Wie de protestantse wereld een beetje kent, weet dat ‘gereformeerd’ van alles kan betekenen. Dat besef je weer als je je verdiept in Tegendraads gereformeerd. Biografie prof. dr. Cornelis Graafland.
Arjan Boersma wil met deze biografie inzicht geven in de motieven van Graafland (1928 -2004) en in zijn kerkelijke en theologische posities. Hij richt zich met zijn boek op een breed publiek.
Dat brede publiek moet dan allereerst weten dat diverse kerken in ons land ‘gereformeerd’ in hun naam hebben staan, maar dat de theologie die er achter schuilgaat, nogal varieert. Zo is er binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) een stroming met de naam Gereformeerde Bond (voluit Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland). Deze ‘bonders’ kiezen in de regel een eigen orthodoxe koers. Cornelis Graafland werd op geheel eigen wijze één van hen.
Van het brede publiek wordt ook gevraagd dat het vertrouwd is met de tale Kanaäns, want het gaat hier over de ‘vreze des Heeren’, over een cultuur waarin ‘oude schrijvers’ gelezen worden, d.w.z. geschriften van predikanten uit de zeventiende en achttiende eeuw. Het gaat over leven in een piëtistisch milieu waarin men worstelt met de verhouding tussen verkiezing en verbond, rechtvaardiging en wedergeboorte, verzoening en bekering, wet en evangelie, zonde en verlossing. Alles draait hierbij om bevindelijkheid en vroomheid, om de innerlijke, persoonlijke omgang met God.
Jeugd
In die sfeer is Graafland opgegroeid. Zijn vader is een ingetogen en rationeel man. Hij werkte in dienst van de gemeente Gouda als schipper-baggerman, zeg maar als ‘putjesschepper’ (de typering komt van Cornelis zelf). Zijn eenvoudige afkomst maakt Cornelis Graafland benaderbaar en bescheiden in de omgang, als hij later predikant en hoogleraar is.
Zijn vader is lid van de Christelijke Gereformeerde Kerk en ziet de Nederlandse Hervormde Kerk (die dan nog niet opgegaan is in de PKN) vanwege haar leer als de ‘grote hoer’.
Van zijn moeder erft Cornelis de scherpe, kritische aard. Zij is minder kerkelijk gebonden dan zijn vader, maar gaat mee naar de Christelijke Gereformeerd Kerk ‘om haar man te eren’. Ze is sterk gericht op de innerlijke geloofservaring, op de beleving van Gods heil. Het geloof van zijn ouders, vooral het geestelijk leven van zijn moeder, komt later vaak in zijn preken terug.
Zo groeit hij op. Het is ook het verhaal van een jongen die goed kan voetballen, maar die er uit zondebesef mee stopt, op het moment dat het elftal van Jodan Boys waarin hij speelt, bijna kampioen is. Hij vindt zichzelf zondig-fanatiek. ‘De zonde grijpt hem aan, tot huilens toe.’
In 1945 komt Cornelis tot bekering en na een aantal uiteenlopende opleidingen gaat hij theologie studeren.
Studie en werk
Na een afwijzing door de Theologische Hogeschool in Apeldoorn, de opleiding van predikanten in de Christelijke Gereformeerde Kerk, wordt hij in 1948 theologiestudent aan de Universiteit van Utrecht. In 1949 wordt hij lid van de Nederlandse Hervormde Kerk, ongetwijfeld niet tot intense vreugde van zijn vader.
In 1953 wordt hij predikant in Ameide en Tienhoven. Daarna volgen Woerden, Veenendaal en Amsterdam. In zijn jaren in het roerige Amsterdam (1968-1972) gaat Graafland ook in gesprek met vertegenwoordigers van ‘de nieuwere theologie’, onder meer met ds. J.J. Buskes en Karel Deurloo. Hij kiest hierbij voor ‘een klassiek gereformeerd geluid’, want hij blijft orthodox.
Op 20 april 1961 promoveert hij in Utrecht op een proefschrift met de titel: De zekerheid van het geloof, een onderzoek naar de geloofsbeschouwing van enige vertegenwoordigers van Reformatie en Nadere Reformatie. In 1972 wordt hij bijzonder hoogleraar in de gereformeerde Godgeleerdheid vanwege de Gereformeerde Bond aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Het bestuur van de Gereformeerde Bond heeft inmiddels vertrouwen in hem als vertegenwoordiger van het orthodox-gereformeerde geluid. Daarnaast wordt hij in 1976 ook universitair docent in de geschiedenis van het gereformeerd protestantisme aan dezelfde universiteit.
