‘De mededeling dat je een boek schrijft over een veertig jaar geleden afgetreden Eerste Kamerlid maakt je niet meteen de held van elk feestje,’ constateert voormalig VVD-Tweede Kamerlid Mark Verheijen in het voorwoord bij zijn biografie van partijgenoot Harm van Riel (1907-1980). Het boek is een eerbetoon aan een kleurrijke, welhaast negentiende eeuwse verschijning -steevast getooid met bolhoed en sigaar- die zich decennialang onvoorwaardelijk inzet voor de VVD en deze in de jaren zeventig met partijvoorzitter Haya van Someren en fractievoorzitter Hans Wiegel omvormt tot een brede volkspartij. Politiek gezien schetst Verheijen hem als een nazaat van Thorbecke die liberale vrijheidsidealen met een conservatieve levenshouding combineert.
Gemiste kansen
Verheijen staat in zijn biografie niet alleen stil bij de diverse functies die Van Riel vervult (waaronder VVD-vicevoorzitter, gedeputeerde Zuid-Holland, fractievoorzitter Eerste Kamer), maar gaat ook uitgebreid in op de functies waarvoor hij gepasseerd wordt. En dat zijn er nogal wat. Zo wordt hij geen vennoot bij het bankiershuis waar hij werkt, geen informateur, geen partijvoorzitter en geen minister.
Voor die laatste functie is Van Riel eind jaren vijftig in beeld, in eerste instantie voor Financiën. VVD-fractievoorzitter Oud voelt echter niets voor de eigenzinnige en in zijn ogen onberekenbare Van Riel op deze post. Van die eigenzinnigheid heeft Van Riel kort daarvoor nog blijk gegeven door zijn partijgenoot, staatssecretaris van Defensie Kranenburg, zodanig het vuur aan de schenen te leggen, dat deze, mede hierdoor, besluit af te treden. Bij diezelfde kabinetsonderhandlingen in 1959 gaat vervolgens ook Defensie aan Van Riels neus voorbij, ‘ofschoon hij als het ware al in zijn beste pak klaarzat naast de telefoon’. De keuze valt op een andere kandidaat, die echter voortijdig het veld moet ruimen. Maar ook in de herkansing vist Van Riel achter het net. ‘Het kon Oud niet schelen wie het werd, als ik het maar niet was,’ blikt Van Riel in een interview verbolgen terug op deze episode. Van Riel toont zich vervolgens een slecht verliezer en richt zijn pijlen op Sim Visser, de minister die ‘zijn’ plaats inneemt en zegt zelfs het vertrouwen in hem op.
Verheijen beschouwt het misgelopen ministerschap en de vertrouwensbreuk met Oud als een cesuur in Van Riels politieke loopbaan. Hierna stelt Van Riel zich nog onafhankelijker op dan voorheen. Overigens waren de gemiste kansen ook aan hemzelf te wijten. Hij weigerde concessies te doen en miste de ‘Wille zur Macht’ volgens zijn biograaf. Maar invloed had hij wel.
Harm, Hans en Haya
In zijn element is Van Riel als hij in de jaren zeventig –hij is dan al geruime tijd fractievoorzitter in de senaat- samen met partijvoozitter Haya van Someren en fractieleider Hans Wiegel oppositie voert tegen het linkse kabinet-Den Uyl. ‘De drie H’s’ geloven in de polarisatiestrategie, Van Riel misschien nog wel het meest. Als Wiegel meeloopt in een anti Franco-demonstratie met ‘Den Uyl en zijn roverhoofdmannen’ neemt Van Riel hem dat dan ook niet in dank af. Links Nederland geeft een andere uitleg aan ‘de drie H’s’: halen, hebben en houden. Ze zetten de VVD weg als materialisten.
De goede verstandhouding tussen Harm, Hans en Haya maakt dat de VVD meer dan voorheen de rijen gesloten houdt en de polarisatiestrategie leidt tot zetelwinst en wordt in 1977 bekroond met een CDA-VVD-kabinet. Van Riel heeft dan echter al afscheid genomen van de politiek. Zijn ideeën passen steeds minder in de tijdgeest. Zelf wordt hij in zijn nadagen steeds somberder en pessimistischer.
Na de vorig jaar verschenen biografische schets van Haya van Someren van Alies Pegtel en deze mooie biografie is nu het wachten op het nog ontbrekende deel uit de trilogie: de biografie van Hans Wiegel.
Joep Boerboom publiceerde onlangs een biografie van Jan Terlouw.
Harm van Riel. Een rechtse provo
Mark Verheijen
Uitgeverij Boom
ISBN 9789089539656
Verschenen in mei 2016
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 22,50)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 13,50)
Ik ben op zoek naar een foto van Wiegel en Van Riel met het commentaar “de oude en de jonge olifant”. Uitsluitend uit nieuwsgierigheid en voor strikt persoonlijke doeleinden.