In de lente van 1993 belegerde de FBI het Mount Carmel Center van de Branch Davidians, een kleine, ooit min of meer protestantse sekte die geleid werd door ene David Koresh. Het werd de opmaat tot een menselijke en politieke catastrofe waarna Amerika niet meer hetzelfde zou zijn.
De belegering begon na een mislukte raid, ingegeven door bewijs van enorme wapenaankopen en verhalen over massaal kindermisbruik. Vier agenten lieten het leven op de eerste dag. De autoriteiten vreesden dat alle ruim honderd gelovigen samen zelfmoord zouden plegen en begonnen onderhandelingen die van 28 februari tot 19 april 1993 zouden duren. Gedurende die zes weken werden wel enkele kinderen naar buiten gepraat maar uiteindelijk staken de sekteleden tijdens een politieoffensief met traangas hun centrum in Mount Carmel in brand. 76 sekteleden kwamen om tijdens de brand, onder wie 28 kinderen, door onderlinge mercy killings, door ontbrekende gasmaskers voor de kleintjes, door het vuur en de rook, en door het instortende gebouw. Wat bekend werd als het Waco Massacre werd een keerpunt in de geschiedenis van extreem-rechts in de VS.
Stephan Talty, die vorige maand zijn biografie van de jonge sekteleider David Koresh publiceerde, schrijft:
‘The far right not only gained a set of martyrs, the legitimacy of its enemies <such as the FBI> was publicly weakened. In 1994, the first major militia sprang up in Michigan. Smaller, loosely organized groups had convened in other states before, but the Michigan militia attracted thousands of members and drilled them in antigovernment ideas. Many more such outfits followed. And they didn’t merely lie in wait. In the early nineties, the FBI was opening about a hundred domestic terrorism cases a year. At the end of the decade, it was ten times that. By the mid-nineties, militias were operating in every state in the union, with as many as 250,000 total members.’
Stephan Talty reconstrueert het miserabele leven van Vernon Wayne Howell, de latere David Koresh, als ingebed tussen huiselijk geweld en seksueel misbruik, in een omgeving van religieuze indoctrinatie en wijd verbreide godsdienstwaanzin, conservatief extremisme, de Koude Oorlog en geloof in een nabij einde van de wereld, of in ieder geval het einde van Amerika. Zou een rechter hem toerekeningsvatbaar hebben geacht als hij de belegering had overleefd? Ik denk van wel, want ook in de jaren 90 zaten media en politici nooit samen met misleide martelaren in de beklaagdenbank.
Onwelkome kleinzoon
In een biografie als deze moet de biograaf, ook als hij geen relevant academisch diploma heeft, psychologiseren. Bij andere levensverhalen kan de onderzoeker dat niet, bij gebrek aan voldoende intieme details. Dan zijn alle recensenten blij dat men zich onthoudt van speculeren. Maar Talty heeft er zo veel verzameld dat conclusies over de latere uitwerking van traumatische ervaringen ook voor een biograaf als leek in de psychiatrie onvermijdelijk worden.
Het boek begint dus met een ongelukkige jeugd – al is ongelukkig in dit geval bijna een eufemisme. Onder meer dankzij onderzoeksjournalisten die onmiddellijk na het Waco Massacre aan het werk gingen om iedereen die maar iets wist van David Koresh te interviewen, kan Talty een jeugd schetsen die je echt niemand toewenst.
Zijn moeder Bonnie Clark werd zwanger van hem toen ze dertien was, de 18-jarige vader kwam niet opdagen bij het altaar (er bestond toen in Texas geen minimumleeftijd om te mogen trouwen). De jongen, die de naam Vernon Wayne Howell kreeg, groeide eerst op bij zijn grootvader Vernon Clark, die niets moest hebben van een vaderloos kleinkind en tijdens onverklaarbare woedeaanvallen zowel zijn kleinzoon sloeg als zijn dochter Bonnie en zijn echtgenote Erline, een zachtaardige vrouw die de kleine Vernon aanzag voor zijn moeder. ‘No one told Vernon the truth or bothered to explain who was who in his life.’ Af en toe kon de jongen ontsnappen door op de fiets met zijn hond naar een nabije visvijver te racen. ‘Fishing offered an escape from his grandfather’s fury. As did shooting. There were always guns around the Clark home. Vernon had an old Marlin .22, and a single-shot 410 shotgun.
