De verwevenheid van het werk van Henriëtte Roland Holst met het biografische genre

De schrijfster en politica Henriëtte Roland Holst-van der Schalk (1869-1952) behoorde aanvankelijk tot de uiterste linkervleugel van het politieke spectrum in ons land. Ze ging om met Nederlandse politici als Gorter en Sneevliet, maar ook met politieke leiders als Trotski, Lenin, Kautsky en Rosa Luxemburg. Maar haar brede belangstelling leidde ondanks politieke verschillen ook tot vriendschappen met de architect Berlage en de historicus Huizinga. Later werd zij pleitbezorgster van een ethische politiek. Ze werd door velen gerespecteerd, en zelfs vereerd. Aan het eind van haar leven had ze een unieke maatschappelijke positie verworven, premier Drees maakte deel uit van het erecomité dat de viering van haar tachtigste verjaardag voorbereidde.

Henriëtte Roland Holst had een enorme productie aan dichtwerken, toneelstukken en politieke verhandelingen. Voor deze site is interessant dat ze ook met vele draden verweven was met het biografische genre. Ze schreef tal van biografieën, maar was zelf ook onderwerp van vele geschriften over specifieke aspecten van haar leven, activiteiten en werk. Aan het eind van haar leven schreef ze nog een autobiografie. Ten slotte publiceerde Elsbeth Etty in 1996 een monumentale, integrale biografie van haar.

Zelfs haar historische studie Kapitaal en arbeid uit 1902, een sociaal-economische geschiedenis over het verband tussen de specifieke kenmerken van de Nederlandse maatschappij en de arbeidersbeweging, is vanuit (auto)biografisch oogpunt interessant. In het voorwoord van de vierde druk, die – vermeerderd met een tweede deel –  in 1932 het licht zag, schreef ze namelijk een uitvoerige verhandeling over de wordingsgeschiedenis van deze definitieve uitgave van het boek.

Henriëtte Roland Holst. Bron: Rijksmuseum (cc0)

Daarmee legde ze openlijk verantwoording af van de drastische verandering in haar denkwijze over de maatschappij. Die had consequenties gehad voor de verschillende onderdelen van de studie. Ze nam zelfs afstand van de opzet van eerste deel, dat het product was van haar vroege puur historisch-materialistische denkwijze en dat ze niettemin toch gehandhaafd had. Bij haar erepromotie in 1947 ging de gerenommeerde historicus Jan Romein voorbij aan deze ontboezeming en noemde hij in het bijzonder het eerste deel uit 1902 ‘een geniale greep’ en ‘een meesterwerk’. Toch is het ook tekenend dat Roland Holst het boek niet noemde in haar sober getoonzette autobiografie Het vuur brandde voort die ze in 1949 op de hoge leeftijd van 8o jaar nog publiceerde.

Van deze autobiografie maakte Elsbeth Etty ruim gebruik voor haar biografie Liefde is heel het leven niet. Henriëtte Roland Holst 1869-1952. Etty was er zich erg van bewust dat een autobiografie een zeer gevaarlijke bron is. De ‘vergissingen, omissies en overdrijvingen’ in de autobiografie hebben Etty echter wel degelijk op het spoor van nuttige elementen voor haar biografie gebracht. Ze heeft daarmee haar voordeel gedaan. Ook heeft Etty de poëzie, drama’s en biografieën van Roland Holst onderzocht op autobiografische elementen. Deze had immers zelf aangegeven, dat haar literaire werk in hoge mate autobiografisch was.

Voor haar biografieën koos Roland Holst steeds helden die een voorbeeldfunctie konden vervullen. Dat gold voor haar toneelstuk over Thomas More (1913) en voor haar biografieën met overigens een vaak nogal gezwollen en stroef proza over Rousseau (1912), Garibaldi (1920), Tolstoj (1930), Gorter (1933), Rosa Luxemburg (1935) en Gandhi (1947). Vaak gebruikte Roland Holst de verandering in het denken van haar personages zoals zij die zag om haar eigen politieke wendingen van de sociaal-democratie via het communisme naar een sterk ethisch geïnspireerd socialisme te rechtvaardigen. Toch gaat Etty wel erg ver als ze schrijft dat alle biografieën van Roland Holst meer of minder verkapte autobiografieën zijn.

