Albert Winsemius. De man die Nederland en Singapore rijk maakte

Albert Winsemius (1910-1996) speelde een belangrijke rol bij de wederopbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog. Op het Ministerie van Economische Zaken was hij verantwoordelijk voor de uitvoering van het Marshallplan. Winsemius, de vader van de latere minister Pieter Winsemius, begon zijn loopbaan in de kaashandel van zijn vader in Leeuwarden en ging na een studie economie werken op het Ministerie van Handel en Nijverheid. Tijdens de oorlog raakte hij daar verzeild in een ernstig arbeidsconflict en zat twee jaar ziek thuis. Na de oorlog werd de top van het door de NSB geïnfiltreerde departement onderzocht wegens verdenking van te grote Deutschfreundlichkeit. Ook Winsemius’ rol werd onderzocht, maar hij werd vrijgesproken en gerehabiliteerd.

Marshallplan

Onder het ministerschap van J.R.M. van den Brink werd Winsemius belast met de uitvoering van het Marshallplan en de industrialisatie van Nederland. Na een aantal jaren hield Winsemius het ambtenarenbestaan voor gezien en ging werken voor de wapenindustrie, wat hem steenrijk maakte. Vanaf 1960 werd Winsemius door de Verenigde Naties en de Wereldbank met enige regelmaat uitgezonden naar landen als Griekenland, Portugal en Singapore om daar de regeringen te adviseren over de economische ontwikkeling van hun land. Met Singapore bouwde Winsemius een bijzondere band op. Nadat zijn missies voor de VN en de Wereldbank afgelopen waren bleef Winsemius de regering van Singapore adviseren. Onder leiding van de autoritaire premier Lew Kuan Yew groeide Singapore uit tot een welvarende stadsstaat, met zes miljoen inwoners op een oppervlak gelijk aan anderhalf keer Texel. Het is een van de rijkste landen van de wereld, door zijn gunstige ligging, zijn grote haven en vliegveld, zijn op export gerichte industrie, maar ook door zijn bewuste politiek om uit te groeien tot een belastingparadijs en witwascentrum.

Beperkte toegang tot bronnen

De biografie Albert Winsemius, de man die Nederland en Singapore rijk maakte is de handelseditie van het proefschrift Albert Winsemius, de Nederlander achter de BV Singapore, waarop Frans Stoelinga in 2020 in Leiden promoveerde. Het verschil in de ondertitels doet vermoeden dat er niet al te zorgvuldig met de bewerking tot een handelseditie is omgegaan. En dat is ook zo, waarover zo dadelijk meer. Stoelinga woonde lange tijd in Singapore, waar hij werkte voor een Nederlandse handelsfirma. Hij zag hoe Singapore zich vanaf 1960 ontwikkelde van een arm eiland tot een welvarende stadsstaat. Hij was op de hoogte van de belangrijke adviesrol van Winsemius, een rol die in Singapore ook wordt erkend. Er is een straat naar Winsemius vernoemd, hij kreeg een eredoctoraat van de universiteit en postuum werd aan dezelfde universiteit een Winsemiusleerstoel ingesteld. Stoelinga wilde in zijn proefschrift de rol van Winsemius in Singapore nader onderzoeken. Hij liep daarbij echter tegen twee grote beperkingen op. De eerste was dat de familie niet wilde meewerken, waardoor hij niet kon beschikken over een persoonlijk archief van Alfred Winsemius. De tweede beperking was dat hij ook in Singapore tegen grote hindernissen opliep. Hij kreeg geen toegang tot het nationale archief. Dat is bij nader inzien niet verwonderlijk. Premier Lee Kuan Yew (1923-2015) geldt in Singapore als de Vader des Vaderlands en de geniale leider die Singapore groot heeft gemaakt. Het huidige bewind onder leiding van zijn oudste zoon Lee Hsien Loong heeft geen enkel belang bij een onderzoek naar de vraag in hoeverre Lee Kuan Yew werd gestuurd door de Verenigde Staten, de Wereldbank en westerse adviseurs als Winsemius. Stoelinga moest het doen met de archieven van de Verenigde Naties en de Wereldbank, waar hij wel alle medewerking kreeg. Met behulp van die stukken heeft hij zo goed en zo kwaad als dat ging geprobeerd om de rol van Winsemius te reconstrueren.

