Het geheim van Appeltern in biografische geschriften

Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) was een tegendraadse Overijsselse baron, voorman van de patriotse beweging in ons land. Hella Haasse heeft over hem in 1989 een boek geschreven, getiteld Schaduwbeeld of Het geheim van Appeltern. Kroniek van een leven. Het Huis Appeltern was de buitenplaats van de baron. Aleid Truijens laat in haar recente levensbeschrijving van Haasse in het midden of het boek een biografie dan wel een biografische roman is. Haasse zelf wilde haar boek geen biografie noemen. Haar boek was op historische documenten gebaseerd, maar Haasse vulde de vele open plekken in met haar verbeelding. Ze schreef te beseffen dat ze Van der Capellen nooit zou leren kennen, meer dan een ‘schaduwbeeld’  zat er niet in. Wat tot de kennis van de volledige Van der Capellen strekte, had hij goed verborgen door veel schriftelijke informatie te vernietigen. Dat duidde Haasse aan als het geheim van Appeltern.

Er was nog een ander geheim van Appeltern, dat Truijens niet aanroert, maar dat in het boek van Haasse wel een belangrijke rol speelde. Zij wierp namelijk opnieuw de vraag op of Van der Capellen wel de enige auteur was van het beroemde, opruiende pamflet Aan het volk van Nederland, dat was gericht tegen stadhouder Willem V. Het werd als anonieme brochure in 1781 in grote aantallen over ons land verspreid. Lang was onduidelijk wie het geschreven had. De auteur Van der Capellen kon dat zijn hele leven geheimhouden. Er stonden toen immers strenge straffen op het publiceren van een dergelijk geschrift. Van der Capellen nam het geheim mee in zijn graf, toen hij op 42-jarige leeftijd overleed. Daarna werden er wel namen genoemd, vooral die van Van der Capellen en van zijn vertrouweling François van der Kemp, een Leidse doopsgezinde dominee, maar nooit was er zekerheid.

Pas na een eeuw ontstond er duidelijkheid. Het was een biografisch werk, dat uitsluitsel bracht, namelijk de autobiografie van de felle patriot Van der Kemp. Nadat hij in 1788 na het neerslaan van de patriotse beweging naar de Verenigde Staten was gevlucht, onderhield hij daar veelvuldige contacten met de presidenten John Adams en Thomas Jefferson. Hij brak zijn belofte tot geheimhouding toen hij in 1817 een autobiografie schreef, bestemd voor zijn zoon en verdere familie. Daarin deelde Van der Kamp in concrete bewoordingen mee, dat zijn adellijke vriend Van der Capellen de auteur was van Aan het Volk van Nederland en dat hijzelf zich had belast met de verspreiding van het pamflet.

in 1891 kreeg dominee Adriaan Loosjes, die eerder een gedetailleerde verhandeling had gewijd aan de vraag naar het auteurschap van het pamflet, een uittreksel in handen van de autobiografie. In een nieuwe publicatie gaf hij opheldering over het auteurschap. De autobiografie werd later door de Amerikaanse schrijfster Helen Fairchild opgenomen in een completere levensbeschrijving van Van der Kemp die ze in 1903 in New York publiceerde. Voor Murk de Jong HZn. die in 1921 op een zeer omvangrijke en nogal ontoegankelijke politiek-historische biografie van Van der Capellen promoveerde, was er geen twijfel meer. Van der Capellen was de enige auteur en Van der Kemp had het pamflet verspreid. De historici waren daar verder duidelijk over, zoals Jan Romein in een biografische schets van Van der Capellen in de bundel Erflaters van onze beschaving.

Alleen Hella Haasse nam nog de vrijheid haar verbeelding te laten werken. Niet alleen stelde ze  in haar boek Schaduwbeeld opnieuw de vraag van het auteurschap aan de orde, maar ze duidde ook in een uitvoerige passage Van de Kemp aan als mede-auteur van het pamflet. Zij bevestigde haar zienswijze later in een verhandeling over haar historische boeken, zonder echter argumenten te geven waarom zij de concrete opheldering door Van der Kemp in de wind sloeg. Terecht noemde ze haar mooie boek dan ook met nadruk een biografische roman en geen biografie.

eerdere columns

Slecht nieuws van het Data Liberation Front

Je bent iemand die denkt dat een biograaf in de toekomst wel een wetenschappelijk onderzoek naar je leven zal instellen. Want ondanks je geboorteland,...

