Alfred Nakache, de zwemmer die Auschwitz overleefde

Alfred Nakache (1915-1983) werd in 1941 wereldrecordhouder op de 200 meter vlinderslag. Al in 1936 deed hij mee aan de Olympische Spelen in Berlijn, waar de Franse ploeg voor de ogen van Hitler als vierde eindigde boven Duitsland. De Franse zwemmer en waterpoloĆ«r, reeg record aan record, kampioenschap aan kampioenschap. Begin 1944 werden hij en zijn jonge gezin door de Gestapo in Toulouse gevangengenomen en via Parijs gedeporteerd naar Auschwitz. Wat volgde was een onvoorstelbare lijdensweg. Amper twee jaar later, in 1946,Ā  zwom Alfred Nakache weer records. In 1948 deed hij mee aan de Olympische Spelen in Londen.

Doorzwemmen

Doorzwemmen, hoe is dat mogelijk? In de zojuist bij Gallimard verschreven biografie Le Nageur (De zwemmer) wordt geprobeerd een antwoord te geven op die vraag. Alfred Nakache werd bij aankomst in Auschwitz gescheiden van vrouw Paule en dochter Annie van twee. Paule wilde de hand van haar kleintje niet loslaten, ondanks de geschreeuwde bevelen en slagen van de kampbewakers. Zij kwam met haar kindje  in een andere, dodelijke rij terecht.

Alfred Nakache werd ondertussen naar een niet ver van Auschwitz gelegen satellietkamp gebracht, Monowitz. Pas een paar jaar later hoorde hij dat zijn vrouw en kind waren vermoord. Hij had zich in de kampen vastgehouden aan het idee dat zij elkaar terug zouden zien.

In Le Nageur vertelt Pierre Assouline, gelauwerde schrijver/biograaf/journalist, het verhaal niet als eerste. Vorig jaar nog verscheen van de hand van Renaud Leblond de biografie Le nageur d’Auschwitz (De zwemmer van Auschwitz). De titel verwijst naar de navrante bijnaam die de veelvuldig recordhouder en kampioen na de oorlog kreeg.

Voor het plezier van kampbewaarders had hij in Auschwitz in een bassin met vuil bluswater moeten duiken naar een sleutelbos en een dolk, die tussen zijn tanden omhoog moeten brengen. De naziā€™s wisten dat zij een wereldrecordhouder en kampioen ā€˜in huisā€™ hadden.

40 kilo

De titel Le nageur doet Alfred Nakache veel meer eer aan. Assouline heeft een integer, rijk boek geschreven. Misschien is de combinatie schrijver/biograaf/journalist daar debet aan. Hij geeft feiten maar ook erudiete beschouwingen, en neemt je op bijna reportageachtige manier mee. Eerst naar een volkswijk in de stad Constantine in Noord-Algerije, naar een gezin van verlichte Joden en een jongetje dat bang is voor water, naar door beroemde architecten ontworpen Parijse zwembaden en naar Toulouse in het zogenaamd vrije Frankrijk onder PĆ©tain, met zijn dubbelhartige Vichy bewind.

Dan neemt Assoline je mee op de treintransporten van mannen, vrouwen en kinderen in veewagons vanuit kamp Drancy in Parijs, naar het dagelijkse horrorleven in de Duitse concentratiekampen en een dodenmars die Alfred Nakache evenals zoveel anderen moest maken. Die van hem was 75 kilometer door barre winterkou van kamp naar kamp, hij woog nog veertig kilo. Wellicht is het zijn atletische lichaam en geest die hem voor de dood hebben behoed.

Auteur Pierre Assouline Ā© Francesca Mantovani

Jacques Cartonnet

Le nageur opent met de woorden ā€˜Als ik hem terugzie, vermoord ik hemā€™. Door het boek heen worden die woorden herhaald. Alfred was ervan overtuigd dat hij begin 1944 was aangegeven bij de Gestapo in Toulouse door zijn zwemrivaal Jacques Cartonnet, lid van de paramilitaire ā€˜Milice Francaiseā€™.

Door het Franse verzet werd Cartonnet gezien als agent van de Gestapo. In maart 1945 wordt hij wegens collaboratie met de Duitsers ter dood veroordeeld. Hij weet echter tot twee keer toe te ontsnappen aan zijn arrestatie in Italiƫ, een keer zelfs door uit een startklaar vliegtuig te springen. Hij leefde onder schuilnamen en zou in 1967 zijn gestorven.

ā€˜Als ik hem terugzie, vermoord ik hemā€™. Volgens familieleden schreeuwde hij het in de jaren na de oorlog soms uit. Toch doet Alfred dat niet als hij rond 1960 na een optreden in het Foro Italico, een enorm zwemsportcomplex in Rome, bij de uitgang een  bord ziet hangen met daarop geschreven ā€˜Direttore della piscina ā€“ Jacques Cartonnetā€™. Hij zoekt hem niet op, geeft hem niet aan maar vliegt naar huis.

In de biografie wordt niet duidelijk wie of wat de bron is van deze ā€˜ontmoetingā€™. Heeft Alfred Nakache dit aan iemand verteld?  Dat laatste is niet heel waarschijnlijk want hij deed er na de oorlog goeddeels het zwijgen toe. Uitgevers probeerden hem tevergeefs over te halen een autobiografie te schrijven. ā€˜Wraak nemen is jezelf op het niveau van je vijand plaatsenā€™, schrijft Assouline beschouwend. ā€˜Een erger lot voor je vijand dan hem annuleren, geen enkele gedachte meer aan hem te wijden, bestaat er nietā€™, schrijft Javier MarĆ­as in Jouw gezicht morgen. Misschien dat Alfred Nakache tot een groots inzicht was gekomen.   

Dat inzicht werd nog flink op de proef gesteld. Tot aan begin jaren zestig wordt er door de autoriteiten aan getwijfeld of Alfred Nakache wel een officiĆ«le verzetsman was. Er waren valse geruchten verspreid die door invloedrijke getuigen onmiddellijk konden worden weerlegd. Maar een overheid overtuig je niet zomaar van het tegendeel, ook niet in Frankrijk. En antisemitisme ligt altijd wel ergens op de loer, ook in Frankrijk.  

In 1983 stierf Alfred Nakache op 67-jarige leeftijd tijdens het zwemmen aan een hartstilstand. Hij was bezig aan zijn dagelijkse kilometer in de haven van CerbĆØre.

Hij is opgenomen in de International Swimming Hall of Fame in Fort Lauderdale, Verenigde Staten.   

Le Nageur
Pierre Assouline
Gallimard
ISBN 9782072985393
Verschenen in maart 2023

Bestelinformatie

Bestel als e-book bij bol.com (ā‚¬ 14,99)
Guy Price
Guy Price
Guy Price is schrijver en filmer.

Fijn als je dit artikel met anderen deelt:

Lees ook...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in