Grenswerkers noemt Jan Middendorp de economen die vanuit de wetenschap veel invloed hebben op de politiek, de grens naar de politiek oversteken en daarna in hun politieke handelen sterk de invloed blijven ondergaan van hun economische inzichten. Middendorp studeerde zelf geologie en economie en was in de jaren 2017-2021 kamerlid voor de VVD. In een studie waarop hij deze week aan de Vrije Universiteit promoveerde, staan twee prominente grenswerkers centraal, namelijk de christen-democraat Jelle Zijlstra en de liberaal Johan Witteveen.
Zij waren zeer vooraanstaande economen, die na de Tweede Wereldoorlog begonnen als wetenschapper. Ze werden al snel hoogleraar in de economie en gingen vervolgens belangrijke politieke functies vervullen. De auteur heeft Witteveen en Zijlstra als duo uitgekozen, omdat ze veel overeenkomsten vertoonden. Zo deelden ze tussen 1946 en 1948 na hun studie een werkkamer op de Nederlandse Economische Hogeschool in Rotterdam. Ook daarna hadden ze tot in de jaren tachtig vele raakpunten als hoogleraar economie, politicus en financieel-economische beleidsmaker. Interessant is, dat hoewel beide economen bij uitstek het stempel van vakeconoom droegen, zij toch al als hoogleraar ernaar streefden in voor het grote publiek begrijpelijke termen te spreken en te schrijven.
Hun inzichten over economische politiek verschilden echter op tal van punten. Zo zag Witteveen veel meer in het gebruik van econometrische modellen bij de beleidsvoorbereiding dan Zijlstra. Aan de hand van het denken en doen van dit duo behandelt de auteur in zijn boek Grenswerk. Economen tussen wetenschap en politiek het eigenlijke centrale thema, namelijk de invloed van wetenschappelijke kennis, inzichten en ideeën op de economische politiek in het algemeen. Naast theoretische verhandelingen over dit onderwerp levert hij zoveel uitvoerige, biografische verhandelingen, dat de vraag zich opdringt of het boek ook niet als een dubbelbiografie kan worden gezien. Denken en doen, belangrijke aspecten van het leven van twee mensen worden immers in een vergelijkend perspectief beschreven. Voor andere aspecten van hun leven verwijst de auteur naar biografische geschriften, zoals de biografie van Jonne Harmsma van Zijlstra en de autobiografie, die Witteveen samen met Saskia Rosdorff heeft geschreven.
Toch presenteert de auteur zijn boek niet als een biografie. De biografische verhandelingen zijn wel talrijk en uitgebreid, maar staan wel geheel in dienst van het centrale thema. Over dat thema is Middendorp duidelijk. De economische inzichten van de beide economen hebben wel degelijk doorgewerkt in hun beleid. Hij noemt twee pregnante voorbeelden. Zijlstra voerde nieuwe regels voor het begrotingsbeleid in, die gebaseerd waren op zijn zienswijze dat dat handhaving van vaste kaders essentieel is en dat voortdurend ingrijpen niet gewenst is in de economische politiek. Daarentegen ontwierp Witteveen als activistische keynesiaanse politicus de wiebeltax, flexibele belastingtarieven konden als conjunctuurstabilisator dienen. Meer algemeen concludeert Middendorp uit de casus Zijlstra-Witteveen dat de politiek de onzekerheden, die zijn verbonden aan toepassing van wetenschappelijke kennis, niet mag negeren en dat grenswerk ook nu in dat opzicht een belangrijke functie kan vervullen.
Zoals gezegd presenteert de auteur zijn studie niet als een biografie. Toch is er de vraag naar het karakter van het boek als dubbelbiografie. Een belangrijk thema van de studie is welke rol grenswerk in de economisch-politieke ontwikkeling van de tweede helft van de vorige eeuw vervulde. Juist omdat grenswerk door personen wordt verricht, zijn de talrijke en uitvoerige biografische verhandelingen in deze studie essentieel. Denken en doen van Zijlstra en Witteveen worden in een vergelijkend perspectief geplaatst. Hoewel de schrijver de biografische verhandelingen geheel op het algemene thema heeft gericht en hij ze daarom tot enkele aspecten heeft beperkt, kunnen we mijns inziens toch wel zeggen dat het boek tevens een dubbelbiografie met een specifiek karakter in zich bergt.
Grenswerk. Economen tussen wetenschap en politiek
Jan Middendorp
Boom
ISBN paperback 9789024456208
Verschenen in oktober 2023
Bestelinformatie
