Machiavellistisch (bn), volgens de beginselen van het machiavellisme: machiavellistische politiek; – (fig.) op duivelse manier sluw,’ aldus de Dikke van Dale.
Wellicht is geen enkele denker zo in het verdomhoekje van de geschiedenis gezet als Niccolò Machiavelli (1469-1527). Zijn naam roept het beeld op van de cynische en koelbloedige strateeg die zich weinig gelegen laat liggen aan ethische principes, want hij is slechts op één ding belust: macht. Volgens de meeste moderne biografen, zoals Michael Unger, verdient Machiavelli die slechte reputatie niet. Machiavelli was een kind van zijn tijd en probeerde een antwoord te formuleren op een wereld in verandering: de Florentijnse Republiek in de eerste helft van de zestiende eeuw. In Il Principe betoogt hij dat de oude deugden niet meer voldoen om de vijand buiten de muren te houden. Trouwens, in die muren geloofde hij ook niet. Fortificaties waren niet langer bestand tegen de bronzen kanonnen die Karel VIII in Italië had geïntroduceerd en fungeerden eerder als een steunpilaar voor de innerlijke rebellie die Machiavelli als consul van de Florentijnse militia zo vreesde. In 1512, nadat de Medici in de stadstaat de macht heroverd hadden, werd hij uit die functie ontzet en kwam hij in de gevangenis terecht. Na zijn vrijlating trok hij zich terug op zijn landgoed Sant’Andrea en schreef hij zijn belangrijkste werken: Il Principe en de Discorsi.
Met De heerser probeerde hij volgens Corrado Vivanti, wiens biografie van Machiavelli uit 2008 onlangs in het Engels is vertaald, weer in een goed blaadje te komen bij de Medici. Machiavelli miste het politieke strijdtoneel en presenteerde zich als een Realpolitiker die, ondanks de martelingen die hij in het gevang had ondergaan, Lorenzo de’ Medici geen kwaad hart toedroeg. Hij had alleen maar wijze raad voor hem. Vivanti is in Niccolò Machiavelli. An Intellectual Biography een close reader van het werk van Machiavelli. Hij ontkracht de mythes die rondom hem zijn ontstaan en zuivert zijn naam. ‘In the entire history of political thought we cannot find another example of a flow of ideas so defined by hostility towards the author as is anti-Machiavellianism… nor can we find an example of an author whose work was adulterated to the point of becoming a system of principles at odds, in many aspects, with his true intentions.’ Vivanti verzet zich ook tegen het beeld van Machiavelli als de Republikein pur sang, die in zijn eentje ‘der Staat als Kunstwerk’ heeft uitgebroed. Die toedichting van Jacob Burckhardt doet geen recht aan zijn schatplichtigheid aan de Klassieken.
In dat opzicht is Philip Bobbitt veel programmatischer in The Garments of Court and Palace. Machiavelli and the World That He Made. Bobbit kennen we, behalve als politiek adviseur van zowel democratische als republikeinse presidenten, vooral als de auteur van The Shield of Achilles. Daarin betoogt hij dat de motor van historische verandering en de legitimiteit die aan een staatssysteem ten grondslag ligt, op de eerste plaats bepaald wordt door veranderingen in militaire strategieën en technologieën. Hij ziet in Machiavelli de eerste moderne politieke denker, die de staat juist onafhankelijk van de individuele talenten, toewijding of ethische principes van zijn heerser probeerde te maken. De staat is de beschermer van het algemeen belang en behoort – koste wat het kost – behouden te blijven, ook als daarvoor immoreel gedrag noodzakelijk is. De heerser laat zich niet leiden door christelijke deugden als naastenliefde of bescheidenheid in gods aangezicht, maar door het mannelijke ideaal van de virtù – schranderheid, het vermogen hoe dan ook grootse zaken te bewerkstelligen. Bobbit schroomt niet parallellen met de huidige tijd te trekken, zoals de noodzaak van immoreel handelen in de war on terror. Dat maakt zijn biografie, die door de Ameriaanse kritiek in het algemeen gunstig ontvangen is, bij tijd en wijle nogal spooky. Alleen Francis Fukuyama, nota bene ooit een supporter van de New American Century maar inmiddels een afvallige, en Garry Wills kraken de nodige kritische noten. De laatste schrijft in de New York Times. ‘In former wars, captives were forced to surrender their arms. In the new wars they must be forced to surrender their information.’ Of Machiavelli onze huidige heersers daarvoor de absolutie kan geven? Ik geef het u te denken.
Niccolo Machiavelli.An Intellectual Biography
Corrado Vivanti
Princeton University Press
ISBN 9780691151014
Verschenen mei 2013
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 20,99)
Reviews
Garry Wills in The New York Times
Harvey C. Mansfield in The Wall Street Journal
Francis Fukuyama in The Financial Times
Keith Miller in The Telegraph
John Gray in New Statesman
Karl Kunkel voor ForeWord Reviews
Colin Burrow in The Guardian
Joanna Kavenna in The Spectator
