De decodering van het eigen hart. Over Opmerkelijke vrouwen van Josephine Rombouts

Clifford Castle

Josephine Rombouts is auteur van de populaire Cliffrock Castle-reeks, een paar aantrekkelijk geschreven boeken over de tijd die ze als huishoudster, personal assistent en manager doorbracht op een kasteel in Schotland. Omdat ze de dagelijkse realiteit nauwkeurig en met humor beschrijft, weet ze daarin een eigentijdse Upstairs Downstairs-sfeer op te roepen. Dat niet alles is wat het lijkt, wordt duidelijk in het laatste deel waarin we haar niet alleen als emigrant en employee, maar ook als persoon beter leren kennen.

In Opmerkelijke vrouwen is een aantal van de teksten gebundeld die Rombouts in NRC publiceerde over vrouwen van betekenis. In de inleiding beschrijft ze hoe ze in Schotland kennismaakt met mevrouw MacFarlane die naast de garage van haar man een succesvol tuincentrum drijft waar Rombouts een schoffel gaat kopen. Boven de toonbank leest ze de zin: ‘Behind every successful  woman stands a man who didn’t believe she could do it.’ Terwijl ze afrekent, vraagt ze zich af ‘wat getalenteerde vrouwen door de eeuwen heen hebben gedaan met hun ambities, toen de apartheidsregels nog van kracht waren? Hoe was het om door de rijstebrijberg van bezwaren, verboden en vooroordelen heen te eten? Werden ze er misselijk van, moe, woedend?’

Een bonte verzameling

Het boek is aantrekkelijk uitgevoerd, met veel prachtige foto’s waarop de beschreven vrouwen worden geportretteerd, die een indruk geven van hun werk of een tijdsbeeld. Rombouts schrijft over een bonte verzameling vrouwen uit verschillende tijden en landen, van wie sommigen meer en anderen minder bekend zijn: de schilder Artemisia Gentileschi (1593-1656), Jane Austen (1775-1817), Beatrix Potter (1866-1943), de actrice en uitvinder Hedy Lamarr (1914-2000), Mary, Queen of Schots (1542-1567), Emma Jung (1882-1955), psychoanalyticus en auteur en de vrouw van Carl Jung, de piraat Zheng Yi Sao (1744-1844), Jos van der Werf (1922-2017), chef bij de Nederlandse luchtmacht, chef-kok Nadiya Hussain (1984), opperhofmeester Occa Johanna Ripperda (1619-1686), vertaalster Wils Huisman (1914-1979), landeigenaar en auteur Anne Lister (1791-1840), bestuurder Maria van Hongarije (1505-1558) en politicus Agnes Jongerius (1960). Op de titelpagina van ieder verhaal vertelt ze waarom een vrouw opmerkelijk was: ‘opmerkelijk om haar bijnaam als mooiste vrouw van Hollywood, het model voor Walt Disneys Sneeuwwitje, Catwoman en Samsons Delilah, en de uitvinder van de frequentiewisseling die leidde tot de ontwikkeling van wifi, gps en bluetooth’ (Hedy Lamarr) of ‘opmerkelijk omdat ze als landvoogdes van de Nederlanden een grote invloed had op het politieke, militaire en economische beleid’ (Maria van Hongarije).

Terwijl ik de eerste teksten bekijk, vraag ik me af waarom je dit boek zou willen lezen. Over de meeste vrouwen die Rombouts beschrijft, bestaat immers wel een Wikipedia-pagina of er is een biografie verschenen (soms talloze). In een krant is het prettig om die ondergewaardeerde vrouwen één voor één tegen te komen en te kunnen denken: ‘Oh ja, interessant, ooit wel van gehoord, fijn om te lezen, moet ik eens verder naar kijken.’ Maar voegt de bundeling van Rombouts teksten iets toe? Toch wel!  

Betweterig zijn of genieten?

