Nieuwe biografieën van Henry Kissinger. Was hij een Realpolitiker?

In Het einde van de geschiedenis en de laatste mens van Francis Fukuyama krijgt Henry Kissinger er flink van langs. Kissinger wordt in dat boek voorgesteld als een Realpolitiker, een cynisch strateeg die wist who to kiss and who to kill. Kissinger, zo betoogt Fukuyma, was een representant van een “pessimistische eeuw”, waarin allianties gesloten werden op grond van machtsevenwicht in plaats van ideologische verwantschap. Het bondgenootschap van de Verenigde Staten met de Sovjet-Unie tegen nazi-Duitsland is het voorbeeld bij uitstek van een dergelijk monsterverbond. Fukuyama noemt het realisme een visie met “ernstige tekortkomingen”. Kissinger ziet hij als de verpersoonlijking van het echec van de “pessimistische eeuw”. Die moet plaatsmaken voor een American Century. De geschiedenis heeft, met de val van de Muur, het vrije westen gelijk gegeven. Zijn waarden zijn universeel en dienen – goedschiks of kwaadschiks – geëxporteerd te worden; andere ideologieën, zoals het communisme, hebben afgedaan. Fukuyma groeide uit tot de ideoloog van nieuw rechts en behoorde – met lieden als Donald Rumsfeld, Dick Cheney en Jeb Bush – tot de initiatiefnemers van de Project for the New American Century (PNAC). Tot zijn latere spijt overigens, maar dit terzijde.

Hoe hemelsbreed de biografieën van Henry Kissinger door Greg Grandin en Niall Ferguson ook verschillen, over één ding zijn de auteurs het eens: Kissinger was helemaal geen Realpolitiker. Hij werd wel degelijk gedreven door een hogere morel orde. Daar houdt ook iedere gelijkenis mee op. Ferguson schetst het portret van een man die door eerdere biografen (Walter Isaacson, Christopher Hitschens) verkeerd is begrepen. Kissinger had het beste voor met de westerse wereld en behoort daarvoor geprezen te worden. (“Dr. Kissinger, I want to thank you for saving the world,” heeft een disgenoot tijdens een receptie zich ooit tegenover hem laten ontvallen. “You’re welcome,” grapte Kissinger). Grandin laat er in Kissinger’s Shadows geen misverstand over bestaan. Kissinger heeft bloed aan zijn handen en verdient een plaats in de beklaagdenbank van de geschiedenis.

Volgens Grandin heeft Henry Kissinger de eerste helft van zijn leven nagedacht over wat hij in de tweede helft ging doen. Als 26-jarige Phd-student aan Harvard filosofeerde hij over het thema van de zelfverwerkelijking. “Macht” is niet alleen een manifestatie van de geschiedenis maar haar ultieme doel. Van een staat wordt daadkracht verlangd, het vermogen de werkelijkheid naar zijn hand te zetten. Kissinger had zo zijn eigen definitie van wat realisme inhield. “There are two kinds of realists: those who manipulate facts and those who create them. The West requires nothing so much as men able to create their own reality.” In die zin stond hij veel dichter bij de leden van de PNAC dan Fukuyama ons in Het einde van de geschiedenis wil doen geloven. Kissinger ontpopte zich onder de presidentschappen van Richard Nixon en Gerald Ford tot de man van de détente. Hij bereidde tijdens een aantal geheime missies naar Being de historische ontmoeting tussen Nixon en Mao Zedong op 21 februari 1972 voor en stond aan de basis van de Anti-Ballistic Missile Treaty en de Strategic Arms Limitation Treaty (SALT I), de eerste serieuze ontwapeningsverdragen met de Sovjets. Daar staat een waslijst van dubieuze operaties tegenover. De bombardementen op Cambodja, de militaire coup van Pinochet in Chili, de massamoord op Oost-Timor een dag na het staatsbezoek van Gerald Ford en Kissinger aan Indonesië, de steun aan de apartheidsregimes in zuidelijk Afrika getuigen van een buitenlands beleid dat gestoeld was op een “self-fulfilling logic of intervention”, zo betoogt Grandin:

“At every single one of America’s postwar turning points, moments of crisis when men of goodwill began to express doubts about American power, Kissinger broke in the opposite direction.”

Harold Wilson, Richard Nixon en Henry Kissinger

Hoe anders van toon is Niall Ferguson in Kissinger. The Idealist, 1923-1968. Het eerste deel van zijn biografie eindigt bij het aantreden van Henry Kissinger als secretary of state in het kabinet van Richard Nixon. Ferguson staat uitgebreid stil bij de jeugd van Kissinger in een orthodox joods gezin in het Beierse Fürth, waar hij op 23 februari 1923 als Heinz Kissinger geboren is. Hij ontvluchtte enkele maanden voor de Kristallnacht met zijn ouders nazi-Duitsland, nam in 1943 dienst in het Amerikaanse leger en deed frontervaring op in de Slag om de Ardennen. Na de capitulatie van Duitsland werd Henry Kissinger een spil in de geheime dienst en de denazificatieprogramma’s van de geallieerden. Zijn GI Bill, de studiebeurs waarmee Kissinger uit het leger afzwaaide, bracht hem naar Harvard, waar hij een briljante carrière opbouwde in de politicologie. Hij schreef een thesis, The Meaning of History, waarin hij een vrijheidsbegrip defineerde als “an inner experience of life as a process of deciding meaningful alternatives.” Dat vrijheidsbegrip was de kern van het denken van Henry Kissinger, aldus Ferguson, en impliceerde ook dat men keuzes moest maken “between lesser and greater evils”. Ferguson schreef de biografie van een Joodse emigrantenzoon die in de Verenigde Staten het beloofde land gevonden heeft, een land dat van hem een “idealist” heeft gemaakt.

“The honor and the moral standing of the United States require that a relationship exists between ends and means. Our historical role has been to identify ourselves with the ideals and deepest hopes of mankind.”

Hoe men daarover in Zuidoost-Azië, Latijns-Amerika en Afrika denkt, is een thema dat pas in het tweede deel van Fergusons biografie aan de orde komt.

Hollands Diep heeft een Nederlandse vertaling van Kissinger. The idealist aangekondigd.

Kissinger’s Shadow. The Long Reach of America’s Most Controversial Statesman
Greg Grandin
Mckinsey & Company Inc
ISBN 9781627794497
Verschenen in augustus 2015