Vijftig jaar lang werken aan één biografie? Het verhaal van Lyndon Johnson-biograaf Robert A. Caro spreekt tot ieders verbeelding. Een paar jaar geleden vertelde hij in zijn boekje Working al over zijn drijfveren en aanpak. Nu is er de documentaire Turn every page die ook zijn jarenlange samenwerking met redacteur Robert Gottlieb belicht. Wat is beter: het boek of de film?
Al bijna vijftig jaar werkt Robert Caro aan de meerdelige biografie van de Amerikaanse president Lyndon Johnson. Dat is slechts vijftien jaar korter dan de man überhaupt geleefd heeft… Als je bedenkt dat Johnson pas aan het einde van het in 2012 verschenen vierde deel president wordt (na de moord op Kennedy), besef je dat het vijfde en laatste deel nog een hele klus is voor zijn biograaf. Hierin moet zijn hele presidentschap, inclusief Vietnamoorlog, vervat worden.
Caro is inmiddels 87 en de vraag is dus of hij deze monsterklus ooit gaat voltooien. Dat beseft hij zelf ook en daarom boekstaafde hij zijn schrijfervaringen vier jaar geleden in het uiterst lezenswaardige boekje Working, wat mij betreft verplichte kost voor iedere biograaf en non-fictieschrijver. Onlangs verscheen over zijn werk de documentaire Turn every page, gemaakt door Lizzie Gottlieb, de dochter van Caro’s redacteur Robert Gottlieb.
‘Every goddamned page’
Zowel in de film als in het boek vertelt Caro de smakelijke anekdote waaraan de film zijn titel ontleent. De krant Newsday nam de nog onervaren Caro eind jaren vijftig in dienst bij wijze van grap. Ze wisten namelijk dat hun hoofdredacteur Alan Hathway – een ouderwetse krantenman die op dat moment op vakantie was – een hekel had aan afgestudeerden van prestigieuze universiteiten. Toen Caro (die aan Princeton gestudeerd had) op een dag bij Hathway ontboden werd, vreesde hij dan ook voor zijn baan. Maar de hoofdredacteur bleek zeer te spreken over een onderzoeksjournalistiek artikel van Caro en kondigde aan dat hij vanaf dat moment onderzoeksjournalistiek zou doen. Toen Caro stamelde dat hij daar toch geen ervaring mee had, was het lang stil. ‘Just remember: turn every page. Never assume anything. Just turn every goddamned page.’
Hoe macht werkt
Dat knoopte Caro in zijn oren, ook toen hij ontslag nam bij de krant om zich te wijden aan een
biografie van de machtige New Yorkse stadsplanner Robert Moses. Hoe kon deze beambte, die nooit democratisch gekozen was, machtiger zijn dan de burgemeester en de gouverneur samen? Wat deed hij met die macht en ten koste van wie? Caro verwachtte zijn boek in een jaar klaar te hebben, eenvoudigweg omdat hij er een jaar voor gepland had. Maar na een jaar stond hij nog maar aan het begin. Want: turn every page. En er bleken heel wat bladzijden om te slaan. Dankzij zijn volharding bracht hij aan het licht dat huizenblokken van arme New Yorkers niet hadden moeten wijken voor de meest optimale route van de weg die Moses aanlegde, maar omdat de snelste route ging over de golfbanen en landgoederen van (invloed)rijke stadsgenoten. Dat was dus hoe macht werkte.
Intussen raakte Caro’s geld op en zag zijn vrouw geen andere uitweg dan hun huis te verkopen. Een nieuwe literaire agent bracht verlichting én bracht hem in contact met vier potentiële redacteuren. Drie lunchten duur met hem en beloofden een ster van hem te maken. Hij koos voor de vierde, die een broodje met hem at aan zijn bureau: Robert Gottlieb. In Turn every page vertelt Gottlieb dat hij na vijftien bladzijden van het manuscript van The Power Broker, zoals het boek over Moses zou gaan heten, wist dat hij een meesterwerk in handen had. Maar ook dat het ingekort moest worden. Niet omdat de inhoud niet interessant was, maar omdat het eenvoudigweg niet in één band paste en uitbrengen in twee delen was geen optie. ‘Ik kan lezers hooguit één keer geïnteresseerd krijgen in Robert Moses.’ Met veel moeite wisten ze een kwart van de tekst te schrappen. Het boek werd een bestseller.
Lyndon Johnson
Met de biografie van Lyndon Johnson, waaraan hij midden jaren zeventig begon, wilde Caro laten zien hoe macht op nationale schaal werkte. Om zijn hoofdpersoon te kunnen doorgronden, besloot Caro met zijn vrouw New York een aantal jaren te verruilen voor het platteland van Texas, de geboortestreek van Johnson. De reactie van zijn vrouw toen hij dit voorstelde: ‘Kun je geen biografie van Napoleon schrijven?’
Achteraf bleek het een meesterzet. Hij won het vertrouwen van de inwoners die nu wél het achterste van hun tong lieten zien. Mooi is het fragment in Turn every page waarin Caro het ouderlijk huis van Johnson laat zien. Hij nam hier ooit Johnsons broer mee naar toe en zette hem aan de tafel waar de familie vroeger at. Hierdoor kwamen de herinneringen terug aan de ruzies waarbij hun vader Lyndon een mislukkeling had genoemd. Toen Caro hem daarna vroeg om ook de mooie anekdotes en leuke verhalen die al bekend waren nog eens te vertellen, maar dan in meer detail, was het lang stil. ‘Dat kan ik niet.’ ‘Waarom niet?’ ‘Omdat ze nooit gebeurd zijn.’
Puntkomma
Voor wie Working heeft gelezen, voegt de documentaire Turn every page inhoudelijk niet veel toe. Toch is het leuk om de beelden erbij te zien en zicht te krijgen op de samenwerking tussen Caro en redacteur Gottlieb. Hun discussies blijken niet altijd over hoogdravende kwesties te gaan. Zo was een belangrijk twistpunt het in de ogen van Gottlieb te veelvuldige gebruik van de puntkomma door Caro.
De film maakt ook duidelijk waarom Caro’s boeken zoveel tijd kosten. Natuurlijk, door het diepgravende onderzoek. Maar dat de hoogbejaarde Caro alles eerst met de hand schrijft en vervolgens uittikt op een ouderwetse typemachine (een computer gebruikt hij niet) helpt ook niet mee. Van onderzoek kan hij nooit genoeg krijgen, maar schrijven gaat hem moeilijk af, onthult hij. Hij legt de lat dan ook hoog. Zijn boeken moeten dezelfde schrijfkwaliteit hebben als een goed roman om de tand des tijds te kunnen doorstaan, vindt hij.
Liplezen
Caro aarzelde, meer nog dan Gottlieb, over zijn medewerking aan de film. Hoewel hij openhartig en enthousiast vertelt over zijn werk, is die terughoudendheid soms zichtbaar. Bijvoorbeeld als hij in zijn werkkamer de outlines van zijn boek aan de wand toelicht en dan ineens lijkt te besluiten dat hij eigenlijk al teveel heeft verteld. Na aanvankelijke weigering mag Lizzie haar vader en Caro filmen als de mannen samen aan het werk zijn. Maar zonder geluid. Waardoor je als kijker de film liplezend eindigt.
Turn every page is onder meer te zien via iTunes.
