Roofkunst: de versleuteling van (auto)biografische elementen

Ruurd Halbertsma, de schrijver van het eerder dit jaar verschenen Roofkunst, bestempelt zijn boek met nadruk als een roman waarin het om fictie gaat. Tegelijkertijd noemt de auteur het een pastiche met een versleuteling van (auto)biografische elementen en historische gebeurtenissen. Maar hier en daar heeft het ook wel wat van een politiek pamflet met satirisch getoonzette aanvallen op verschillende aspecten van hedendaagse politieke correctheid en woke activiteiten.

Halbertsma is conservator van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en is tevens verbonden aan de Leidse Universiteit. De ruggegraat van zijn nieuwe boek is de studie waarop hij in 1995  promoveerde. Dat proefschrift handelde over de archeologische reizen van Jean-Emile Humbert (1771-1839), een avontuurlijke verzamelaar van oudheidkundige voorwerpen.  Halbertsma publiceerde later nog een biografische schets van Humbert in zijn Engelstalige bundel over de pionierstijd van het Leidse museum. Deze bundel bevatte ook een biografische schets van de eerste directeur van het museum, Caspar Reuvens met wie Humbert intensieve contacten onderhield.

Een belangrijke biografisch-historische verhaallijn in Halbertsma’s Roofkunst is hoe Humbert in de vroege negentiende eeuw oudheidkundige voorwerpen voor Reuvens en zijn Leidse museum verwierf nadat hij de ruïnes van Carthago in het huidige Tunesië had ontdekt. Nadruk krijgt dat dat op legale wijze gebeurde. Hoewel in Roofkunst op enkele punten de historie vanwege het verhaal wat is herschreven, komen Humberts leven en activiteiten in grote lijnen overeen met de inhoud van geschreven bronnen.

Ruïnes van Carthago © Calips (CC BY-SA 2.5)

Met de negentiende eeuwse avonturen van Humbert op de achtergrond speelt er een flink aantal andere verhaallijnen in Roofkunst, en wel in de toekomstige tijd, namelijk het jaar 2025. Wetenschappelijk plagiaat, een ‘me too’-affaire, politieke correctheid bij universiteiten, musea en ministeries, woke activiteiten van studenten en opbloeiende liefdes. De verhaallijnen wisselen elkaar steeds af, maar komen uiteindelijk mooi bij elkaar in deze  thriller met maatschappijkritische elementen.

Tjalling Kingma, de hoofdpersoon in het grootste deel van de roman, is evenals de auteur Halbertsma conservator bij het Leidse museum en is ook aan de universiteit verbonden. Toch benadrukt de auteur dat de romanfiguren niet één op éen ontleend zijn aan bestaande personen. In de  belangrijkste plot krijgt de directeur van het museum het idee de door Humbert verworven oudheidkundige voorwerpen aan de Tunesische autoriteiten terug te geven om zo in een goed blaadje bij de beleidsmensen in Den Haag te komen. Kingma krijgt een dienstopdracht om mee te reizen, hoewel hij niets ziet in deze excercitie en benadrukt, dat het om legaal verkregen voorwerpen gaat. De Tunesische autoriteiten zitten niet om de oudheden te springen. De politieke verwikkelingen leiden tot een climax met de bestorming van de Nederlandse ambassade in Tunis.

Het is verrassend hoe historische-biografische verhandelingen die hier en daar wat geromantiseerd zijn samen met versleutelde (auto)biografische elementen ingenieus tot een spannend boek zijn verweven. Wel hebben de personen in het boek een nogal caricaturaal karakter. Dat geldt niet voor de levensechte Humbert, waarvoor mijn interesse in de loop van het verhaal toenam. De verhaallijn rond zijn persoon blijft echter fragmentarisch en eindigt bovendien goeddeels op de helft van het boek. Als liefhebber van het biografiegenre hield ik aan het lezen van Roofkunst toch vooral een verlangen naar een echte, volwaardige biografie van Humbert over. Ruurd Halbertsma lijkt de geëigende auteur om de persoon Jean-Emile Humbert, zijn activiteiten en omgeving onder een biografisch vergrootglas te leggen, Hij heeft een goede schrijfstijl en beschikt ook al over belangrijke inhoudelijke bouwstenen.

eerdere columns

De biograaf en de Apocalyps

2023 is Waco-jaar in de Verenigde Staten. Het is dertig jaar geleden dat in deze stad een rampzalige belegering door de FBI plaatsvond van...

