De beste biografie van 2023

Ieder jaar maken we een rondje. Wat vond de redactie van Biografieportaal de beste biografie van het jaar?

Petra Teunissen

De biografie King. Het leven van Martin Luther King van Jonathan Eig was een geweldige leeservaring. Niet eerder las ik een biografie waarvan ik zoveel leerde en waaruit ik zoveel zinnen wilde citeren. Omdat ze ráák zijn, kernachtig een beeld neerzetten van iemand of prachtig geformuleerd zijn. Het boek over de voorman van de burgerrechtenbeweging is nu actueler dan ooit. We snakken naar mensen die, zoals dr. King, in staat zijn ‘een boodschap te verkondigen die zowel zwarte als witte mensen aansprak, een boodschap die klonk alsof raciale gelijkheid onontkoombaar was voor iedereen.’  

Vittorio Busato

Dat is dan toch de biografie van P.C. Kuiper, geschreven door Koen Hilberdink. Waarom? Van Kierkegaard is de uitspraak dat het leven voorwaarts geleefd wordt en alleen achterwaarts begrepen. Deze biografie laat zien dat Kuiper zijn (trieste) dubbelleven vooral ook achterwaarts heeft geleefd en voorwaarts niet of nauwelijks heeft begrepen. Een onaangename, ijdele, wetenschappelijk ‘stiekeme’ man, zakelijk en feitelijk opgeschreven door Hilberdink die het psychologiseren en oordelen hoofdzakelijk aan de lezer laat.

Sjoerd Karsten

Theo Thijssen (1879–1943) – Schrijver, schoolmeester, socialist. De langverwachte biografie van een iconische figuur uit de onderwijswereld. Thijssen was geen onderwijsvernieuwer en zeker geen systeembouwer. Hij was een bevlogen volksonderwijzer die zich heel goed kon verplaatsen in de fantasiewereld van het kind, hetgeen bij uitstek terug te vinden is in zijn roman Kees de Jongen. Raak typeert Peter-Paul de Baar zijn hoofdfiguur als mens, literator en rode schoolmeester.

Wim Huijser

2023 was voor mij het jaar waarin ik vooral oudere biografieën las terwijl ik uitkeek naar de Bomans-biografie die nog maar niet wilde verschijnen. Daartussendoor waagde ik mij aan een schrijversbiografie waarvan ik nooit eerder iets had vernomen: niet over de auteur en al helemaal niet over diens oeuvre. Ondanks de prestigieuze Franse prijs die de Conrad Detrez werd toegekend, blijkt hij vrijwel geheel vergeten. En laat daar nou de grote verrassing in schuilgaan. Revolutie in Rio van Peter Daerden werd zo een wervelende reis door het leven van een Belgische slagerszoon, missionaris, avonturier, revolutionair, journalist, Vlaming, Waal, genaturaliseerde Fransman, diplomaat en cultschrijver.

Marian Janssen

Madonna: A Rebel Life door Mary Gabriel laat zien dat deze zangeres, danseres, schrijver, filmster, regisseur, zakenvrouw, videomaker, moeder en sekssymbool haar tijd ver vooruit was en zichzelf steeds opnieuw uitvond. Wars van roddel, plaatst Gabriel Madonna als links-liberaal activiste in haar sociaalhistorische context. Gabriel heeft het verdiend dat Madonna even goed verkoopt als Madonna’s eigen Seks (1992).

Liliane Waanders

Hans Keilson. Telkens een nieuw leven. Biografie van Jos Versteegen. Jos Versteegen kweet zich voortreffelijk van de taak een lang leven te doorgronden waarin nu eens de medicus en dan de schrijver de bovenliggende partij was. Hij oordeelt niet, maar constateert wel dat Hans Keilson – troetelkind met een trauma – baanbrekend was als psychoanalyticus, maar als dichter er niet in slaagde een eigen stem te vinden.
Een soepel geschreven biografie, waarvoor Versteegen ook nog niet eerder verschenen gedichten van Keilson trouw aan de betekenis poëzie vertaalde. 

