Afgebroken plannen voor een biografie

Soms leggen auteurs uit waarom ze hun plan om een bepaalde biografie te schrijven niet hebben uitgevoerd. Als biograaf van Alexander Gogel, Bataafs bewindsman van Financiën, trof mij een dergelijke toelichting in het baanbrekende werk Patriots and Liberators van de vermaarde Britse historicus Simon Schama. In 1966 aan het begin van zijn loopbaan had Schama in Londen een ontmoeting met een Nederlandse hoogleraar om hem zijn plan voor te leggen om een biografie van Gogel te schrijven. Deze niet bij naam genoemde geleerde vertelde hem echter dat hij juist een week eerder een manuscript met een levensbeschrijving van Gogel op zijn bureau had gekregen.

Later bleek dat een vergissing, het ging om een biografie van Goldberg, een vriend van Gogel. De hoogleraar moet wel I.J. Brugmans zijn geweest, bij wie W.M. Zappey in 1967 op die biografie promoveerde. Toen Schama het misverstand ontdekte, was hij intussen al op weg met zijn Patriots and Liberators. Ook in deze algemene studie was Gogel een van de hoofdfiguren of misschien zelfs wel de belangrijkste speler op het politieke toneel. Hij is dan ook wel aangeduid als ‘the darling’ van Schama, die hoog opgaf van Gogels politieke bevlogenheid.

Niet een vergissing, maar het vastlopen van haar onderzoek leidde tot het stopzetten van de voorbereiding van een biografie door de sociologe Ulla Jansz. In een bundel over feminisme en biografisch onderzoek (1988) lichtte ze uitvoerig toe hoe ze Heleen Ankersmit als exemplarisch voor de progressieve vrouwenbeweging had willen uitbeelden. Ankersmit speelde in de eerste decennia van de twintigste eeuw een rol in socialistische en communistische vrouwenorganisaties.

Jansz vond Ankersmit aanvankelijk een heldin, omdat zij haar feministische ideeën niet ondergeschikt wilde maken aan de conservatieve socialistische gedachten op dit punt. De biografe kwam met de opzet van haar studie in de knoop toen bleek dat Ankersmit zich uiteindelijk toch had geconformeerd aan het afwijzen van aparte vrouwenstrijd. Daarna werd de auteur zich er ook nog van bewust dat Ankersmit de dochter was van een Deventer textielfabrikant. Toen Jansz dit niet als een interessant element, maar als een moeilijk te nemen hindernis voor haar biografie zag, zette zij haar werk stop. Ankersmit bleef haar echter fascineren. Jansz verzuchtte nog, dat als zij ooit nog eens verder zou gaan met het onderzoek naar het leven van Ankersmit, ze zich onbekommerd zou laten meeslepen. Ze zou de biografie dan schrijven met ‘een zuiver verstrooiend oogmerk’. In lijn daarmee vroeg ze zich af of biografisch onderzoek wel een wetenschappelijk product van vrouwenstudies moest zijn. De biografie is er niet meer gekomen. Wel verschenen enkele biografische schetsen van Ankersmit van de hand van andere auteurs.

Ook de historicus Doeko Bosscher liep vast met zijn onderzoek voor een biografie. In 2005 beschreef hij uitvoerig in een curieus artikel hoe hij in 1990 enkele jaren na het overlijden van de socialistische politicus Den Uyl het werken aan diens biografie als een loden last was gaan ervaren. Bij interviews was hij gestuit op een muur van verering rond Den Uyl. Na ruim zeven jaar te hebben gewerkt aan de biografie, was hij dan ook gestopt. Het schrijven van een mooie en kritische biografie was volgens hem onmogelijk geworden.

