Mahatma Gandhi, de heilige ontheiligd

Voor wie iets wil begrijpen van de strijd om Kashmir of wil weten waarom extremistische moslims zo vaak in Pakistan te vinden zijn, is de biografie van Gandhi een must-read. Het tweede deel; Gandhi, de legendarische jaren, geschreven door Ramachandra Guha, verscheen in maart van dit jaar.

Deel 1, Gandhi, de jonge jaren, dateert uit 2014. Dat gaat vooral over Gandhi’s tijd als advocaat in Zuid-Afrika. Nelson Mandela heeft de Mahatma nooit in levende lijve ontmoet maar wel duidelijk gemaakt dat hij veel heeft geleerd van de kleine Indiase guru.

Gandhi arriveert in Londen op het moment dat de Eerste Wereldoorlog is uitgebroken. Hij komt daar vanuit Zuid-Afrika, waar hij jarenlang als advocaat werkte voor de Indiase kleurlingengemeenschap. Daar leerde hij de kracht van geweldloos verzet echt kennen. Wij hier in het Westen leren hem vaak kennen als een halve heilige die een land met miljoenen inwoners in beweging kreeg.

De manier waarop Ramachandra Guha het leven van Gandhi beschrijft, haalt ondanks duidelijke bewondering voor zijn biografeling, de heiligheid er gelukkig helemaal vanaf.

Gandhi was voor wettelijke gelijkstelling van mannen en vrouwen maar zegt ook: ”Het is mijn oprechte hoop dat de vrouw haar oude privilege van koningin van het huishouden zal blijven behouden en gebruiken.”

Zijn vrouw Kasturba, hij werd op zijn 13^e aan haar uitgehuwelijkt, kon niet zo gemakkelijk de conventies van haar opvoeding achter zich laten. Ze weigerde de po van Gandhi’s klerk te legen, omdat hij een bekeerde Tamil was en bovendien een ‘onaanraakbare’. Naast de strijd voor onafhankelijkheid vond Gandhi de afschaffing van het kastenstelsel net zo belangrijk.

Gandhi heeft het grootste deel van zijn leven ruzie met zijn oudste zoon Harilal. Die verwijt hem zijn vrouw en kinderen niet als mens te zien en rigide te zijn. Harilal Gandhi vertegenwoordigt zijn vaders gedachtegoed in Phoenix, Zuid-Afrika en wil met een moslimmeisje trouwen. Vader Gandhi is tegen, het is een brug te ver. Niet voor hem persoonlijk, maar hij wil niet dat het huwelijk van zijn zoon een toenadering tussen moslims en hindoes in gevaar brengt. En dus gebeurt het niet. Het gaat van kwaad tot erger. Harilal raakt aan de drank, mag uiteindelijke zijn kinderen niet meer zien. Gandhi zegt dan: “Ik denk dat we hem nu volledig moeten vergeten.” Het is de prijs die hij voor zijn idealen wil betalen. Hij neemt andere jonge mannen aan, als waren zij zijn zoons. Gandhi bestrijdt tientallen jaren zijn persoonlijke verlangens door vrouwen dichtbij te laten komen, om ze tegelijk fysiek op afstand te houden.

Zoutwetten

De uitdrukking Het zout der aarde zou, als Jezus die volgens de Bijbel al niet tijdens zijn Bergrede had uitgesproken, door Gandhi gemunt kunnen zijn. Hij roept de bevolking van verschillende gedeelten van India op om burgerlijk ongehoorzaam te zijn. Ze moeten het zout in hun eten zelf gaan winnen, in plaats van voor veel geld in de winkel kopen. Hij loopt uit protest tegen die onderdrukkende zoutwetten met 78 volgelingen van zijn ashram naar Dandi, waar zout gewonnen wordt. Een tocht van 390 kilometer.

Gandhi onderhandelt daarna met de Engelse onderkoning van India, Lord Irwin, over uitzonderingen in de handhaving van de zoutwetten. Het leidt tot het Gandhi-Irwin pact. Geen onafhankelijkheid, maar wel de vrijlating van 60.000 volgelingen, die vanwege het massaal overtreden van de zoutwetten waren opgepakt. En dorpsbewoners mogen vanaf dan zout voor eigen consumptie winnen. Gandhi verklaart dat beide partijen hebben gewonnen. Het pact levert hem wereldwijde belangstelling op.

Organisatie Pond biedt Gandhi aan een tour door de VS te organiseren, inclusief kaartverkoop. Mensen zouden moeten betalen om hem te zien, “omdat in dit land de mensen iets wat ze voor niks krijgen niet weten te waarderen.” Gandhi weigert. Winston Churchill, die dan net is afgetreden als Britse Minister van Financiën en de strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij heeft verloren, is woedend. Hij verwijt Lord Irwin het Britse Rijk te verkwanselen. Volgens de internationale communisten, die de strijd in India met welwillende blikken volgen, heeft Gandhi met dit compromis de kans op onafhankelijkheid verspeeld, hij heeft het volk verraden.

