Tijdens zijn eerste rendez-vous met Marianne Zoff, zijn latere echtgenote, deed zij hem in bad. Brecht stonk, en niet zo’n klein beetje ook. Het badderen ging niet van harte: ‘Die Hälfte reicht! Die Hälfte reicht!’ schreeuwde Brecht het uit, terwijl Zoff hem waste. Brecht heeft het air van de grote-communistenvriend wiens theaterstukken en gedichten het morgenrood dichterbij moesten brengen. In zijn nieuwe biografie van Bertold Brecht nuanceert Jan Knopf dat aspect van zijn werk. Uiteraard bekritiseerde Brecht in zijn theater de uitwassen van het kapitalisme, maar hij deed dat veel minder vanuit een zuiver marxistisch oogpunt dan men ons na de Tweede Wereldoorlog heeft willen doen geloven. Knopf denkt vooral dat Brechts staatsburgerschap van de DDR heeft bijgedragen aan de eenzijdige interpretatie van zijn werk. Maar Brecht emigreerde in 1948 allesbehalve vrijwillig naar het oostblok. Het liefst was hij in Zwitserland gebleven, aan de westelijke kant van het IJzeren Gordijn. Daar was hij echter tot persona non grata verklaard. De DDR ontving hem niet bepaald met open armen. Walter Ulbricht gaf de pers de opdracht het werk van Brecht te negeren. Pas na het succes van Der Kaukasische Kreidekreis bij de Pariser Gastspiele in 1955 werd Brecht in de DDR op een voetstuk gezet. Hij was toen al ernstig ziek.
Ook aan de vermeende intellectuele uitbuiting van de vrouwen in zijn leven heeft Jan Knopf weinig boodschap. ‘Dieses Gerücht ist ein Produkt von Kleinbürgern, die nicht damit fertig werden, dass ein Mann wie Brecht sexuell gleichzeitig mit mehreren Frauen verkehrte. Das macht ein ordentlicher Mensch nicht. Diese These funktioniert nur, wenn man annimmt, dass Brechts Frauen alle entsetzlich blöd waren und kein eigenes Selbstbewusstsein hatten. Diese Charakterisierung trifft jedoch auf keine der Frauen zu – alle waren hochintellektuell. Sie fühlten sich von Brecht intellektuell angezogen, und sie kamen diesbezüglich durchaus auf ihre Kosten. Die Ausbeutung war wechselseitig!’ zegt Knopf in een interview met de Basler Zeitung.
Bertolt Brecht – Lebenskunst in finsteren Zeiten
Jan Knopf
Uitgeverij Hanser, Carl Gmbh + Co
ISBN 9783446240018
Verschenen september 2012
