Paus Franciscus noemde hem in een rijtje van vier Amerikanen die hem inspireren: Abraham Lincoln, Martin Luther King, Dorothy Day en Thomas Merton (toespraak voor het Amerikaans Congres , 24 september 2015). Een blijvende bron van inspiratie en een gids voor velen. Beroemd, maar ook controversieel. Jim Forest, die Merton (1915-1968) persoonlijk gekend heeft, zorgt voor een boeiende kennismaking in Leven met wijsheid. Een biografie van Thomas Merton.
Monnik
In 1941 meldt Merton zich bij de trappisten van de abdij Onze Vrouw van Gethsemani in Kentucky. Hij heeft dan al heel wat meegemaakt. Zijn moeder Ruth overlijdt als hij zes jaar is, zijn vader Owen als hij bijna zestien is. Hij is geboren in Frankrijk, woont met zijn ouders in Londen en maakte later reizen naar Italië en door de Verenigde Staten. In 1932 loopt hij in Duitsland een bloedvergiftiging op die bijna zijn dood wordt. Het doet hem weinig, want hij is op dat moment overtuigd van de volstrekte zinloosheid van het leven. Tijdens een studiejaar in Cambridge leeft hij er lustig op los. Hij verwekt een kind. Wie de moeder was blijft in het ongewisse. In 1934 vertrekt hij, in eigen ogen als een ‘mislukkeling’, naar New York en gaat er studeren aan de Columbia University.
En dan toch kloosterling worden. Hij was gedoopt in een protestantse kerk, maar werd in 1938 opnieuw gedoopt in de Rooms Katholieke kerk. Op een reis in Cuba in 1940 had hij een mystieke ervaring. Het drong daar tot hem door ’dat er in de religieuze praktijk geen waarheid bestaat zonder liefde en warmte’. Hij kiest voor het kloosterleven en kiest na intensief zoeken voor de strenge stilte van de trappisten.
‘Op het moment dat ik binnen ging wist ik dat ik thuis was, waar ik nooit was geweest en waar ik nooit een vreemdeling zou zijn.’
Ondanks perioden van moeilijkheden en onzekerheden voelt hij zich thuis in het klooster.
Activist
In het klooster streed hij niet alleen tegen zijn eigen tekortkomingen, waarvan hij zich zeer bewust was, maar hij kwam ook op tegen het geweld. Merton was een monnik die de oorlog haatte. Het was hem een gruwel, een gemechaniseerd, onmenselijk gevecht,
‘een verachtelijke strijd van bommen tegen stenen, pogingen om machines uit te schakelen en om mensen die in tunnels liggen te begraven onder tonnen steen en rotzooi. Het lijkt niet op een gevecht, maar op een ziekte.’
Hij schrijft dit in 1940, maar in 1961 tijdens de Vietnamoorlog spreekt hij in dezelfde termen. Hij pleit voor totale afschaffing van oorlog en voor het gebruik van geweldloze middelen om internationale conflicten te beslechten.
Zijn opvattingen over sociale en politieke thema’s, over ontwapening, consumentisme en racisme, leiden meer dan eens tot een blokkade door de kerkelijke censuur. Dat belet hem overigens niet om verder te gaan met schrijven, simpelweg omdat hij het voor zijn geweten niet kan verantwoorden ‘om alleen maar over zaken als meditatie te schrijven, ofschoon dat ook belangrijk is’.
Bijzonder was ook zijn interesse in Aziatische religies en zijn openheid naar vertegenwoordigers van andere religies, zoals Thich Nhat Hanh en de Dalai Lama. Ook daarin was hij een spirituele gids.
Schrijver
Merton was bovenal ook schrijver. Zelf dacht hij dat hij zijn schrijversaspiraties bij het intreden in het klooster zou opgeven ‘om te verdwijnen in God’. Het leek hem geen gek idee om zo te verdwijnen van het schrijverstoneel. Maar zijn drang om te schrijven verdween niet. Hij hield een dagboek bij, schreef brieven, gedichten, romans, boeken over contemplatie en mystiek, over geestelijk leven en kloosterleven.
Wellicht het bekendst is zijn autobiografie The Seven Storey Mountain (1948). Deze beschrijft zijn jeugd en zijn jaren tot de intrede in de abdij. Tijdens zijn studie in Cambridge had Merton genoten van colleges over de Divina Comedia van Dante. Het lezen ervan was ‘het meest positieve dat ik uit Cambridge meenam.’ Vandaar de titel van zijn boek, ontleend aan Dante’s beeld van de berg van het vagevuur met zijn zeven terrassen. Het kostte enige moeite om het boek gepubliceerd te krijgen, omdat een van de censoren bezwaren had tegen de seks en de drank in de originele tekst. Het boek werd een ongelooflijk succes en verscheen in vele talen. In Nederland onder de titel Louteringsberg. Merton was zeer kritisch over zijn eigen werk, ook over zijn autobiografie, maar hij herschreef deze niet. Een man met zelfkennis en zelfkritiek.
Op 10 december 1968 overleed Thomas Merton tijdens een rondreis door India. In een conferentiecentrum bij Bangkok werd hij geëlektrocuteerd door een kapotte ventilator. Een triest einde van een mens met een missie. Een missie die aan actualiteit weinig heeft ingeboet. Inmiddels is hij alle censuur voorbij en zelfs een bron van inspiratie voor de paus.
Leven met wijsheid. Een biografie van Thomas Merton
Jim Forest
Uitgeverij Damon Eindhoven
ISBN 9789463401241
Verschenen in maart2018
Hij overleed tijdens een rondreis door India en werd geëlektrocuteerd in Bangkok? Dat snap ik even niet