Zelensky-portretten: vooral goed voor uitgevers

Hoe snel moet je als uitgever zijn om in te spelen op de actualiteit? Misschien is het momentum voor boeken over de oorlog in Oekraïne voor het grote publiek al bijna voorbij. In Nederland verschenen binnen enkele maanden maar liefst drie ‘biografieën’ over de Oekraïense president Zelensky, die volgens de flapteksten van één van die boeken ‘de harten van de gehele wereldbevolking stal’.

Er is natuurlijk niets op tegen: grote gebeurtenissen die maandenlang het nieuws beheersen, vragen vaak om goed gedocumenteerde en uitvoerige achtergrondanalyses. En waar nieuws steeds meer opgehangen wordt aan personen, wordt ook de analyse gepersonaliseerd. Zo hebben we in korte tijd een drietal Nederlandstalige biografische portretten van Volodymyr Zelensky, de dappere en onvermoeibare president van Oekraïne. Hij is de belichaming geworden van de wanhopige strijd van zijn landgenoten tegen de misdadige oorlog die door zijn voornaamgenoot Vladimir Putin ontketend is en – naar we moeten vrezen – nog lang in alle hevigheid gevoerd zal worden.

Het verhaal over die oorlog is helaas maar al te bekend, het verhaal van de mens, beroepsentertainer en politicus Zelensky niet minder. Van succesvolle acteur op het toneel met een eigen gezelschap dat rondtrok door de Oekraïne, en vervolgens hoofd van een groot en winstgevend entertainmentbedrijf, tot zijn enorme succesrol als president van Oekraïne in de tv-hitserie Dienaar van het volk, waarna Zelensky fictie omzette in werkelijkheid en president van de onafhankelijke republiek Oekraïne werd. Ruim twee jaar na zijn verkiezing tot president, viel Rusland Oekraïne binnen.

Vloedgolf aan publicaties

Wie op Amazon Zelensky goochelt, vindt maar liefst 75 screens met publicaties over en van de Oekraïense president: War Speeches, Notebooks, analyses en natuurlijk De Biografie. Het is altijd de vraag of het schrijven van een levensverhaal tijdens het volle leven van de protagonist voldoende afstand kan nemen. In het geval van Zelensky: wat voegt het toe? In Nederland verschenen binnen korte tijd Zelensky, met als curieuze ondertitel De Clown tegen de Tsaar door Don Croonenberg, Zelensky, De Oorlogspresident van NRC-journalist Steven Derix (met medewerking van Marina Shelkunova) en Zelensky. De Biografie van Serhi Roedenko.

Over het boek van Croonenberg kunnen we het kortst zijn: het is een slecht geschreven, rommelig geheel, dat van de hak op de tak springt. Croonenberg noemt zijn verhaal een biografie, maar het komt zelfs niet in de buurt. Niet in de laatste plaats omdat de auteur in vele goedkeurende of afkeurende adjectieven voortdurend partij kiest: voor de goeden, tegen de slechteriken. De enige verdienste die je eraan zou kunnen toekennen, is dat het boekje, uitgegeven door Willems Uitgevers, als eerste op de markt kwam.

Geen biografie maar goede reportage

Een aanzienlijk serieuzer poging waagt Steven Derix, die als NRC-correspondent zes jaar in Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland werkte. Hij laat zich ondersteunen door Marina Shelkunova, die als Oekraïense journaliste vele oorspronkelijke bronnen ontsloot.  De verantwoording bestaat dan ook voornamelijk uit een opsomming van die vele Oekraïense bronnen. Derix is een goede journalist en hij schrijft een heel leesbare reportage over Zelensky en de Russisch-Oekraïense oorlog. Maar meer is het niet: zeker geen biografie waar we door de beschrijving van het leven van een individuele persoonlijkheid (nieuwe) inzichten krijgen in wat zich in de periode voorafgaand aan de oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft afgespeeld en waarom die oorlog door Putin is ontketend. Het antwoord op die vraag vind je ook niet in het levensverhaal van Zelensky. Voor de goed geïnformeerde krantenlezer of kijker van TV-actualiteiten voegt Derix niet zo heel veel toe. Maar het staat allemaal prettig leesbaar bij elkaar. Het is een verdienstelijk boek dat door Alfabet Uitgevers tijdig op de markt is gebracht.

Drie jaar Zelensky, geen biografie

Vrijwel gelijktijdig kwam Atlas Contact met de Nederlandstalige editie van Zelensky. De Biografie door de Oekraïense politieke commentator Serhi Rudenko.  De Engelstalige editie is iets bescheidener met de ondertitel ‘A Biography’, maar de of een: het is geen biografie. Grotendeel geschreven voordat de oorlog op 24 februari uitbrak, is het een beschrijving van de eerste drie jaren van het presidentschap van Zelensky. Het boek van Rudenko heeft de verdienste dat het laat zien hoe een cabaretier een TV-rol speelt als president, dan dat in werkelijkheid ook wordt door volkomen onverwacht de verkiezingen met 73% van de stemmen te winnen, en na vrij veel mislukkingen in de eerste twee jaar van zijn regeerperiode en vrijwel uit de gratie bij zijn kiezers, door de inval van Putin’s horden, uitgroeit tot een indrukwekkende leider in oorlogstijd van zijn volk en een internationale staatman. Zijn acteurservaring komt hem zeker van pas bij alle videoboodschappen en toespraken tot Westerse parlementen, maar hij is zonder twijfel de man die de Oekraïners in hun taaie verzet tegen Rusland overeind heeft gehouden, geïnspireerd en misschien nog wel naar de vrede hoe die er ook uit zal zien, zal leiden.

Een prima boek om te lezen als je wilt begrijpen hoe Oekraïne er voor 24 februari aan toe was en hoe het er nu voor staat. Waarom het nodig is dat een of de biografie te noemen is minder duidelijk. Maar het getuigt blijkbaar van de marketingkracht van het woord biografie. Wat wel weer leuk is!

Bestelinformatie