December is de maand van de beste, de grootste, de fijnste en de lekkerste. Ieder jaar doen we het weer: onze joint venture als redactie van Biografieportaal. Wat waren de mooiste biografieën die we in 2020 gelezen hebben?
Wim Huijser
Ik heb een top 2. De andere biografieën die ik dit jaar las behoren voor mij niet echt tot een top.
1.Onno Blom, De wondergrijsaard. Het late leven van Harry Mulisch
Weliswaar geen echte biografie maar een portret. Maar door de beperkte omvang van zijn ontroerende boek heeft Blom misschien daardoor juist een toegankelijke entree geboden aan jonge lezers die niet met het werk van Mulisch zijn opgegroeid. Het ‘raadsel Mulisch’ is tenslotte al groot genoeg. Tegelijk doet het biografie- en Mulischliefhebbers alleen maar met meer verlangen uitkijken naar het werk van de ‘echte’ biograaf.
2.Nico Keuning, Een ongeneeslijk heimwee. Leven en werk van Willem Brakman
Biograaf Keuning gaf mij hiermee een introductie op het oeuvre van Willem Brakman dat ik nog totaal niet kende. Daarbij ben ik geboeid geraakt door Brakmans interesse in het werk van de Engelse schrijver John Cowper Powys, ook een auteur die door lezers wordt aanbeden of verguisd en die in elk geval in Nederland vrij onvertaald is gebleven. Het is, kortom, een biografie die verborgen deuren opent.
Petra Teunissen-Nijsse
Met stip op nummer 1: Naoko Abe: Sakura. Hoe een Engelsman de Japanse kersenbloesem redde. Een bijzondere mix van biografie, (cultuur)geschiedenis, biologie en memoir. Heel goed geschreven en voorzien van een prachtig omslag. Ik kijk nooit meer met dezelfde ogen naar bloeiende kersenbomen.
Niet in 2020 verschenen, maar wel gelezen naar aanleiding van de in 2020 verschenen roman Welbeschouwd, de Nederlandse vertaling van The long view (1956) van de Britse schrijfster Elizabeth Jane Howard: A Dangerous Innocence van Artemis Cooper. Een psychologische biografie die misschien nog beter is dan het werk van Elizabeth Jane Howard zelf. Een strakke compositie gecombineerd met sprekende details, hartverscheurende citaten en een cast met wereldberoemde namen.
Frits de Vries, Dubbellevens. De biografie van Ward Ruyslinck. Frits de Vries veegt het stof van het bijna vergeten oeuvre van de Vlaamse schrijver af. Hij laat nauwgezet zien dat Ruyslinck een overvol dubbelleven leidde als ‘ambtelijke worm en letterkundige leeuw’.
Een eervolle vermelding voor Rodham van Curtis Sittenfeld. Een roman die beschrijft hoe het leven van Hillary Rodham had kunnen verlopen als ze niet met Bill Clinton was getrouwd. Een bijzonder experiment met feiten, fictie en ‘the road not taken’. Met een onverwachte bijrol voor Donald Trump.
Sjak Rutten
Ik kies voor Pieter van Schelle (1749-1792). Veelzijdig en Verlicht van Jacques Baartmans. Het is al de derde biografie die Baartmans heeft geschreven over belangrijke figuren uit de patriottentijd. Een tijd die in onze geschiedschrijving volkomen ten onrechte naar de achtergrond wordt verdrongen. De tweede helft van de achttiende eeuw was een roerige tijd en Van Schelle moest uitwijken naar het buitenland, net als veel geestverwanten die streden voor een verlicht Nederland en tegen de corrupte stadhouder. Met zijn biografieën brengt Baartmans de patriottenbeweging in Nederland en in ballingschap tot leven.
Een eervolle vermelding geef ik aan Willem van der Ham voor zijn boek Johan van Veen. Meester van de zee. Hij weet in deze biografie van de grondlegger van de Deltawerken, een technisch onderwerp als waterstaat voor de niet ingewijde lezer tot een spannend verhaal te maken zonder aan geloofwaardigheid bij de vakmensen in te boeten.
En tenslotte is Thorbecke wil het van Remieg Aerts de terechte winnaar van de biografieprijs 2020. Daar is al zoveel over geschreven dat ik dat verder niet hoef toe te lichten.
