Naast biografieën lees ik vooral veel thrillers, die ik meestal in bulk leen van de plaatselijke bibliotheek. Dit weekeind las ik, bijvoorbeeld, A Beautiful Spy door Rachel Hore, een Sunday Times bestseller in 2021. Die viel me tegen. Ik vond de hoofdpersoon, Minnie Gray, een zeurpiet. Ze leidt een dubbelleven als infiltrante in de communistische partij in Groot-Brittannië in de dertiger jaren en het boek focust op haar innerlijk, met name op haar afhankelijkheid van haar manipulerende contactpersoon. Wie schetst mijn verbazing toen ik in het dankwoord las dat de thriller gebaseerd is op een echte geheimagente, Olga Gray (1906-1990), die spioneerde voor Maxwell Knight – naar verluidt het prototype voor het James Bond-personage ‘M.’ Maar, verklaart de auteur, haar boek is fictie en ‘the demands of fiction being such as they are, [I] am guilty of some simplification, the alteration of names and of copious use of my imagination where there were gaps or conflicts in my knowledge.’
Flirting with Danger door Janet Wallach is geen fictie, maar biografie en thriller ineen, en, echt toevallig, ook een verhaal over een beautiful spy. Zij beschrijft het leven van de veelzijdige Marguerite Harrison (1879 – 1967), socialite, spion, journalist, ontdekkingsreiziger, en filmmaker. Wallach gebruikt de stilistische handgrepen van contemporaine thrillers en begint in medias res, in januari 1919. Vlak na het einde van de Eerste Wereldoorlog komt Marguerite aan in Berlijn, dan alleen toegankelijk voor militairen, niet voor burgers. Maar Marguerite flirt met de dienstdoende majoor en krijgt een pas die haar toegang verleent tot iedere stad in Duitsland.
Van societydame tot spion
Marguerite was niet voorbestemd om spion te worden. Ze is de dochter van de vermogende scheepsmagnaat Bernard Baker in Baltimore en wordt als een prinses vertroeteld door gouvernantes en geschoold door tutoren. Als debutante danst ze en dineert ze onder andere met Winston Churchill. Haar overheersende moeder stuurt haar naar Radcliffe College, de vrouwelijke tegenpool van Harvard, om een rijke Harvardiaan aan te haak te slaan. Maar in plaats daarvan gaat Marguerite er in haar eerste semester bijna vandoor met de zoon van haar hospita. Ze wordt door haar moeder dan snel afgevoerd naar Italië. Tegen diens zin trouwt ze in 1901 met de onbemiddelde Thomas Harrison. Hun zoon, Thomas II, wordt een jaar later geboren.
Meer dan tien jaar lang is Marguerite het toonbeeld van een elegante societydame. Ze geeft etentjes en bals en houdt zich, zoals dat hoort, bezig met fondsenverwerving voor liefdadige doelen. Wanneer haar echtgenoot in 1914 plotseling sterft blijft zijn gezin achter met enorme schulden. Marguerite zit niet bij de pakken neer, maar verandert haar huis in een pension. Dat lukt niet zo best en om bij te verdienen vindt ze een baantje als society reporter voor de Baltimore Sun. Ze krijgt al gauw genoeg van het beschrijven van huwelijken, interieurs, en chique theekransjes. Marguerite wil het oorlogsnieuws in Europa verslaan, maar vrouwen mogen geen oorlogscorrespondenten worden. Dus solliciteert ze maar naar een baantje als spion bij de Amerikaanse Military Intelligence Division (MID) – en wordt aangenomen. De oorlog komt spoedig daarna ten einde en Marguerite vreest dat haar carrière als spion in de kiem is gesmoord. Maar de MID vraagt haar undercover als journalist, nu de oorlog is afgelopen, te rapporteren over elk aspect van het politieke en sociale leven in Europa.
En zo komt Marguerite in Berlijn terecht, als de eerste Engelstalige vrouwelijke verslaggever na de wapenstilstand. Haar rapporten voor de MID zijn pareltjes, want ze verkrijgt veel informatie omdat ze toegang heeft tot de hoogste kringen, veel talen vloeiend spreekt, en bovendien alle mannen om haar vingers windt. ‘Be intellectual if you must,’ heeft ze geleerd, ‘but learn to be charming. It will take you much farther.’