Slecht nieuws van het Data Liberation Front

Je bent iemand die denkt dat een biograaf in de toekomst wel een wetenschappelijk onderzoek naar je leven zal instellen. Want ondanks je geboorteland,...

Biografisch zicht op ‘de meest uitzonderlijke familie uit de Amerikaanse geschiedenis’

Een biografie kan grote invloed hebben op de reputatie van een staatsman. Dat is zeker opgegaan voor de tweede Amerikaanse president John Adams en...

Siegfried Kracauer over de troost van de biografie

'Er zal spoedig geen groot politicus, veldheer of diplomaat meer over zijn die nog zijn … monument moet krijgen,' schreef  de Duitse historicus Siegfried...

Reuring over schilderijen. Ook een biografisch thema

Er was onlangs veel ophef over het weghalen en voorlopig terughangen van een schilderij van Rein Dool, dat het bestuurscollege van de Leidse Universiteit...

Huwelijksmoeilijkheden als element van een politieke biografie

De feministische schrijfster Johanna Naber (1859-1941) wilde vrouwen een stem in de geschiedenis geven. In haar talrijke biografische studies waren de hoofdpersonen dan ook...

De slavernij en het biografische element

De slavernij en slavenhandel zijn lang onderbelicht geweest, nu staan ze in het centrum van de maatschappelijke belangstelling. Gemeenten, bedrijven, banken en musea verrichten...

Afgebroken plannen voor een biografie

Soms leggen auteurs uit waarom ze hun plan om een bepaalde biografie te schrijven niet hebben uitgevoerd. Als biograaf van Alexander Gogel, Bataafs bewindsman...

Het geheim van Appeltern in biografische geschriften

Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) was een tegendraadse Overijsselse baron, voorman van de patriotse beweging in ons land. Hella Haasse...

Dubbelbiografieën van “regerende” echtparen

Voor een boeiende dubbelbiografie is het een vereiste dat de hoofdpersonen elkaar sterk beïnvloeden. In de prachtige dubbelbiografie First Family, Abigail and John Adams...

Lieftinck versus Zijlstra: een vinnige discussie in de memoires van twee tegenpolen

Na de minister-president kan de minister van Financiën de invloedrijkste bewindspersoon in een kabinet zijn, doordat deze zich via de begrotingspolitiek kan bemoeien met...

De autobiografie: ‘de gevaarlijkste van alle bronnen’

In zijn studie De biografie (1946) bestempelde de historicus Jan Romein de autobiografie als de gevaarlijkste bron voor een biografie. De autobiografie is namelijk...

Johanna Nabers biografie van Joan Melchior Kemper: eerst miskend, later invloedrijk

De productieve Johanna W.A. Naber (1859-1941) schreef onder meer negen biografieën en zeven bundels biografische schetsen. Bijna al haar hoofdfiguren waren vrouwen. Eén van...

Biografe Claire Tomalin over haar eigen leven

De vermaarde Britse biografe Claire Tomalin kondigde vier jaar geleden in haar autobiografie A life of my own aan dat ze nog een nieuw...

De stelselwet van 1821: sterke positieve impulsen voor de biografie van Alexander Gogel

Na tumultueuze debatten aanvaardde de Tweede Kamer in de nacht van 30 juni op 1 juli 1821, juist 200 jaar geleden, met een kleine...

De Churchillfactor

Als Boris Johnson nou eens niet de politiek in was gegaan, geen burgemeester van Londen was geworden en niet was doorgeschoten naar het hoogste...
Jan Postma
Jan Postma
Jan Postma is econoom en historicus. Hij is een liefhebber van biografieën en promoveerde zelf in 2017 in Leiden op de de biografie van Alexander Gogel (1765-1821), de eerste bewindsman van Financiën van ons land.

Fijn als je dit artikel met anderen deelt:

Lees ook...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in