Laura Molenaar
Frank Ramsey. A sheer excess of power – Cheryl Misak
Met afstand op nummer één, deze prachtige Engelstalige biografie van filosoof Cheryl Misak. De wiskundige-econoom-filosoof Frank Ramsey is eigenlijk een beetje ondergesneeuwd geraakt door zijn tijdgenoten (zoals John Maynard Keynes, Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein), maar wat Misak zo overtuigend laat zien in deze biografie is dat hij qua intellect niet voor hen onderdeed. Hij had een gelukkig maar tragisch leven, dat veel te vroeg eindigde toen hij 26 jaar oud was. Zijn invloed is echter tot op de dag van vandaag nog te voelen.
Alfred Nobel. Het verhaal van een man en zijn tijd – Ingrid Carlberg
Deze zeer goed gedocumenteerde biografie van de man achter de Nobelprijzen is een genot om te lezen. We volgen Nobel heel Europa door, op zoek naar een nieuwe, krachtige springstof. We leren hem ook als mens kennen, hoe vrijgevig hij kon zijn, maar ook hoe achterdochtig en verbitterd hij soms was. Aanrader voor wie met een lekker dik boek en een kop thee op de bank wil kruipen.
Hendrik Antoon Lorentz. Natuurkundige (1853-1928) ‘Een levend kunstwerk’ – Anne J. Kox
Soepel geschreven boek van een van de grootste natuurkundigen die ons land ooit gekend heeft. Lorentz belichaamt de omwenteling naar de ‘nieuwe’ natuurkunde van de twintigste eeuw, en was een groot verbinder in een tijd dat Europa sterk verdeeld was. Ook goed te lezen voor alfa’s.
Martine van Poeteren
Lodewijk XIV, koning van de wereld – Philip Mansel
Een monument in woorden. Mansel beschrijft gedetailleerd de geschiedenis van Frankrijk en opkomst en ondergang van een absoluut heerser. Ook van de bouw van Versailles, smullen. Wel echt voor historische fijnproevers en liefhebbers van dikke boeken, 553 paginas.
JFK Kennedy’s jonge jaren 1917-1956 – Fredrik Logevall
Als je dacht alles al van de Kennedy’s te weten, lees dan deze biografie. Logevall neemt je echt mee het leven in van de politieke royals van de VS van de twintigste eeuw. Hij schrijft zonder te psychologiseren een prachtig psychologisch portret van Jack Kennedy. Pas nu begrijp ik echt hoe hij president kon worden.
Een strijdbaar bestaan. Mieke Bouman en de Indonesische strafprocessen – Ernestine Hoegen
Ernestine Hoegen schrijft met dit boek een belangrijk deel van de koloniale geschiedenis van Nederland uit de vergetelheid. En de biografie van een buitengewoon dappere vrouw.
Eric Palmen
Allez, in willekeurige volgorde, omdat wij niet van de sterren of de ballen zijn.
Koningin Elizabeth II. De biografie van Bedell Smith. Er is heel wat te doen over het waarheidsgehalte van het vierde seizoen van The Crown. De Britse regering stuurde er zelfs op aan dat Netflix een disclaimer zou opnemen die uitdrukkelijk vermeldde dat de serie een werk van fictie is, maar daar had de streamingdienst geen zin in. Vanuit biografisch oogpunt een heel boeiende discussie. Met de biografie van koningin Elizabeth II door Bedell Smith zal de Kroon minder moeite hebben. Bedell Smith schreef ook een biografie van prins Charles, die ik nog beter vind dan deze. Niettemin weet ze in haar biografie van Elizabeth II een intrigerend beeld te schetsen van een humoristische, empathische en doortastende vrouw. Elizabeth maakte 14 premiers mee. Stuk voor stuk roemden ze haar constitutionele kennis.
Van een heel andere orde: de biografie van Josef Mengele door David G. Marwell. Mengele heeft een beetje de naam gekregen van fanatische gruweldokter: de hel van Auschwitz was het laboratorium voor zijn verziekte geest. Het beeld dat Marwell schetst is veel verontrustender: dat van een ambitieuze medicijnenstudent die alle medewerking kreeg van de heren professoren van de Universitätsinstitut für Erbbiologie und Rassenhygiene. Doodeng.