Het boek is natuurlijk interessant omdat het zo prachtig is uitgegeven, maar het fijnste is misschien wel dat je het zelf niet hoeft te doen, dat googelen en dat lezen van al die biografieën over talentvolle vrouwen. Rombouts neemt je mee langs schilderijen, in teksten en in films. Daarnaast is ze nieuwsgierig en stelt ze de vragen die je als lezer zelf ook zou willen stellen: ‘hoe voelde dat voor haar? Typte ze met haar voeten? Was ze zelf op het idee gekomen of had een van haar professoren talent in  haar gezien?’

In haar beschrijvingen van hoe ze vrouwen op het spoor is gekomen, via welke ontmoetingen ze meer over hen te weten is gekomen, herken je de Clifford Castle-sfeer onmiddellijk: ‘Voor de treinreis naar Londen had ik mezelf getrakteerd op The Secret Diaries of Miss Anne Lister. Eigenlijk meer om betweterig te zijn dan om te genieten. Een week lang had ik naar de serie Gentleman Jack van de BBC gekeken en nu wilde ik de hele treinreis kunnen denken: zie je wel. Overdreven. Anachronistisch. Niet echt zo gebeurd.’ Of (over het schilderij Judith onthoofdt Holofernes van Artemisia Gentileschi): ‘Ik probeer me voor te stellen hoe het moet zijn geweest om terug te gaan naar een schilderij dat ze in dat donkere jaar [toen de schilder Tassi haar verkrachtte] schilderde. Het idee dat deze vrouw tijdens zo’n proces thuis op het doek haar verkrachter stond te onthoofden, vind ik een buitengewoon opwekkend beeld.’

Het meest oorspronkelijk zijn toch wel de teksten waarin ze twee vrouwen combineert: de piraat en de chef bij de Nederlandse luchtmacht, de chef-kok en de opperhofmeester, een bestuurder van lang geleden en een hedendaagse politicus. Rombouts gaat bijvoorbeeld op bezoek bij haar oom Ger Jochems die het leven van Maria van Hongarije bestudeert.

‘Heb jij ook Maria van Hongarije bestudeerd?’ vraag ik aan Agnes Jongerius. Ze is getrouwd met mijn oom en we zijn thee aan het drinken aan hun lange tafel. Ik weet dat ze bezig is het minimumloon te verhogen in de landen van de Europese Unie, dat lijkt me genoeg als klus, maar haar werklust kennende krijg ik toch even een visioen van haar ’s nachts in een Brussels bed met het poefschrift over deze politieke voorloper opengeslagen naast zich. Ze grinnikt. ‘Nee hoor, dat is Ger z’n hobby.’

Een boek dat inspireert

In sommige teksten voel je je samen met Rombouts geraakt, bijvoorbeeld als je nietsvermoedend een pagina omslaat en het portret ziet dat de zestiende-eeuwse schilder Holbein maakte van zijn vrouw met hun twee kinderen.

‘Bij dit intiemste van al zijn portretten richt hij zich op het vlechtje van zijn dochter en de hand van zijn vrouw die ontspannen maar geruststellend op de schouder van hun zoon ligt. Haar ingekeerde blik, die hem buitensluit, maar in zichzelf rust vindt. Dit portret voelt als het monument voor een onbekende soldaat. Al de vrouwen die geen stem kregen, geen opleiding, geen zelfbeschikkingsrecht en tijdens hun leven datgene deden wat ze wel mochten, en daar hun beste krachten aan wijdden.’

Een toegankelijk boek dat naadloos past in de traditie van Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes (Elena Favilli) en andere verhalenbundels over vrouwelijke heldinnen. Een boek om in te bladeren, een boek dat inspireert om verder te lezen, films en series te bekijken of naar het Kunstmuseum in Basel te gaan. Op één van de laatste pagina’s staat wel een verantwoording van illustraties, maar een bronnenlijst ontbreekt jammer genoeg. Daarvoor moet je dan toch zelf googelen.         

Opmerkelijke vrouwen
Josephine Rombouts
Querido
ISBN hardcover 9789021487359
Verschenen in november 2023

Bestelinformatie