Er is geen ander zijn dan anders zijn. Denken met Carry van Bruggen

Barber van de Pol, schrijfster van kinderboeken, romans en essays, maar vooral bekend als vertaalster van Spaanstalige literatuur, wil met dit boek duidelijk maken wat de betekenis is van Carry van Bruggen voor haar eigen denken.

In het Voorwoord vertelt ze over haar fascinatie met Carry van Bruggen en dat ze schatplichtig aan haar is. Ze wil geen biografie schrijven. Dat weet ze zeker als ze benaderd wordt door Josje Kraamer, redacteur van Querido. 

‘Geen biografie, dacht ik meteen. Al zijn haar leven en werk niet van elkaar los te denken. Een eerbetoon om mezelf beter te begrijpen maar niet achter haar aan hobbelen, en geen zelfontboezeming als de Carryfactor niet in het geding is . Niet het raadsel verkleinen maar het voeden met nieuwe vragen.’ (p. 12)

Wel is haar doel gelijk aan dat van elke rechtgeaarde biograaf:

‘Ik wil haar oproepen via haar eigen legkaartstukken, inclusief de blinde vlekken. Het gaat me er puur menselijk om hoe groots en, inderdaad, nietig ze is in haar onderneming.’ (p. 53)

En dus is dit boek inderdaad geen biografie in de traditionele zin van het woord maar een confrontatie tussen het denken van de twee schrijfsters. Van de Pol spiegelt het leven van Carry aan dat van haarzelf. Als ze bijvoorbeeld een scene beschrijft uit een boek van Carry waarbij een klein meisje boodschappen mag doen en daarbij de grootsheid ervaart van voor het eerst iets zelfstandig mogen doen, vergelijkt ze dat met haar eigen ervaring toen ze jong was en een aantal tijdschriften mocht ophalen.

Ontdekken 

Dat spiegelen gebeurt niet alleen rechtstreeks maar ook via de boeken die Barber van de Pol leest en de kunstwerken en films die ze ontdekt. Als P. (haar partner) enthousiast vertelt over een boek dat hij gelezen heeft, Origins, en dan met name over de manier waarop de auteur het grote en het kleine met elkaar verbindt, moet Van de Pol meteen denken aan Prometheus en de manier waarop Carry in die wereldliteratuur belangrijke aspecten herkent en deze vergelijkt met de manier waarop de samenleving functioneert en de rol die zij, Carry, daarin speelt.

Als lezer leer je dus niet alleen een hoop over het leven van Carry van Bruggen en de tijd waarin ze leefde, maar ook over het leven van Barber van de Pol, over tal van interessante literaire werken en kunstwerken en over maatschappelijke vraagstukken zoals feminisme en politiek.

Binnen de marges van het boek weet ze een scherp beeld van Carry van Bruggen te schetsen. Hoe ze als kind opgroeide en hoe ze haar herinneringen, weliswaar verliteratuurd, opschreef en betekenis gaf. Met name in Avontuurtjes, in Vier jaargetijden en in Huisje aan de sloot. Hoe Carry zich als Joodse, als autodidact en als meisje altijd buitenstaander voelde, de uitgestotene die als laatste gekozen werd. (Van de Pol citeert A. Romein-Verschoor, die dit als eerste opmerkte).

Als tiener vergaat het haar niet beter als ze in de verkeerde feestjurk verschijnt en uitgelachen wordt. En later, als jonge vrouw, heeft ze telkens het gevoel er niet bij te horen zodra ze zich in een gezelschap moet begeven.

Begrijpen

Verder beschrijft Van de Pol de huwelijken van Carry en haar zeer ingewikkelde verhouding tot haar lichaam en tot seksualiteit, de tijd dat ze met haar eerste man, Kees, in Indië woonde en de rol die haar kinderen in haar leven speelden. Maar wat ze bovenal duidelijk maakt is de enorme betekenis die denken voor Carry van Bruggen had. Om grip te krijgen op de angstaanjagende en ingewikkelde wereld wil Carry zowel als kind als later vooral ‘begrijpen’. Begrip, denken, is het hoogst haalbare. ‘Begrip begeert geen troost buiten en boven zichzelf,’ citeert Van de Pol Carry. En vandaar de ondertitel van dit boek: Denken met Carry van Bruggen.

Carry van Bruggen was een denker in een tijd dat dat van vrouwen allerminst verwacht werd. Barber vertelt, tussen de bedrijven door, hoe de mannelijke literaire wereld op haar reageerde. En natuurlijk wordt Menno Ter Braak genoemd, die haar als enige vrouw apprecieerde tussen ‘al die damesschrijfsters die de literaire markt verpestten met hun goed lopende romannetjes’.

Ondanks dat de receptie van het werk van Carry van Bruggen door de jaren heen altijd positief is geweest, en er altijd enorme bewondering was voor haar originele ideeën, zijn haar boeken nauwelijks meer verkrijgbaar. En dat is onterecht. (Gelukkig brengt Querido tegelijk met dit boek ook een herdruk van Eva uit.) Van de Pol maakt duidelijk dat zij af en toe worstelt met het overladen proza van Carry maar dat, als je daar doorheen kijkt, je beloond wordt met originele denkbeelden en krachtige opinies. Niets voor niets vergelijkt Van de Pol haar regelmatig met haar Britse tijdgenoot Virginia Woolf.

Lezen

Carry van Bruggen las liever dan dat ze leefde. Ze reflecteerde liever dan dat ze iets meemaakte. Carry was verslaafd aan denken en trok zich door middel van haar denken uit het moeras dat haar leven was. Ook tegen haar zenuwinzinkingen zette ze haar hoofd in als reddingsmiddel. Uiteindelijk verloor ze dat gevecht. In 1932 nam ze te veel slaapmiddel in. Of dat expres was of per ongeluk is nog steeds een vraag.

Omdat Barber van de Pol expliciet geen biografie wilde schrijven, is er waarschijnlijk voor gekozen om geen index en geen bronnen op te nemen, hoewel die af en toe wel in de tekst te vinden zijn. Begrijpelijk maar ook jammer omdat het zeker bij dit boek prettig is om mensen die belangrijk waren in het leven van Carry – Frans Coenen, Ter Braak en Marianne Tellegen – terug te kunnen zoeken.

Is het jammer dat het geen echte biografie is? Zeker niet. Door de liefdevolle manier waarop Barber van de Pol haar Carry van Bruggen neerzet, wil je onmiddellijk naar je boekenkast rennen om haar boeken te herlezen. (Gelukkig was Carry ook een van de heldinnen uit mijn leven, dus heb ik praktisch al haar boeken!) En dat is toch iets wat elke literaire biografie beoogt!

Er is geen ander zijn dan anders zijn. Denken met Carry van Bruggen
Barber van de Pol
Querido
ISBN 9789021422343
Verschenen in december 2020

Bestelinformatie