En dan de Japanse bloesems. De biografie van Collingwood Ingram door Naoko Abe leest als een trein. Ingram was de man die de diversiteit van Japanse sierkers van een gewisse ondergang redde. Sakura. Hoe een Engelsman de Japanse kersenbloesem redde is een lofzang op Japan, op diversiteit in al haar vormen en op de kunst van de toewijding.
Norma Montulet
Mijn top-3, in willekeurige volgorde.
Nog net op de valreep van 2020 gelezen: A woman of no importance van Sonia Purnell, die ook de biografie van Clementine Churchill schreef. De biografie vertelt het levensverhaal van Virginia Hall, een Amerikaanse ‘socialite’ die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Frankrijk terechtkwam en van daaruit een verzetsnetwerk opzette. Overigens nadat ze zichzelf kort daarvoor in haar voet had geschoten waardoor een deel van haar been moest worden afgezet. Het boek leest als een spionageroman en is ‘unputdownable’.
Nr. 2 is de biografie van Hannah Arendt van Ann Heberlein. Een beetje het tegenovergestelde als het vorige boek. Van Virginia Hall wist ik helemaal niets en van Hannah Arendt al heel veel. Maar absoluut een onderhoudende biografie, die ook weer zeer goed geschreven is.
En nr. 3 is de biografie van een van mijn ‘vijanden’ uit mijn adolescentenjaren: Hans Wiegel, geschreven door Pieter Sijpersma. Wat heb ik die man gehaat in de jaren 70, toen hij de vorming van het tweede kabinet Den Uyl onmogelijk maakte en maar zat af te geven op de socialisten, die maar met geld zaten te smijten. Later ben ik wel milder over hem gaan denken en het boek geeft een mooi beeld van het politieke bedrijf uit met name die jaren.
Joep Boerboom
1. Pieter Sijpersma schreef een meesterlijke biografie van VVD-leider Hans Wiegel. Humor, relativeringsvermogen en een perfect gevoel voor timing waren de belangrijkste troeven van het stemmenkanon. Maar met diezelfde relativerende, achteloze benadering frustreerde hij jaren later zijn eigen rentree op het Haagse toneel, toont zijn biograaf aan. Luchtig en vlot geschreven levensverhaal van een man die zijn diepste gevoelen niet makkelijk prijsgeeft.
2. Friso Schotanus dook in het leven van Jan Doornik, een vergeten Nederlandse verzetsheld in Frankrijk. Hoe het met ‘Onze man in Parijs’ afloopt is vanaf de eerste pagina’s duidelijk: hij wordt gefusilleerd. Maar wat de moeizame zoektocht van de auteur naar zijn levenswandel zal opleveren, blijft tot de laatste bladzijde spannend.
3. Have a nice day! Sky Radíííóóóó… Vijf tot tien seconden. Veel langer duurt de gemiddelde radiojingle niet. Toch valt er veel over te vertellen, blijkt uit een vuistdik boek over ‘koning van de jingle’ Bart van Gogh. Interessant kijkje in een bijzondere subcultuur waarin de hoofdpersoon zichzelf en anderen met zijn perfectionisme tot wanhoop drijft.
Yko van der Goot, gastschrijver
Heeft dit jaar maar een biografie voor ons gelezen maar wil die toch graag vermelden.
De zeven levens van Abraham Kuyper. Portret van een ongrijpbaar staatsman. Johan Snel
‘Deze goed geschreven biografie heeft Abraham Kuyper (voor mij althans) ontdaan van zijn zware theologische beladenheid en heeft hem laten zien in zijn veelzijdigheid, met zijn organisatietalent, zijn productiviteit en strijdbaarheid.’
Marian Janssen, gastschrijver.
Marian schrijft aan een biografie van dichter en Pulitzer Prize-winnaar Carolyn Kizer en leest daarom vooral oudere biografieën. Een recente sprong er voor haar dit jaar uit. De biografie van Elizabeth Bishop door Thomas Travisano.