Mister Ritardo
Opa dronk, zoals ook Bonnie’s tweede vriend, al weer een man met losse handjes. Vernon zou blijvende littekens aan de mishandelingen door deze ex-con over houden. Hij werd aan de kant gezet voor een derde man, Roy, met wie Bonnie uiteindelijk lang getrouwd bleef en met wie ze naar Dallas verhuisde, ver weg van mamma Erline. Die caféhouder-gangster deugde ook niet. Het jochie wilde graag goed doen en behulpzaam zijn, maar zijn stiefvader liet hem om niks alle hoeken van de kamer zien, terwijl Bonnie dit voorbeeld ging volgen, haar zoontje ook en public vernederde en hem suggereerde dat hij misschien niet echt haar kind was. Na zijn vijfde werd hij vier jaar lang seksueel misbruikt door een man uit Bonnie’s familie en een keer samen met een vriendje verkracht door oudere buurjongens. Vernon ging fanatiek bidden, urenlang in de schuur bij zijn huis, tot tien uur lang geknield bij zijn bed. ‘For Vernon, God loved him like no one else did.’ Geen wonder dat hij op een avond Gods stem hoorde. Dat overkwam gelovigen in Texas elk dag.
Nog meer kinderleed: omdat de kleine Vernon maar niet leerde lezen en schrijven, werd hij naar een speciale klas gestuurd. Andere scholieren pestten hem en zijn klasgenoten als ‘retards’, wat het joch dat zich toch al minderwaardig voelde, verschrikkelijk vond. Hij heette op school jarenlang Mister Ritardo. Maar kinderen kunnen erg veerkrachtig zijn. Hij heeft toch nog in zijn pubertijd geluk gekend omdat hij applaus oogstte als hardloper en gitarist in een band.
144.000 uitverkorenen
Hiermee zijn de ingrediënten van Vernons ongelukkige jeugd nog lang niet compleet. Hij groeide op in het puriteinse milieu en op scholen van de Seventh Day Adventists (SDA). Behalve de eigenaardigheid dat deze zoveelste protestantse afsplitsing de zaterdag vierde als rustdag in plaats van de zondag en zich aan de joodse spijswetten hield, behoorde de club tot de sektes in de Verenigde Staten en elders die geloofden dat de Apocalyps uit het laatste Bijbelboek, de Openbaring van Johannes, zich tijdens hun leven zou voltrekken. En zij zouden tot de 144.000 zielen behoren die Christus van plan was nog bij leven voor eeuwig te redden, op locatie in Jeruzalem. Afgezien van de vraag hoe je als uitverkorene in Israël kwam, hoe tot die bevoorrechte groep te behoren? In ieder geval: ‘Sex was bad’.
Later zou Vernon zich bij de verkrachting van een meisje van veertien toch nog even afvragen of zijn lust niet ingegeven werd door Satan. Nadat hij Israël was uitgezet (als een van de tientallen buitenlandse godsdienstwaanzinnigen elk jaar), moest hij een ander verhaal verzinnen voor zijn volgelingen over waar precies zij gered zouden worden. Het werd, heel teleurstellend voor hen, toch het in de Bijbel onvindbare Amerika.
Als sekteleider kon hij urenlang tegen zijn volgelingen preken, al of niet hysterisch gillend en schreeuwend. Hoe dat moet, preken, was hem vanaf zijn achtste met de paplepel ingegoten. Hij ging graag naar de kerk en bijbelles, leerde hele passages uit het boek der boeken uit zijn hoofd omdat hij ze niet kon lezen.
‘Vernon loved the Bible. They had a radio in the house and Bonnie would tune it to one of the preachers that were all over the dial. Vernon would get in bed with the radio still playing and fall asleep to the sound of the evangelists’ voices…’
‘One thing that distinguished Texas radio preachers from their brethren across the South was their homegrown fusion of politics and religion. Satan wasn’t just coming to pluck out individual sinners, he was coming to smash the republic. His methods were legion: Communism, the creeping scourge of homosexuality, drugs, even psychology…. The dominant style was paranoid: “America either faces revival or no survival”… Vernon heard it all through his youth: The end is coming, and America damn well deserves it.
De Duivel is een democraat
Rond zijn tiende ging hij ook van popmuziek houden. De ene dag wilde hij als Elvis worden, de volgende dag als Johnny Cash. Hij leerde zichzelf gitaar spelen. Helaas stuurde de politieke situatie in Texas en in het bijzonder Dallas hem nog verder de religieus-paranoïde kant op. Dallas (waar JFK was vermoord toen Vernon vier jaar oud was)
‘was the state’s feverish headquarters of anti-Communism, anti-Catholicism, anti-Semitism, anti-fluoride, anti-federal overreach, anti-school milk programs, prosegregation activism, and pro-American militancy… The metropolis was a mecca for hard-right conspiracists who vied to outdo one another in their prophecies. When one proclaimed that even President Dwight Eisenhower was “a conscious, dedicated agent of the Communist conspiracy,” it was nothing out of the ordinary.’
