Op de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit nu in het Rijksmuseum (28 van de 37 van bekende Vermeers) had één schilderij kunnen ontbreken: Schrijvende vrouw met dienstbode. Dat meesterwerk werd in 1974 uit een particuliere verzameling gestolen, samen met nog 19 andere schilderijen van onder anderen Goya en Rubens. De mastermind achter deze grootste kunstroof in Europa tot op heden was een vrouw, Rose Dugdale.
Ook in 2023 blijft zij de enige vrouw die zoiets heeft gepresteerd, maar biografieën van criminele vrouwen uit welgestelde gezinnen die een PhD-titel behaalden met research over Ludwig Wittgenstein, jarenlang voor de Verenigde Naties in ontwikkelingslanden hadden gewerkt en banden met de Provisional IRA in Noord-Ierland hadden, zijn uiteraard van een grote zeldzaamheid. Seriemoordenaars en spionnen van het vrouwelijk geslacht hebben meer kans op een serieuze biografie. In 2021 verscheen dan toch eindelijk de boeiende biografie The Woman Who Stole Vermeer – The True Story of Rose Dugdale and the Russborough House Art Heist.
De auteur, Anthony M. Amore, komt uit het vak. Hij is Director of Security and Chief Investigator bij het Isabella Stewart Gardner Museum, waarvoor de arme man nog steeds doende is met het opsporen van dertien kunstwerken die daar op 18 maart 1990 ontvreemd werden. Maar ook zulke techneuten kunnen briljant schrijven. Hij was co-auteur van Stealing Rembrandts, dat op de bestsellerlijst belandde van – wat anders – de Wall Street Journal. Wat je uit zijn boeken vooral leert, is dat je wel een Vermeer of Rembrandt kunt stelen, maar dat zo’n schilderij feitelijk onverkoopbaar is. De crimineel gijzelt het en vraagt losgeld, in een wereld die meestal vindt dat het dreigement van vernietiging van het kunstwerk voldoende is om toe te geven. In 1974 was het al gebruikelijk om unieke kunstwerken veel te laag te verzekeren, juist om zulke gijzelingen te voorkomen.
In het geval van de spectaculaire roof van de Vermeer c.s. door Rose Dugdale was de financiële eis heel bescheiden: een half miljoen pond, die de eigenaar uit eigen zak gemakkelijk had kunnen betalen, maar de belangrijkste eis was de overplaatsing van twee Ierse politieke gevangenen, de Price Sisters, van een Britse gevangenis naar een gevangenis in onafhankelijk Ierland waar ze de rest van hun straf zouden mogen uitzitten. In die tijd van de ‘Troubles’ in de Britse provincie Noord-Ierland was dat een onmogelijk in te willigen eis. Later zouden ook hongerstakingen niet helpen om de situatie van Noord-Ierse gevangenen, zoals de legendarische Bobby Sands, te verbeteren. De autoriteiten lieten hen gewoon doodgaan en dat was ook voorpaginanieuws in Nederland.
Rose Dugdale werd vrij snel na haar historische kunstroof opgepakt (door een eigen stomme fout). Ze werd dankzij een overdaad aan bewijzen veroordeeld tot negen jaar cel en ook omdat ze trots was op wat ze had gedaan: ze ontkende niets. Ze bleek zwanger, was de eerste crimineel die een kind kreeg in een Ierse gevangenis (vanwege vluchtgevaar, eerder werden zwangere gevangenen naar een ziekenhuis gebracht). Ze wist gedaan te krijgen dat ze in de gevangenis mocht trouwen met haar minnaar en vader van haar zoontje. Ze heeft twee-derde van haar straf uitgezeten, maar niet zonder door onder meer hongerstakingen telkens opnieuw de aandacht op zich te vestigen.
Daarna bleef ze de Ierse zaak trouw. De IRA en de Provisional IRA hebben telkens weer elke betrokkenheid bij haar historische kunstroof ontkend, maar voor veel Ieren bleef ze een heilige, die op applaus kon rekenen als ze ergens verscheen.
Ze heeft nu een eigen Facebook-pagina met als ‘logo’ een foto van Schrijvende vrouw met dienstbode. Helaas heeft ze sinds 1918 geen nieuwe berichten geplaatst.
En volgens de biograaf was ze de dief die eerder in 1974 een andere Vermeer, De gitaarspeelster, roofde. Dit schilderij ontbreekt in de tentoonstelling van het Rijksmuseum maar ook dit meesterwerk werd gered van de vrouw die er niet voor terugdeinsde om een Brits politiebureau vanuit de lucht met een gestolen helikopter te bombarderen met explosieven verstopt in melkbussen.
Dat werd een eersteklas mislukking. Eigenlijk mislukte heel veel van wat ze deed voordat ze in de bajes belandde. Maar haar biografie leest als een thriller van een Britse rijkeluisdochter die om de liefde voor een gewone Noord-Ierse jongen en rationele afkeer van het kapitalisme dingen deed die in een universum als het hare zin hadden.
Onvermeld mag niet blijven dat Vermeers Schrijvende vrouw met dienstbode nog een keer werd geroofd, uit dezelfde paleisachtige villa, ditmaal door een Noord-Ierse zware jongen en zijn bende, van Protestantse komaf, Martin Cahill, die de opbrengst wilde gebruiken om wapens in toen Zuid-Afrika onder de apartheid te kopen voor de protestantse Ulster Volunteer Force. Hij werd daarom vermoord door de IRA. Want Vermeers waren veel geld waard, wisten ze dankzij Rose Dugdale.
Tegenwoordig wordt het schilderij vermoedelijk beter beveiligd in de National Gallery of Ireland in Dublin. Eigenlijk ben ik wel benieuwd naar alle maatregelen bij het Rijksmuseum. Staat de Marechaussee paraat?
The Woman Who Stole Vermeer: The True Story of Rose Dugdale and the Russborough House Art Heist
Anthony M. Amore
Uitgever: Pegasus Books (14 september 2021)
ISBN-13: 978-1643138503