Confrontaties
Hij blijft in de jaren zeventig een reformatorisch geluid vertolken, ook in confrontaties met andere destijds prominente hoogleraren uit de protestantse wereld, zoals G.C. Berkouwer, H.N. Ridderbos en H. Berkhof. Ze scoren te laag op de orthodoxe meetlat van Graafland.
Overigens hoe orthodox hij ook mocht zijn, hij was eigenzinnig genoeg om zich bij een omstreden bezoek aan Zuid-Afrika in 1977 uiterst kritisch uit te spreken over de apartheid en over het beleid van de Gereformeerde Bond in deze kwestie. En zijn opvattingen vielen niet in goede aarde bij het hoofdbestuur van de Bond.
Kernthema’s
In latere jaren gaat hij zich steeds meer bezighouden met de bezinning op de eigen gereformeerde traditie. Dat doet hij altijd met oog voor de actualiteit en existentieel gericht. Theologie raakt zijn hele bestaan. Dit verandert niet tijdens zijn professoraat en zijn emeritaat.
In 1987 verschijnt zijn belangrijkste werk Van Calvijn tot Barth. Oorsprong en ontwikkeling van de leer der verkiezing in het Gereformeerd Protestantisme. Zijn laatste wetenschappelijke publicatie is Gedachten over het ambt, uitgebracht in 1999, een weergave van de inzichten over het ambt bij Calvijn en in de gereformeerde traditie.
Ook ‘het verstaan en vertolken van de Schrift’ is voor hem een belangrijk thema. De Bijbel, ‘Gods Woord in mensenwoorden’, is het fundament. Hij wil de Bijbel volgen en de kerk moet daarom steeds terug naar het Woord. Tegelijk blijft hij hierbij oog houden voor de eigentijdse vragen van mensen. Opvallend in dit verband: hij pleit op bijbelse gronden voor een volwaardige(r) plaats van vrouwen in de kerk en heeft ook geen bezwaar tegen ‘een vrouw op de kansel’. Maar zijn visie op ‘de vrouw in het ambt’ wordt in de Gereformeerde Bond tot op heden niet breed gedeeld.
Respect
Deze biografie getuigt van groot respect voor prof. dr. Cornelis Graafland, als leermeester en wijze gids in het leven van de auteur. Het is een biografie van een man die leefde in een wereld vol onnavolgbare kerkelijke spanningen, theologische confrontaties en geestelijke worstelingen. Het vraagt wel om theologische kennis en belangstelling om dit naar waarde te schatten.
Boersma citeert rijkelijk in zijn boek. Het is zorgvuldig opgetekend. Het is een soort interne, om niet te zeggen intieme, kerkelijke geschiedschrijving. Sommige passages zijn in mijn ogen zo buitenissig dat ze uitnodigen om te citeren. Respect voor Graafland en zijn medegelovigen weerhield me ervan. Ik ben zelf trouwens nog gereformeerd genoeg om veel in dit boek te herkennen. Het kan me ontroeren als ik lees hoe een psalmregel troost biedt aan een sterfbed of na het overlijden van een geliefde. Maar het verhaal van deze biografie komt voor veel mensen vandaag ongetwijfeld uit een uiterst vreemde wereld. Voor ‘buitenstaanders’ zal het al gauw ondoorgrondelijk zijn.
Zoeker
Dit is een boek over een geleerd en vroom mens, die dienstbaar wilde zijn aan Gods wil, en het geeft inzicht in de wijze waarop deze mens theoloog was. ‘Vriendelijk en bescheiden in de omgang, maar nauwgezet waar het gaat om het theologiseren.’
Tot een eigen uitgewerkte theologie kwam Graafland niet. Daar was hij wellicht iets te beweeglijk voor. Wel was hij met hart en ziel theoloog, zoekend naar ruimte voor (discussie over) verschuivingen in de theologie, vernieuwing van de liturgie en de rol van vrouwen in de kerk. Soms getypeerd als ‘zoekende Bonder’ of als ‘dwarsligger’. Misschien had hij ‘iets profetisch’, stelt Boersma. Niet altijd begrepen, maar toch een profeet, die zijn geloof en vroomheid uiteindelijk het best bewaard vond in de Gereformeerde Bond.
Tegendraads gereformeerd. Biografie prof. dr. Cornelis Graafland
Arjan Boersma
KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht
ISBN 978 90 435 3479 6
Verschenen in juni 2021
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 16,99)
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,99)
Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 16,99)