Pieter Nabbe

Mijn keuze valt op Paul van Ostaijen. De dichter die de wereld wilde veranderen. Matthijs de Ridder heeft wat mij betreft een voorbeeldig boek geschreven. Alles klopt aan dit boek: het is zeer goed geschreven, meeslepend, informatief en compleet. De dichter wordt grandioos tot leven gewekt in een wervelende en geweldig goed gedocumenteerde (deel)geschiedenis van België.

Anneke van Ammelrooy

Dit jaar was voor mij de onthulling van het simpele feit dat een biografie vooral in mijn geheugen blijft hangen door de stijl van de biograaf. Ik ga me niet aan een definitie van “stijl” wagen, ik denk dat een imponerende stijl een manier van samenkomen in taal is: het verhaal van een ontdekking, een eigen, authentieke stem van de biograaf en creatief taalgebruik. Dat vond ik vooral in de biografie Koresh – The True Story of David Koresh and the Tragedy at Waco van Stephan Talty. Bij ook goed geschreven van biografieën van beroemde wetenschappers, kunstenaars en politici wil ik me toch nog wel eens afvragen: wat doen al deze details er eigenlijk toe om de persoon te verklaren of in te bedden in zijn tijd? Fijn voor historici, weer enkele zwarte gaten weggewerkt, allemaal academisch voorbeeldig, maar voel ik me als gewone sterveling door deze verdienstelijke illusies van compleetheid aangesproken? Het levensverhaal van de op den duur godsdienstwaanzinnige David Koresh doet de lezer anders denken over elk aspect van de Amerikaanse samenleving, zonder jargon van Talty’s kant maar juist in termen die zo uit het dagelijks samenleven van alle mogelijke types gestoorde Amerikanen je huiskamer binnenstappen. En: morgen kan er weer zo’n jongetje zijn met wie het totaal verkeerd afloopt en daarom ook met zijn land. Zo’n stijl leent zich uiteraard niet voor elke biografie maar zeker als het om een soort criminelen tegen wil en dank gaat, beveel ik deze biografie van harte aan.

Sjak Rutten

Dansen op het dodenkoord van Wilfred Scholten. Een indrukwekkend verhaal over het leven van verzetsstrijder Henk Das. Over de ondraaglijke spanning waaronder verzetsstrijders werkten, de voortdurende angst voor ontdekking en verraad. En vooral ook over manier waarop die spanning na de oorlog bleef doorwerken.

Dominique Engers

Met stip op één: Jammer maar helaas, over Wim T. Schippers. Een aanstekelijk feest van herkenning en het boek dat mij het afgelopen jaar het meeste plezier bezorgde. Bij lezing bleek ik het hele, vrolijk makende oeuvre van Schippers uit mijn jeugd te kennen, zowel de beeldende kunst als de televisieprogramma’s en toneelwerken. Heerlijk om dat alles in één boek bijeen te hebben en opnieuw voorbij te zien komen. Ik heb het boek onder een parasol op een Frans strand in één adem uit zitten lezen en mijn man, die steeds vroeg waarom ik zo moest lachen, er schaterlachend uit zitten voorlezen. Het boek is ook nog eens prachtig vormgegeven. Ik heb het dit jaar vele vrienden aangeraden, en erbij aangeraden elkaar eruit voor te lezen voor dubbel plezier. Ik denk eraan terug en voel direct weer vlinders in mijn buik. Wat een man, wat een speelse geest en wat een fijn boek.

Arthur van Dijk

Voor mij is De aarde volgens W.F. Hermans – de schrijver als geoloog met afstand de beste biografie die ik dit jaar gelezen heb. Salomon Kroonenberg, zelf gerenommeerd geoloog, beschrijft in hoeverre de geologie de inspiratie heeft geleverd voor de romans en het wereldbeeld Van Hermans. Het resultaat is een boek waarin zijn werk vanuit een nog tamelijk onbekend perspectief wordt belicht. Daarmee heeft hij een leemte gevuld in de bestaande Hermans-literatuur.