Biografisch zicht op ‘de meest uitzonderlijke familie uit de Amerikaanse geschiedenis’

Een biografie kan grote invloed hebben op de reputatie van een staatsman. Dat is zeker opgegaan voor de tweede Amerikaanse president John Adams en...

Siegfried Kracauer over de troost van de biografie

'Er zal spoedig geen groot politicus, veldheer of diplomaat meer over zijn die nog zijn … monument moet krijgen,' schreef  de Duitse historicus Siegfried...

Reuring over schilderijen. Ook een biografisch thema

Er was onlangs veel ophef over het weghalen en voorlopig terughangen van een schilderij van Rein Dool, dat het bestuurscollege van de Leidse Universiteit...

Huwelijksmoeilijkheden als element van een politieke biografie

De feministische schrijfster Johanna Naber (1859-1941) wilde vrouwen een stem in de geschiedenis geven. In haar talrijke biografische studies waren de hoofdpersonen dan ook...

De slavernij en het biografische element

De slavernij en slavenhandel zijn lang onderbelicht geweest, nu staan ze in het centrum van de maatschappelijke belangstelling. Gemeenten, bedrijven, banken en musea verrichten...

Afgebroken plannen voor een biografie

Soms leggen auteurs uit waarom ze hun plan om een bepaalde biografie te schrijven niet hebben uitgevoerd. Als biograaf van Alexander Gogel, Bataafs bewindsman...

Dubbelbiografieën van “regerende” echtparen

Voor een boeiende dubbelbiografie is het een vereiste dat de hoofdpersonen elkaar sterk beïnvloeden. In de prachtige dubbelbiografie First Family, Abigail and John Adams...

Lieftinck versus Zijlstra: een vinnige discussie in de memoires van twee tegenpolen

Na de minister-president kan de minister van Financiën de invloedrijkste bewindspersoon in een kabinet zijn, doordat deze zich via de begrotingspolitiek kan bemoeien met...

De autobiografie: ‘de gevaarlijkste van alle bronnen’

In zijn studie De biografie (1946) bestempelde de historicus Jan Romein de autobiografie als de gevaarlijkste bron voor een biografie. De autobiografie is namelijk...

Johanna Nabers biografie van Joan Melchior Kemper: eerst miskend, later invloedrijk

De productieve Johanna W.A. Naber (1859-1941) schreef onder meer negen biografieën en zeven bundels biografische schetsen. Bijna al haar hoofdfiguren waren vrouwen. Eén van...

Roofkunst: de versleuteling van (auto)biografische elementen

Ruurd Halbertsma, de schrijver van het eerder dit jaar verschenen Roofkunst, bestempelt zijn boek met nadruk als een roman waarin het om fictie gaat....

Biografe Claire Tomalin over haar eigen leven

De vermaarde Britse biografe Claire Tomalin kondigde vier jaar geleden in haar autobiografie A life of my own aan dat ze nog een nieuw...

De stelselwet van 1821: sterke positieve impulsen voor de biografie van Alexander Gogel

Na tumultueuze debatten aanvaardde de Tweede Kamer in de nacht van 30 juni op 1 juli 1821, juist 200 jaar geleden, met een kleine...

De Churchillfactor

Als Boris Johnson nou eens niet de politiek in was gegaan, geen burgemeester van Londen was geworden en niet was doorgeschoten naar het hoogste...
Jan Postma
Jan Postma
Jan Postma is econoom en historicus. Hij is een liefhebber van biografieën en promoveerde zelf in 2017 in Leiden op de de biografie van Alexander Gogel (1765-1821), de eerste bewindsman van Financiën van ons land.

Fijn als je dit artikel met anderen deelt:

Lees ook...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in