Wallach slaagt er fantastisch in kort, helder, beeldend en levendig de ingewikkelde geopolitieke situatie te beschrijven waarin Marguerite werkt. Politiek scherpzinnig ziet Marguerite al gauw dat het Verdrag van Versailles (1919) zo vernietigend en vernederend is voor Duitsland, dat dit alleen maar tot chaos kan leiden. Aan de ene kant staan de monarchisten: ‘they were ready to throw their fists and aim their firepower at any threats to their turf.’ Aan de andere kant de Bolsjewieken: ‘ready to take the revolution to the streets.’ In het midden de sociaaldemocraten, ‘[l]ike adolescents searching for their identity, they were impatient for their independence, ready to test democracy, but anxious about giving up their past.’
Spoedig na het Verdrag van Versailles zit Marguerite’s opdracht erop en moet ze terug naar Baltimore en haar krant. Ze verveelt zich, raakt geïntrigeerd door de Bolsjewieken in Rusland en overtuigt haar ex-MID-werkgever haar als geheimagent naar Rusland te laten gaan. In oktober 1919 ‘Marguerite strapped a belt of a thousand dollars in gold coins around her corseted waist, stepped into a smart French suit, wrapped herself in an ankle-length fur-lined coat, and with her diamond brooch and strand of pearls tucked in with her wardrobe . . . set off from New York, ready for the Russian winter she would soon face.’ Ze wordt verraden, gevangen genomen, en zelfs dubbelspion, ‘squeezing her words inside matchbooks or writing them with invisible ink on foreign bank notes.’ Marguerite beschrijft haar ervaringen in Marooned in Moscow (1921) en Unfinished Tales from a Russian Prison (1923). In Moskou ‘everyone has sat in prison, will sit in prison, or is sitting in prison.’
Je zou denken dat ze haar buik wel vol had na maanden doorgebracht te hebben in de beruchte Loebjanka gevangenis, waar ze ieder moment verwachtte vermoord te worden, maar wanneer de MID zich zorgen maakt over het imperialisme van zowel de Japanners, de Chinezen, als de Russen is Marguerite er weer als de kippen bij, ‘off to untamed waters and undreamed-of shores’. Ze beleeft ongelooflijk spannende avonturen, beschreven in haar Red Bear or Yellow Dragon (1924) en in Asia Reborn (1928).
Ontdekkingsreizer
Daarna valt er niet veel meer te spioneren en Marguerite besluit onbekende einders te ontdekken. Met twee andere avonturiers vergezelt ze het Bakthiari volk op hun gevaarlijke zoektocht naar grasland voor hun vee, door woeste rivieren en over besneeuwde bergtoppen in Iran. Het resultaat is de indrukwekkende etnografische documentaire Grass (1925), nu te vinden op Youtube. Marguerite is een paar keer te zien in deze documentaire. Ze is uiteindelijk ontevreden over de Hollywoodiaanse tussentitels:‘Br-r-r-, this water’s cold!’ Haar reisgezel Ernest B. Schoedsack is ontevreden over haar omdat ze volgens hem de hele reis geen donder had uitgevoerd.
Misschien vond hij sowieso dat vrouwen in de keuken genoeg te ontdekken hadden. Dat is in ieder geval de mening van de president van de Explorers Club, die weigerde vrouwen toe te laten. Marguerite had in haar eentje de halve wereld doorgereisd, was mannelijke spionnen, bewakers en dieven te slim af geweest, maar de mening van de president stond vast: ‘Women are not adapted to exploration.’ Marguerite richt dan maar haar eigen Society of Women Geographers op. Als ze bijna vijftig is trouwt ze met een acteur als en doet het wat kalmer aan. Gedurende de Tweede Wereldoorlog biedt ze haar diensten nog aan aan de FBI, maar die zijn niet geïnteresseerd in iemand van boven de zestig.
Spanning en sensatie te over dus, meeslepend beschreven in Flirting with Danger. Veel van de opwindende gebeurtenissen en de fascinerende details – ik raakte bijvoorbeeld geboeid door wat Marguerite at! – heeft Wallach uit Marguerite’s autobiografieën, maar dat maakt de biografie er niet minder om. Wat ik wel een beetje miste was een duiding van Marguerites innerlijk leven. Waarom verandert ze in een brave huisvrouw zodra ze trouwt? En geeft ze eigenlijk wel om haar zoon? Maar ik lees toch duizend keer liever Flirting with Danger dan A Beautiful Spy. Truth is more exciting than fiction.
Flirting with Danger. The Mysterious Life of Marguerite Harrison, Socialite Spy
Janet Wallach
Doubleday & Co Inc
ISBN hardcover 9780385545082
ISBN e-book 9780385545099
Verschenen in augustus 2023
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 24,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 15,62)