De stemming in de stad werd steeds panischer in de jaren 60. Oud-generaals, oliebaronnen, religieuze leiders en parlementariërs verzamelden zich in de deftige vergaderruimten van de stad om te bespreken hoe Amerika naar de ondergang gestuurd werd en hoe het mogelijk gered kon worden.
‘You could hear these men—they always seemed to be men—on shows beamed out from Dallas radio towers. The conservative program Life Lines was especially popular. Ten million Americans tuned in … at 6:15 p.m. every night to hear it. “The American founding fathers knew,” the show’s founder, Texas oil tycoon H. L. Hunt, once said, “that a democracy is the most evil kind of government possible… the handiwork of the devil himself”.’
Op scholen was een vorm van conservatief nationalisme en Texaans chauvinisme de norm, die werden uitgedragen tijdens lessen in civics, zeg burgerschapskunde, het enige vak waarvoor Vernon een hoog cijfer behaalde. Hij wist precies hoe het Congress functioneerde, hield ervan de vlag te salueren en de Eed van Trouw af te leggen. Hij verlangde ernaar deel uit te maken van iets nobels dat groter was dan hemzelf.
Vernon maakte zijn school niet af maar hij was handig en kreeg als 17-jarige een baan in de bouw. Eenmaal vrij en financieel onafhankelijk beleefde hij de eerste grote liefde van zijn leven: Linda. Vóór die tijd wilde hij alle vriendinnetjes van zijn vrienden uit de band voor zichzelf hebben en ervoer hij hun relaties als afwijzing van zijn persoon. Linda werd prompt zwanger, had een abortus en werd weer zwanger. Een dochtertje werd geboren maar Vernon mocht de baby niet eens zien en even vasthouden. De gefrustreerde vader legde haar uit dat ze volgens de bijbel een echtpaar waren maar zij hield de boot af. Ze vond dat hij hoognodig eens een psychiater of zo moest zien.
Vernon begon de verdrietige dingen die hem overkwamen als beproevingen van God te zien, tests waarvoor hij moest slagen. Hij liet zich dopen bij de SDA-kerk van de ouders van een nieuwe grote liefde en ontdekte een probleem: als de Eindtijd nabij was, waar waren dan de beloofde profeten? Hij begon ongevraagd in de kerk te preken en moest na een aantal keren met geweld de deur uitgewerkt worden door andere gelovigen die genoeg hadden van zijn tirades. Zijn hospita, ook een SDA-lid, tipte hem om eens zijn licht bij de Branch Davidians in Waco op te steken, een afsplitsing van de SDA. Het was de zomer van 1981. En hij ging.
Machtsovername
Voor iemand die zich al op zijn minst als potentiële profeet beschouwde en er geen been in zag andere gelovigen te intimideren en overdonderen, moet overname van de kleine gemeenschap in Waco (nog maar dertig leden) een eitje geleken hebben, en ook heel aantrekkelijk, omdat de Branch inmiddels een internationaal bereik had. Kort voor Vernons komst was de helft van de kudde vertrokken omdat ze een nieuwe leer van de leidster, Lois Roden, te feministisch en ketters vonden, zeker toen gebeden voortaan moesten beginnen met ‘Onze Moeder die in de hemelen zijt’.
Een van haar tijdschriften, In Her Name, verkocht goed en zorgde mede voor de inkomsten van de sekte. Lois reisde de halve wereld af, maar in Waco was het leven veel minder spannend. Lois herhaalde tot vervelens toe ouderwetse bijbellessen. Wie geen baan had in Waco, had niets om over te kletsen. ‘Days piled on top of days in the wait for the end of the world. Most Davidians felt they should have left the earth years ago.’
De hoofdstukken over de manier waarop het Vernon lukte de macht in Mount Carmel over te nemen, vormen soms misselijk makende lectuur. Doorslaggevend lijkt me dat de andere gelovigen vrijwel alles van hem accepteerden, ook dat hij hun kinderen en alle vrouwen van de mannen (op één na) confisqueerde. En toch konden deze vrijwillige slaven die én hun verstand én hun menselijk gevoel op nul zetten, ook normaal functioneren: buitenshuis werken, naar Californië en andere continenten reizen om aanhangers te rekruteren, naar de politie stappen, een drukkerij bedienen. Ik vind dat wel een psychologisch raadsel en ook dat de Amerikaanse regering niet deugde in hun ogen, terwijl zij leefden onder een regime dat erger dan totalitair was.