Laura Molenaar

Mijn beste biografie van 2023 is Diogenes. Leven en denken van een autonome geest, van Inger N.I. Kuin. Hierin verweeft Kuin ideeëngeschiedenis en biografie op een spannende manier die naar meer smaakt. Ze weet zowel Diogenes’ filosofische ideeën duidelijk uit te leggen als de Griekse oudheid te ontsluiten voor een breed publiek. Diogenes blijft met zijn tegendraadse ideeën en dappere, onafhankelijke leven tot de verbeelding spreken. Niet dat je na lezing van Diogenes meteen in een kruik gaat wonen en tegen Von der Leyen wil roepen dat ze uit je schaduw moet gaan (zegt dit je niets, lees dan dit boek! En trouwens ook als het je wel iets zegt) – nee, Diogenes inspireert ook als je hem niet tot op de letter navolgt.

Marco Entrop

Lo van Driel, Het ongerijmde leven van Martien Beversluis. Lo van Driel schreef een biografie van de dichter en schrijver Martien Beversluis (1894-1966). Beversluis ging als een windvaan door het leven. Hij wisselde even abrupt van geloof als van politieke richting, van Nederlands-hervormd tot rooms-katholiek en van socialist tot communist tot NSB’er. Na de bevrijding voelde Beversluis zich geslachtofferd, omdat hij voor zijn idealen werd gestraft met een publicatieverbod, iets wat hij tevergeefs zou aanvechten. Van Driel is erin geslaagd grip te krijgen op deze ideologische kameleon, die alleen standvastig was in zijn geloof in eigen kunnen.

Joep Boerboom

In Het wordt niets zonder jou is vooral Hans de Booij zelf aan het woord. Sander van Leeuwen doet beeldend verslag van zijn vele ontmoetingen en gesprekken met de aan lager wal geraakte componist en zanger van Annabel. Dankzij de scherpe blik, de rake typeringen en de literaire kwaliteiten van de biograaf/ghostwriter stijgt dit biografisch portret ver uit boven de gemiddelde memoires.

Ruud Bakker

2023 was een mooi biografiejaar. Het is goed te zien dat het genre steeds meer in populariteit wint. Mijn mede-recensenten zullen ongetwijfeld hun favorieten uit de rijke 2023-biografie-oogst in dit eindejaar lijstje naar voren brengen. Ik kies voor een 18 jaar oude biografie die dankzij een prachtige biopic in 2023 opnieuw nr.1 op de New York Times-bestsellerlijst werd. Ik heb het natuurlijk over American Prometheus. The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer van Kai Bird en Martin J. Sherwin. De film Oppenheimer was een enorm succes en heeft inmiddels acht nominaties voor een Oscar. De actualiteit van de biografie wordt nog eens benadrukt door de twee oorlogen die in onze achtertuin in alle gruwelijkheid woeden. Met dictators aan het hoofd van regeringen die gek genoeg zijn om een atoombom te gebruiken. In juli schreef ik in een recensie van Oppenheimer: “De actualiteit van de film (en de biografie, althans in de VS) kan er voor een deel door verklaard worden: voor het eerst sinds 1945 is er een gruwelijke oorlog op het Europese continent, waar een waanzinnige Russische president voortdurend dreigt met de inzet van kernwapens.” Dat ging over Oekraïne. In Gaza en Israel is het niet beter, of het nu Netanyahu of Hamas en dus Iran betreft. Een goede biografie geeft ons inzicht in een mens in de context van zijn tijd. Een briljante biografie maakt dat inzicht toepasbaar op je eigen leven en tijd.

Eric Palmen

Het boek waarvan ik dit jaar het meest genoten heb is niet eens een biografie in de eigenlijke zin van het woord, eerder een koffietafelboek waarmee het aangenaam verpozen is in het absurde universum van Willem Frederik Hermans. Hans Renders, Max Pam en Piet Schreuders leren ons een heel andere kant kennen van de rochelende, nukkige, hautaine brombeer, die Adriaan van Dis ooit toebeet dat hij geen vraaggesprek met hem had maar ‘vertelgesprek van mijn kant’. Speels, aimabel, ruimhartig, charmant, empathisch, dat is het beeld dat van Hermans na het lezen van deze gele kolos beklijft. Daarbij hebben de auteurs wel degelijk nieuwe feiten over leven en werk van Willem Frederik Hermans weten te ontdekken. De dood van Corry op 14 mei 1940, Hermans zus, leest als een zinderende thriller.