“ Veel van de feiten van Elizabeth Bishops leven waren me bekend uit eerdere biografieën. Maar Thomas Travisano is er wonderwel in geslaagd mij te boeien en te ontroeren. Hij blaast zowel Bishops werelden als —vooral—haar poëzie nieuw leven in op een manier die aan Bishops eigen gedichten doet denken: bescheiden, ingetogen, nauwkeurig observerend en beschrijvend. Bishop schreef dat de ‘best way to understand Shelley is to read a part of his biography and then read his poems that were written during the same period of his life.’ Travisano vond de beste manier om Bishop te begrijpen.”
Marita de Jong
Marita de Jong, onze interviewster voor Biografieportaals , leest ook de nodige biografieën. Die van Max Blokzijl bijvoorbeeld, omdat ze biograaf Kees Schaepman ging ondervragen. Abe Lenstra is een ander verhaal. Abe, de biografie las ze dit jaar uit nostalgie:
“Honderd jaar geleden, op 27 november 1920, kwam Abe Lenstra in Heerenveen ter wereld. Vanwege dat honderdste geboortejaar besloot uitgeverij Noordboek Abe De biografie van Johann Mast opnieuw uit te geven.
De legendarische wedstrijd van Heerenveen tegen Ajax op 7 mei 1950 kwam geregeld langs bij mij thuis. Mijn ouders, beide sc Heerenveen fans, waren er bij. Ze hadden het geregeld over Abe. Zelf heb ik hem nooit zien spelen maar ik kwam nog meer over hem te weten via mijn man, initiator van Museum Belvédère, Thom Mercuur (1940-2016). Thom groeide op in Heerenveen en was een groot bewonderaar. Op trainingsavonden stond hij vaak in de J.H. Kruisstraat, waaraan het stadion toen lag, om zijn idool te zien langskomen.
Thom had net een echte leren bal met veters gekregen en die gooide hij Abe, die aan kwam fietsen, toe. ,,Enkele keren liet hij de bal op zijn wreef stuiten en plaatste hem toen over het stuur op zijn rechtervoet, vandaar omhoog om hem op te vangen met zijn hoofd en na enkele kopballetjes de bal achterover te laten vallen op zijn linkerhak. Van zijn linkerhak verhuisde de bal naar zijn rechterhak, weer omhoog en na weer enkele kopballen ging de bal via zijn rechtervoet weer naar zijn linker en met een grote haal belandde de bal weer bij ons terug. Dit alles freewheelend…’’
Thom beschreef het voorval in het voorwoord van zijn boek Rondom Abe een voetbalepisode in Friesland dat hij in 1989 samenstelde en waaraan mensen als Herman Kuiphof, Nico Scheepmaker, Willem Wilmink en Freek de Jonge hun medewerking verleenden.
De heruitgave van uitgeverij Noordboek Abe De biografie van Johann Mast heeft mij een nog completer beeld van de Friese voetballegende Abe gegeven. In deze biografie wordt het hele verhaal verteld: over het kind, de jongvolwassene tijdens de oorlogsjaren, de voetballer, de allround sportman, de Fries, het fenomeen én de mens achter de mythe. Ik heb er van genoten. Het is goed geschreven, uitstekend gedocumenteerd en zonder een surplus aan heldenverering.
Ús Abe was geen gemakkelijk mens, eigenzinnig, soms nukkig, soms lui. De auteur laat ook deze kanten van zijn karakter niet onbelicht. Dat maakt voor mij zo’n geniale voetballer menselijk en interessant bovendien. Of zoals Mast het omschrijft: ,,Zijn gaven als voetballer in combinatie met zijn niet alledaagse, ondoorgrondelijke karakter maakten dat hij uitgroeide tot een welhaast mythische figuur. Hij groeide uit tot een sporticoon zoals Nederland er nog nooit een had gekend.’’
Achterin het boek zijn alle wedstrijden opgenomen die Abe heeft gespeeld, een lijst met honderd citaten van het sporticoon zelf en met wat anderen over Abe hebben gezegd. Dat hij door de club, ook na zijn voetbalcarrière altijd op waarde is geschat, blijkt wel uit het volgende fragment:
‘U en ik maken één afspraak, zei (de toenmalige voorzitter) Riemer van der Velde tegen Abe: ‘’U mag overal gaan zitten waar u wilt, want bij Heerenveen is altijd plaats voor u. En als de laatste plek bezet is, stuurt u mij maar weg. U staat bij deze club boven alle partijen; daarover is geen discussie.’’