De twintiger Vernon sliep ook met de zestiger Lois. Toen hij haar ontrouw was, vertelde zij aan haar volgelingen hoe hun relatie was, inclusief ’the filthy details’. Haar zoon George, die zich een soort reïncarnatie van koning Salomon waande, nam na verloop van tijd haar plaats in en zou een formidabele tegenstander blijken. Hij was behept met het Gilles de la Tourette syndroom en grootheidswaanzin. Hij had al eens met behulp van pamfletten en bumperstickers een uiteraard kansloze gooi naar het presidentschap van de VS gedaan. De strijd tussen de twee mannen nam een bizarre vorm aan toen ze elkaar uitdaagden om een vrouw die begraven lag op het terrein, weer tot leven te wekken. Uiteindelijk werden ze allebei gearresteerd na een vuurgevecht ter plekke. Tijdens de belegering liet Koresh weten dat hij nooit van zijn leven zou accepteren weer naar de gevangenis te gaan.
De belegering
Biograaf Talty ontkomt er niet aan de weken van de belegering te beschrijven, omdat er zo veel leugenachtige publicaties zijn verschenen, type What Really Happened at Waco. We leren niet veel nieuws meer over Koresh, maar het laat ook de hopeloze onkunde, waanzin soms van de FBI en andere onderdelen van de sterke arm zien (er is zelfs contact met Moskou omdat de Russen een apparaat zouden hebben ontwikkeld waarmee subliminale boodschappen over een telefoon verstuurd konden worden). In theorie was er waarschijnlijk geen belegering nodig geweest, als men had besloten Koresh in Waco te arresteren wanneer hij weer eens boodschappen ging doen. Zo simpel. Maar waar hij zijn inkopen deed, is nooit uitgezocht, men heeft nooit met de lokale winkeliers gesproken, aldus Talty.
De biograaf levert meer details dan de driedelige Netflix documentaire American Apocalypse vermag die in april dit jaar voor het eerst werd uitgezonden en dat komt vooral doordat die pas begint als het al totaal te laat is. Zo duikt in de aanloop naar de catastrofe voor het eerst een man op die na een reeks ervaringen met Koresh van zijn geloof afvalt en de autoriteiten bestookt met waarschuwingen over wat er gaande is op Mount Carmel. Hij stuurt ook verklaringen van voormalige Branch Davidians over het kindermisbruik. De politie gaat aan de slag en vindt bewijzen voor enorme wapenaankopen. Koresh, die zich inmiddels uitgeeft als de weergekeerde Jezus, is de sekte dan al aan het voorbereiden op een veldslag met de Antichrist, dat wil zeggen, de federale regering. De sekteleden worden getraind in het gebruik van zware wapens, gasmaskers, granaten.
Dus misschien zou de eenvoudige arrestatie van Koresh tijdens een boemel in Waco het drama toch niet voorkomen hebben. Niemand die het zeker weet.
Laatste woorden
Stijl en taalgebruik van de biografie zijn bijzonder. Wellicht om lezers over de streep te trekken die toch nog hun twijfels hebben over wie waarvoor verantwoordelijk was tijdens het Waco Massacre, bezigt Talty het vocabulaire van gewone mensen, hoe zij praten over liefdesverdriet, rangen en standen, God en de Bijbel, misdaad en geflipte medeburgers. Er is geen ironische distantie tot de godsdienstwaanzinnigen, laat staan dat hun gedrag van militant atheïstisch commentaar wordt voorzien. De lezer wordt niet door noten opmerkzaam gemaakt op de achter in het boek opgenomen bronnen voor de meeste beweringen van Talty over gedachten en gevoelens van hoofd- en bijfiguren. Hij neemt de tijd om de keuzes van individuen uit de doeken te doen die maar half beseffen in welk drama ze terechtgekomen zijn. Elke lezer kan zichzelf de maat nemen: wat zou ik toen in dat geval hebben gedaan?
In de allerlaatste regel van de biografie schrijft Talty dat zijn techniek is geïnspireerd door Norman Mailers boek The Executioner’s Song. Talty vindt het een meesterwerk.Ik ken die true crime roman niet, maar ik las een opmerking van de schrijfster Joan Didion over dit boek: ‘The authentic Western voice, the voice heard in The Executioner’s Song, is one heard often in life but only rarely in literature, the reason being that to truly know the West is to lack all will to write it down’.
Dankzij Talty hebben we nu ook een biografie met een authentiek Amerikaanse stem die vertelt over wat je liever niet gelezen had.
Koresh – The True Story of David Koresh and the Tragedy at Waco
Stephan Talty
Uitg. Apollo
ISBN gebonden uitgave 9780358581284
Verschenen in april 2023
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 28,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 12,99)