Niet alleen heeft Henriëtte Roland Holst een grote betekenis gehad in literair-historisch en maatschappelijk opzicht, ze hoort zeker ook thuis in de eregalerij van de geschiedenis van het Nederlandse biografische genre.

eerdere columns

De biograaf en de Apocalyps

2023 is Waco-jaar in de Verenigde Staten. Het is dertig jaar geleden dat in deze stad een rampzalige belegering door de FBI plaatsvond van...

Slecht nieuws van het Data Liberation Front

Je bent iemand die denkt dat een biograaf in de toekomst wel een wetenschappelijk onderzoek naar je leven zal instellen. Want ondanks je geboorteland,...

Biografisch zicht op ‘de meest uitzonderlijke familie uit de Amerikaanse geschiedenis’

Een biografie kan grote invloed hebben op de reputatie van een staatsman. Dat is zeker opgegaan voor de tweede Amerikaanse president John Adams en...

Siegfried Kracauer over de troost van de biografie

'Er zal spoedig geen groot politicus, veldheer of diplomaat meer over zijn die nog zijn … monument moet krijgen,' schreef  de Duitse historicus Siegfried...

Reuring over schilderijen. Ook een biografisch thema

Er was onlangs veel ophef over het weghalen en voorlopig terughangen van een schilderij van Rein Dool, dat het bestuurscollege van de Leidse Universiteit...

Huwelijksmoeilijkheden als element van een politieke biografie

De feministische schrijfster Johanna Naber (1859-1941) wilde vrouwen een stem in de geschiedenis geven. In haar talrijke biografische studies waren de hoofdpersonen dan ook...

De slavernij en het biografische element

De slavernij en slavenhandel zijn lang onderbelicht geweest, nu staan ze in het centrum van de maatschappelijke belangstelling. Gemeenten, bedrijven, banken en musea verrichten...

Afgebroken plannen voor een biografie

Soms leggen auteurs uit waarom ze hun plan om een bepaalde biografie te schrijven niet hebben uitgevoerd. Als biograaf van Alexander Gogel, Bataafs bewindsman...

Het geheim van Appeltern in biografische geschriften

Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) was een tegendraadse Overijsselse baron, voorman van de patriotse beweging in ons land. Hella Haasse...

Dubbelbiografieën van “regerende” echtparen

Voor een boeiende dubbelbiografie is het een vereiste dat de hoofdpersonen elkaar sterk beïnvloeden. In de prachtige dubbelbiografie First Family, Abigail and John Adams...

Lieftinck versus Zijlstra: een vinnige discussie in de memoires van twee tegenpolen

Na de minister-president kan de minister van Financiën de invloedrijkste bewindspersoon in een kabinet zijn, doordat deze zich via de begrotingspolitiek kan bemoeien met...

De autobiografie: ‘de gevaarlijkste van alle bronnen’

In zijn studie De biografie (1946) bestempelde de historicus Jan Romein de autobiografie als de gevaarlijkste bron voor een biografie. De autobiografie is namelijk...

Johanna Nabers biografie van Joan Melchior Kemper: eerst miskend, later invloedrijk

De productieve Johanna W.A. Naber (1859-1941) schreef onder meer negen biografieën en zeven bundels biografische schetsen. Bijna al haar hoofdfiguren waren vrouwen. Eén van...

Roofkunst: de versleuteling van (auto)biografische elementen

Ruurd Halbertsma, de schrijver van het eerder dit jaar verschenen Roofkunst, bestempelt zijn boek met nadruk als een roman waarin het om fictie gaat....

Biografe Claire Tomalin over haar eigen leven

De vermaarde Britse biografe Claire Tomalin kondigde vier jaar geleden in haar autobiografie A life of my own aan dat ze nog een nieuw...

De stelselwet van 1821: sterke positieve impulsen voor de biografie van Alexander Gogel

Na tumultueuze debatten aanvaardde de Tweede Kamer in de nacht van 30 juni op 1 juli 1821, juist 200 jaar geleden, met een kleine...

De Churchillfactor

Als Boris Johnson nou eens niet de politiek in was gegaan, geen burgemeester van Londen was geworden en niet was doorgeschoten naar het hoogste...
Jan Postma
Jan Postma
Jan Postma is econoom en historicus. Hij is een liefhebber van biografieën en promoveerde zelf in 2017 in Leiden op de de biografie van Alexander Gogel (1765-1821), de eerste bewindsman van Financiën van ons land.

Fijn als je dit artikel met anderen deelt:

Lees ook...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in