Bloed – een rode hoofdpersoon van een liter of vijf

Bloedzuigers, bloeddonoren, bloedpioniers en bloedfraudeurs: allemaal komen ze aan de orde in Bloed, een biografie, van de Britse journalist en schrijver Rose George. Een biografie waarin niet een mens de hoofdrol speelt, maar een orgaan. Ook nog eens ons belangrijkste orgaan, volgens George. Ons bloed is ‘voederstation, temperatuurregelaar, afvalverwerker en verdediger’ tegelijk.

George deed grondig onderzoek en reisde de wereld over voor dit boek. Van het Major Trauma Centre van het Londense Royal Hospital tot aan de omstreden menstruatiehutten in Nepal: praktisch overal waar bloed vloeit, stak ze haar licht op.

Een kleine greep uit de feiten en cijfers: elke drie seconden krijgt ergens ter wereld iemand bloed van een ander toegediend. In 176 landen zijn alles bij elkaar bijna 14.000 bloedbanken, die elk jaar 110 miljoen donaties verzamelen. En al die donoren willen er eigenlijk maar één ding voor terug: een simpel bedankje, ontdekte de bloedbank van de Britse National Health Service. Drieëntachtig procent van de mensen die voor het eerst bloed gaven, herinnert zich de dankwoorden van de afnamemedewerkers van de bloedbank.

Slagvelden als katalysator

Rose George toont gedegen aan hoe die bloedbanken in de twintigste eeuw een enorme ontwikkeling hebben doorgemaakt. De slagvelden tijdens de twee wereldoorlogen vormden daarbij een katalysator: duizenden gewonde soldaten hadden dringend behoefte aan bloed. Vaak gedoneerd door hun collega-militairen; in de Eerste Wereldoorlog lonkte drie weken verlof als beloning.

Daarnaast was er het baanbrekende pionierswerk van de Britse hoogleraar Janet Vaughan, de doortastende vrouw achter de eerste bloedbanken. Ook het Nederlandse Sanquin borduurt voort op haar werk uit de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw. Rose George draagt Vaughan op handen.

De transfusiegeneeskunde ontwikkelde zich stormachtig: van betaalde donaties door vrij willekeurige donoren naar scherp gecontroleerde omstandigheden waarbij donor en ontvanger zo goed mogelijk aan elkaar worden gekoppeld. Die ontwikkeling verliep niet zonder slag of stoot. Schrijnend zijn de verhalen van mannen met hemofilie die door besmet bloed ziek werden en massaal stierven aan ziektes als hiv en hepatitis C.

George tekent onder meer de geschiedenis op van Neil Weller. Hij is één van de 4689 Britse hemofiliepatiënten die hiv of hepatitis C kregen van een besmet bloedproduct, de zogeheten stollingsfactor. Een medicijn waarmee de patiënten zich in de jaren zeventig en tachtig injecteerden om fatale bloedingen te voorkomen. 2883 van hen overleden, meer dan de helft dus.

Weller zegt in Bloed dat hij er nog goed vanaf is gekomen. Door de hepatitis loopt hij moeilijk: de ziekte tastte zijn gewrichten aan. Intussen is hij 22 operaties verder maar hij leeft tenminste nog. Veel van zijn vrienden zijn gestorven, door onveilig en slecht gecontroleerd bloedplasma waarin nog maar enkele decennia geleden massaal werd gehandeld. Een schandaal dat volgens Rose George naadloos past in een James Bondfilm.

Oproepen

Bloed is behalve als biografie ook te lezen als een verzameling oproepen: eentje aan potentiële bloeddonoren bijvoorbeeld. Of een oproep om meer compassie te hebben met de miljoenen mensen die in zuidelijk Afrika besmet zijn met hiv. Maar ook een oproep aan vooral mannen om minder krampachtig om te gaan met de menstruatie van hun vrouwen en dochters.

Rose George bezoekt een Nepal een zogeheten chhaupadi, een door de regering inmiddels verboden primitieve hut, waar vrouwen en meisje gedwongen verblijven tijdens hun ongesteldheid. Ondanks uitgebreide voorlichtingscampagnes en politieke aandacht blijft menstruatie een taboe, dat omgeven is met misverstanden en bijgeloof.

Dat een man of jongen ziek zou worden van de aanraking van een ongestelde vrouw is nog één van de mildere voorbeelden die Rose George geeft. Net als het fabeltje dat buffels geen melk meer zouden geven nadat die gedronken is door een vrouw die menstrueert. Ernstiger is het aantal uren en dagen dat meisjes maar thuisblijven van school omdat het daar voor hen ontbreekt aan sanitaire voorzieningen. Of omdat ze simpelweg geen geld hebben voor maandverband en tampons.

Levensreddend

Optimisme is er gelukkig ook: wie slachtoffer wordt van een ernstig ongeluk of letsel heeft tegenwoordig een veel hogere overlevingskans dan nog maar tien jaar geleden. Bloeden is volgens een geciteerde traumachirurg in feite de meest voorkomende aandoening, maar wordt niet vaak genoeg zo gezien.

Met dat besef in het achterhoofd is in Londen een ‘Major Trauma System’ in het leven geroepen. Geavanceerde medische teams rukken uit met helikopters die sinds 2012 standaard bloedproducten aan boord meevoeren om slachtoffers zo snel mogelijk te helpen. Ook gaan ernstig gewonden niet meer naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis maar naar een gespecialiseerd traumacentrum. Met indrukwekkende resultaten, vertelt George: in 2009 stierf nog 34 procent van de Londense traumaslachtoffers aan bloedingen, in 2015 was dat gedaald tot 18 procent.

Toch overleeft nog lang niet iedereen ernstig letsel met inwendige bloedingen. Rose George is er getuige van als in een Londens ziekenhuis een vrouw wordt binnengebracht die met haar fiets onder een vrachtwagen is beland. Als in het script van een aflevering van de tv-serie ER is te lezen hoe artsen vechten voor haar leven. Dat doen ze met onder meer een spoedprocedure op straat, een reanimatie en een langdurige operatie in het ziekenhuis en tientallen eenheden bloedcellen, plasma en bloedplaatjes. Het mag niet baten, ziet ze tot haar ontzetting.

De scene in het Londense ziekenhuis is er één in een serie duizelingwekkende indringende feiten, die op een behapbare manier zijn verzameld en beschreven. Ook is het boek voorzien van een uitgebreid notenapparaat, voor wie meer wil weten over de wetenschap achter die feiten.

Kunstbloed als toekomst

Voor de oud-Griekse schrijver Homerus was bloed net zo groots en onzichtbaar als elektriciteit, schrijft George. En ondanks de enorme ontwikkelingen in de medische wetenschap, blijft er iets ongrijpbaars kleven aan dat belangrijkste orgaan van ons lichaam. Duizelingwekkende sommen geld zijn de afgelopen jaren uitgegeven aan de ontwikkeling van kunstbloed.

‘Een heilige graal’, volgens nuchtere wetenschappelijke literatuur. Onder meer artsen en onderzoekers van de Britse National Health Service hebben belangrijke stappen gezet in de richting van een substituut voor bloed. Maar tot nu toe heeft niemand volgens hen de illusie dat er op korte termijn grote hoeveelheden kunstbloed kunnen worden geproduceerd. Bloed heeft ons nog van alles te leren, is dan ook de slotconclusie van Rose George.

Bloed, een biografie
Rose George
Uitgeverij Ambo | Anthos
ISBN: 9789026347696
Verschenen in oktober 2019

Bestelinformatie