Hij memoreerde wel dat inmiddels de politicologe Anet Bleich aan een Den Uyl-biografie begonnen was. Hij constateerde dat de roem van het kabinet-Den Uyl intussen was verbleekt en dat de hoofd- en bijfiguren uit de omgeving van Den Uyl ‘bij hun positieven waren gekomen’, zodat ze Bleich konden helpen om een mooie en kritische biografie te schrijven. Zijn voorspelling is uitgekomen. In 2008 publiceerde Bleich haar biografie. De historicus Dik Verkuil vond deze toch nog te weinig kritisch en publiceerde een decennium later een eigen biografie van de staatsman.

eerdere columns

Slecht nieuws van het Data Liberation Front

Je bent iemand die denkt dat een biograaf in de toekomst wel een wetenschappelijk onderzoek naar je leven zal instellen. Want ondanks je geboorteland,...

Biografisch zicht op ‘de meest uitzonderlijke familie uit de Amerikaanse geschiedenis’

Een biografie kan grote invloed hebben op de reputatie van een staatsman. Dat is zeker opgegaan voor de tweede Amerikaanse president John Adams en...

Siegfried Kracauer over de troost van de biografie

'Er zal spoedig geen groot politicus, veldheer of diplomaat meer over zijn die nog zijn … monument moet krijgen,' schreef  de Duitse historicus Siegfried...

Reuring over schilderijen. Ook een biografisch thema

Er was onlangs veel ophef over het weghalen en voorlopig terughangen van een schilderij van Rein Dool, dat het bestuurscollege van de Leidse Universiteit...

Huwelijksmoeilijkheden als element van een politieke biografie

De feministische schrijfster Johanna Naber (1859-1941) wilde vrouwen een stem in de geschiedenis geven. In haar talrijke biografische studies waren de hoofdpersonen dan ook...

De slavernij en het biografische element

De slavernij en slavenhandel zijn lang onderbelicht geweest, nu staan ze in het centrum van de maatschappelijke belangstelling. Gemeenten, bedrijven, banken en musea verrichten...

Het geheim van Appeltern in biografische geschriften

Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) was een tegendraadse Overijsselse baron, voorman van de patriotse beweging in ons land. Hella Haasse...

Dubbelbiografieën van “regerende” echtparen

Voor een boeiende dubbelbiografie is het een vereiste dat de hoofdpersonen elkaar sterk beïnvloeden. In de prachtige dubbelbiografie First Family, Abigail and John Adams...

Lieftinck versus Zijlstra: een vinnige discussie in de memoires van twee tegenpolen

Na de minister-president kan de minister van Financiën de invloedrijkste bewindspersoon in een kabinet zijn, doordat deze zich via de begrotingspolitiek kan bemoeien met...

De autobiografie: ‘de gevaarlijkste van alle bronnen’

In zijn studie De biografie (1946) bestempelde de historicus Jan Romein de autobiografie als de gevaarlijkste bron voor een biografie. De autobiografie is namelijk...

Johanna Nabers biografie van Joan Melchior Kemper: eerst miskend, later invloedrijk

De productieve Johanna W.A. Naber (1859-1941) schreef onder meer negen biografieën en zeven bundels biografische schetsen. Bijna al haar hoofdfiguren waren vrouwen. Eén van...

Roofkunst: de versleuteling van (auto)biografische elementen

Ruurd Halbertsma, de schrijver van het eerder dit jaar verschenen Roofkunst, bestempelt zijn boek met nadruk als een roman waarin het om fictie gaat....

Biografe Claire Tomalin over haar eigen leven

De vermaarde Britse biografe Claire Tomalin kondigde vier jaar geleden in haar autobiografie A life of my own aan dat ze nog een nieuw...

De stelselwet van 1821: sterke positieve impulsen voor de biografie van Alexander Gogel

Na tumultueuze debatten aanvaardde de Tweede Kamer in de nacht van 30 juni op 1 juli 1821, juist 200 jaar geleden, met een kleine...

De Churchillfactor

Als Boris Johnson nou eens niet de politiek in was gegaan, geen burgemeester van Londen was geworden en niet was doorgeschoten naar het hoogste...
Jan Postma
Jan Postma
Jan Postma is econoom en historicus. Hij is een liefhebber van biografieën en promoveerde zelf in 2017 in Leiden op de de biografie van Alexander Gogel (1765-1821), de eerste bewindsman van Financiën van ons land.

Fijn als je dit artikel met anderen deelt:

Lees ook...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in