De lichte en vlot geschreven biografie over de Amsterdamse medicus, Frederik Ruysch: op het snijvlak tussen kunst en wetenschap, functioneert tegelijkertijd als inkijkje in de vroegmoderne medische wetenschap. Ruysch ontwikkelt zich halverwege de zeventiende eeuw van apotheker tot befaamd wetenschapper. Hij werd vooral beroemd vanwege zijn methode om preparaten lang in goede staat te houden. Hij kon de organen, dieren, en soms zelfs hele kinderen, zó prepareren dat het net was of ze nog leefden. Verschillende bezoekers van zijn Anatomisch kabinet schreven dat de gebalsemde kinderen net leken te slapen.
Ondanks zijn bekendheid bleef Ruysch nuchter; op de bekendmaking van zijn lidmaatschap bij de Royal Society, de beroemde Britse academie voor wetenschappen, reageerde hij niet eens. Toch blijft Ruysch in deze biografie enigszins ongrijpbaar. We leren hem vooral kennen door de mensen met wie hij omging, en wat die over hem schreven. Hij was bijvoorbeeld goed bevriend met arts, anatoom, botanicus en scheikundige Herman Boerhaave, over wie Kooijmans al eerder een biografie schreef. Boerhaave sprak hem zelfs aan met ‘liefste Ruyschje’. Zijn bekendste compagnon was echter tsaar Peter de Grote, die hem zijn ‘goede oude meester’ noemde. Laatstgenoemde was zeer onder de indruk van de enorme collectie geprepareerde organen, foetussen, en dieren. Ruysch bezat kasten vol met potten waarin allerlei medisch materiaal was geconserveerd. Dit was zijn levenswerk, en uiteindelijk zou hij zijn gehele verzameling verkopen aan de tsaar.
Toch was Ruysch niet met iedereen bevriend en werkte hij veel alleen. In de zeventiende eeuw hielden wetenschappers ontdekkingen vaak angstvallig geheim omdat ze hun diensten alleen konden verkopen wanneer zij daar het monopolie op bezaten. Naast het geheim houden van kennis voor elkaar barstten er ook regelmatig vetes uit tussen wetenschappers. Het meest venijnige en langdurige dispuut dat Ruysch had, was met zijn oud-student en concurrent in Leiden, de chirurgijn Govert Bidloo. Zulke ruzies begonnen vaak als meningsverschil over de interpretatie van een ontdekking, maar ontaardden in een bittere strijd.
Hoewel Ruysch bekend werd om zijn levensechte preparaten, had zijn werk ook een lelijke kant. Er waren, vooral toen Ruysch aan het begin van zijn carrière stond, geen manieren om een lijk goed te houden. Veel ontleedwerk vond dus plaats op stinkende en rottende lijken. Ruysch was een van de weinige medici die zich niet zo stoorde aan de stank. Waar hij wel last van had, was een tekort aan lijken. Die werden hem vrijwel alleen aangeboden wanneer een misdadiger van buiten de stad ter dood veroordeeld werd, en dat waren hooguit twee of drie lijken per jaar. Dit probleem loste Ruysch op door zich toe te leggen op de verloskunde. Hierin ontwikkelde hij zich algauw tot internationale autoriteit, en hij ruimde veel misverstanden over de bevalling en bevruchting uit de weg.
Het revolutionaire van Ruysch was vooral dat hij de eerste was die de schoonheid van dode foetussen en afgehakte kinderhoofdjes kon laten zien. Hij versierde een baby-armpje dat hij op sterk water had gezet met een kanten mouwtje, zodat het er wat fraaier uitzag. Zelfs nierstenen en skeletjes van baby’s wist hij om te bouwen tot een olijk landschapje. Zulk soort verfraaiingen pasten binnen de toen erg modieuze ‘Vanitas’-traditie, die draaide om het gedenken van de sterfelijkheid en het vermijden van ijdelheid (vanitas). Hij was niet de enige in zijn familie die een artistieke aanleg had. Rachel Ruysch, zijn dochter, werd een bekend stillevenschilderes. Haar bloemstukken hangen in het Rijksmuseum.
Het fijne aan deze biografie is dat hij niet zo dik is: het is een ingekorte versie van de meer wetenschappelijke biografie die Kooijmans al eerder over Ruysch schreef. Door de omvang, en door Kooijmans’ vlotte pen, leest de biografie makkelijk weg. Het is wel jammer dat we niets te weten komen over Ruysch’ jeugd; de biografie begint wanneer zijn werkende leven op gang komt. Wellicht is dit beschreven in de dikkere versie van de biografie, maar het is in dat geval zonde dat Kooijmans ervoor heeft gekozen dit helemaal weg te laten. Niet alleen ontbreekt informatie over Ruysch’ jonge jaren, we komen ook weinig te weten over zijn familieleven. Hierdoor blijft de persoonlijkheid van Ruysch voor de lezer enigszins ongrijpbaar.
Frederik Ruysch: op het snijvlak tussen kunst en wetenschap
Luuc Kooijmans
Uitgeverij Lias
ISBN9789088030970
Verschenen in april 2018
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,95)
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 24,95)