Dat ziet het volk niet zo. Waar hij komt, brengt hij onwaarschijnlijke hoeveelheden mensen op de been. Maar Gandhi kan niet in zijn eentje een land met miljoenen inwoners hervormen. Hij is afhankelijk van medestanders. Terwijl hij meerdere keren in hongerstaking gaat, om zowel mede- als tegenstanders van zijn overtuigingen te doordringen, vechten ze achter zijn rug keihard om de macht.

Op 11 mei 1942 doet Gandhi een oproep aan Groot-Brittannië om uit alle Afrikaanse en Aziatische koloniën te vertrekken, in ieder geval uit India.

Onderkoning Victor Hope, markies van Linlithgow, zegt in een reactie schamper ”dat als Gandhi de heilige was gebleven die hij in Zuid-Afrika was, hij de mensheid veel goeds zou hebben gebracht. Maar helaas heeft de politiek hem hier opgeslokt en hem ijdel en egoïstisch gemaakt.”

Onder de oorlogsdreiging die steeds dichterbij komt, verandert Gandhi van standpunt. Groot-Brittannië moet maar wat langer aan de macht blijven om vanuit India tegen de asmogendheden te strijden.

Dat wil niet zeggen dat hij zijn strijd voor onafhankelijkheid opgeeft.

In Augustus 1942 wordt Gandhi voor de zoveelste keer door de Britten vastgezet. Hij gaat op 10 februari 1943 uit protest vasten en stopt 3 weken later. In de zeventig is hij, en uitgemergeld. Tot grote woede van de onderkoning en, opnieuw, Winston Churchill. Terwijl hij in gevangenis zit, overlijdt Gandhis vrouw Kasturba. Niet lang daarna besluit onderkoning Wavell om Gandhi vrij te laten.

Moslims en Hindoes komen door dit alles niet bij elkaar. Tijdens Gandhi’s gevangenschap groeit de invloed van de moslimliga. Gandhi praat meerdere keren met moslimleider Jinnah. Maar drie weken van lange en intensieve gesprekken lopen op niks uit. Over en weer worden beschuldigingen geuit. Ghandi geeft de Britse regering de schuld van de verdere verwijdering tussen moslims en hindoes.

15 augustus 1947 is de officiële onafhankelijkheidsdatum van India. Een dag daarvoor wordt Pakistan tot ’dominion’, regio van Groot-Brittannië uitgeroepen, om de moslims van India hun eigen staat te geven.

Het is de uiteindelijke winst voor Gandhi, een onafhankelijk India, maar tegelijk het grootste verlies. De kans dat de hindoes en moslims van India echt en in vrede met elkaar in hetzelfde land leven, is verkeken.

Nog geen half jaar later, op 30 januari 1948, pleegt hindoe-extremist Nathuram Godse uit Poona een aanslag op Gandhi. Van dichtbij wordt hij door 3 kogels getroffen. Voor de crematie op de oever van de heilige rivier Jamuna is 525 kilo sandelhout,140 kilo ghee en 35 kilo kokosnoten gebruikt. De Mahatma is eeuwig geworden.

De hele wereld reageert geschokt op de moord. The News Chronicle in Engeland schrijft:

“De hand die de Mahatma doodde is dezelfde hand die het kruis timmerde, het is de hand die de brandstapels aanstak, het is de hand die door de eeuwen heen steeds krachtiger is geworden in het voeren van oorlog en steeds onzekerder in het streven naar vrede. Het is jouw hand en de mijne.”

Deze biografie leest als een handboek voor of tegen een revolutie, de mechanismen worden uitvoerig beschreven. Je begrijpt ook meer over de band die groeide tussen Gandhi en de Nehru’s en van de politieke ontwikkeling in India na die tijd. Je leest over de geboorte van een dynastie die nog steeds veel macht heeft in India.

Het was niet alleen de vakantie, of het warme weer waardoor het zo lang duurde voor ik het boek van bijna 1000 bladzijden helemaal had gelezen. Het waren alle details, alle stappen die de biograaf me lezend wilde laten zetten om een idee te krijgen van de impact die het leven van Mahatma Gandhi heeft gehad. Dat is veel, en veel te weinig, weet ik nu.

Gandhi, de legendarische jaren
Ramachandra Guha
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
ISBN 9789046823736
ISBN ebook 9789046823736
Verschenen in februari 2019

Bestelinformatie