Het uur van het violet. Katie Roiphe

Het uur van het violet van Katie Roiphe is een boek over het stervensuur van Susan Sontag, Sigmund Freud, Dylan Thomas, John Updike en Maurice Sendak. De epiloog bestaat uit een dialoog met een levende schrijver, James Salter. Hij kijkt met Roiphe terug op al die wonderlijke levens. Zo nu en dan reflecteert Salter op zijn eigen sterfelijkheid, al doet hij dat mondjesmaat. “Om je de waarheid te zeggen denk ik niet veel na over de dood,” zegt de negentigjarige.

Salter maakte de publicatie van Het uur van het violet niet meer mee. Hij stierf op 19 juni 2015 aan een hartaanval in de sportschool waar hij nog dagelijks lichaam en geest trainde.

Ieder levensverhaal laat een andere verhouding met de eigen sterfelijkheid zien. Er is de opstandige dood van Susan Sontag, de weetgierige van Sigmund Freud, de delirische van Dylan Thomas, de stoïcijnse van John Updike en de gesublimeerde doodsangst van Maurice Sendak. Ook zijn er overeenkomsten. De stervenden lezen. Sontag en Updike zoeken raad bij Tolstoi, De dood van Ivan Iljits. Freud leest De huid van chagrijn van Balzac uit, en vraagt daarna zijn lijfarts Max Schur om de morfine op te voeren, welbeschouwd een vorm van euthanasie.

Het ultieme weten

Daarvoor weigerde Freud alle medicijnen en pijnstillers. Hij wilde zijn dood bewust meemaken, hoe onmogelijk die ultieme kennis uiteindelijk ook is. “We kunnen onze eigen dood niet observeren.” Sontag verwoordde iets soortgelijks: “Je kunt net zomin strak naar de dood kijken als in de zon.” Naar aanleiding van de massaslachting van de Eerste Wereldoorlog reflecteert Freud in ‘Actuele beschouwingen over oorlog en dood’ over de dood als de grote banneling in ons leven; in ons onderbewustzijn huist de overtuiging dat we onsterfelijk zijn. Maar ook is er de doodsdrift, ontvouwd in Jenseits des Lustprinzips (1920), die hij maar al te goed kende. Toen in 1923 leukoplakie in zijn mond werd geconstateerd, voelde Freud zich niet geroepen zijn rookverslaving op te geven – een poging in 1930 daargelaten. “Ik heb nu zes dagen niet één sigaar gerookt en ik kan niet ontkennen dat ik mijn welzijn aan deze onthouding te danken heb. Maar wat een treurigheid,” bericht hij zijn lijfarts. Hij ging weer over tot de orde van de dag met een rokertje, de levensles van Bernard Shaw gedachtig: “Probeer niet eeuwig te leven, u zult er niet in slagen.”

Aanvaarding

In feite heeft Freud zich zijn hele leven voorbereid op de dood, want het is inherent aan het bestaan “dat iedereen de natuur een overlijden schuldig is en bereid moet zijn de schuld in te lossen.” Susan Sontag had daar meer moeite mee. Toen ze in 2004 voor de derde keer geconfronteerd werd met kanker, zette de auteur van Ziekte als metafoor alles op alles om te genezen, al gaven de doktoren haar geen hoop. Sontag verlangde van haar intimi dat ze de schijn ophielden, wat haar zoon David de mogelijkheid ontnam het onvermijdelijke met haar te bespreken. “In dat gesprek zou hij haar vragen stellen over bepaalde keuzes die ze heeft gemaakt. Dat wil zeggen, keuzes die met hem te maken hadden. Hij zou tegen haar zeggen hoeveel hij van haar hield. Nu kan hij dat niet doen, niet zoals de zaken er nu voorstaan, want dat zou betekenen dat ze zou toegeven dat ze doodging.”

Roiphe is een rasauteur, die van haar iconen wil leren hoe te leven met de eigen sterfelijkheid. Het uur van het violet is een boek vol prachtige meanderende zinnen, reflecties en verhalen over de dood.

Het uur van het violet
Katie Roiphe
Hollands Diep
ISBN 9789048836420
Verschenen in januari 2017