Kuifje in Singapore

Het verhaal over zijn werkwijze en de beperkingen die hij ondervond staat in het via open access toegankelijke proefschrift van Stoelinga, maar is weggelaten in de handelseditie. Andere veranderingen zijn dat de literatuurlijst is teruggebracht tot vier pagina’s en dat het hele notenapparaat van het proefschrift is weggelaten. Daardoor moesten veel zinnen uit het proefschrift worden herschreven. Met het terugbrengen van de omvang van het boek van 477 pagina’s in het proefschrift naar 336 pagina’s heb ik niet zoveel moeite, gezien de vaak houterige en trage schrijfstijl van Stoelinga. Maar door het weglaten van het notenapparaat is de handelseditie een verhalend boek geworden dat door het ontbreken van verwijzingen een veel te hoog Kuifje-in-Singapore-gehalte heeft gekregen.

De ondertitel De man die Nederland en Singapore rijk maakte wordt op geen enkele manier waargemaakt en is zelfs ronduit potsierlijk. Dat de wederopbouw in Nederland baat had bij de Marshallhulp staat buiten kijf, maar het is ongeloofwaardig om de hoogste ambtenaar op Economische Zaken te bestempelen als de man die Nederland rijk maakte. Nederland was, net als de rest van West Europa, toch wel rijk geworden, omdat de Marshallhulp een belangrijk instrument was in de Koude Oorlog. En Singapore werd ook niet rijk door Winsemius. De manier waarop Stoelinga de rol van Winsemius beschrijft is steeds hetzelfde. Als Singapore kiest voor een beleidslijn die overeenkomt met een advies in een van de rapporten van Winsemius, dan krijgt Winsemius de credits. Op die manier wekt Stoelinga de indruk dat Winsemius de grote man is achter de op export gerichte industrie, de ombouw van de koloniale marinehaven tot een grote handelshaven, de aanleg van het grote vliegveld en de ontwikkeling van het toerisme.

Onvolledige biografie

Stoelinga stelt dat Singapore sterk heeft geprofiteerd van de adviezen van Winsemius die daarbij op zijn beurt weer gebruik maakte van de ervaring die hij opdeed bij de wederopbouw van Nederland. Singapore is volgens Stoelinga rijk geworden door via de adviezen van Winsemius de Nederlandse ontwikkeling grotendeels te kopiëren, inclusief de oprichting van een Sociaal Economische Raad om de vakbonden in het gareel te krijgen. Al lezend dringt zich steeds meer de vraag op waarom Stoelinga heeft gekozen voor een biografie om de ontwikkeling van Singapore te beschrijven. Het boek hinkt voortdurend op twee gedachten: een verhaal over de ontwikkeling van Singapore of een biografie van Winsemius. Naarmate je verder komt in het boek dringt zich steeds meer de vraag op waarom voor de biografie is gekozen. Over de persoon van Winsemius komen we weinig te weten en andere markante punten uit diens loopbaan worden slechts zijdelings aangestipt. Zo kennen we Winsemius in Nederland onder andere als voorzitter van de Commissie Winsemius, die een advies uitbracht over de toekomst van de Nederlandse scheepsbouw. De Commissie adviseerde Rijn-Schelde te fuseren met Verolme. Die fusie mislukte ondanks gigantische staatssteun en leidde in de jaren tachtig tot de RSV-enquête, de eerste naoorlogse parlementaire enquête. Als biografie vertoont het boek te veel tekortkomingen. Een monografie over de rol van Winsemius in Singapore was een betere aanpak geweest dan deze biografie.

Albert Winsemius. De man die Nederland en Singapore rijk maakte
Frans Stoelinga
Boom
ISBN 9789024444625
Verschenen in november 2021

Bestelinformatie