Stephen Hawking, een ster in natuurkunde, kosmologie en wiskunde

Stephen Hawking, dat is de wetenschapper in de rolstoel die ondanks dat hij bijna niet kon praten, de wereld zoveel wist te vertellen. Hij overleed in maart 2018, 74 jaar oud. Veel ouder dan volgens de diagnose ALS die hij vijftig 50 jaar daarvoor had gekregen, mogelijk zou zijn. Het onmogelijke verklaren en proberen mogelijk te maken. Dat beeld krijg je als je over zijn leven leest.

Stephen Hawking. Een verhaal over vriendschap en zwarte gaten van Leonard Mlodinow is geen officiële biografie. Mlodinow werkte jaren nauw samen met Hawking aan de boeken The great design en A briefer history of Time. Vijftien jaar lang reisde hij met regelmaat vanuit Californië af naar Cambridge om samen met Hawking de laatste wetenschappelijke ontdekkingen voor een groter publiek toegankelijk te maken.

Meerdere uitgevers vroegen hem een biografie te schrijven maar iedere gedachte daaraan wees hij af. Er is al zo veel over Hawking geschreven en Mlodonow wilde die dingen niet nog eens dunnetjes overdoen, alleen vanuit een ander perspectief. Toen hem gevraagd werd een boek in de vorm van een gedenkschrift te schrijven, veranderde zijn weerzin. Als het persoonlijk mocht zijn, is altijd duidelijk dat het zijn opvattingen zijn en is de kans dat het boek onderwerp van wetenschappelijke controverse wordt veel minder.

Oxford

Stephen William Hawking werd geboren in 1942 in Oxford. Zijn ouders waren na de bombardementen op Londen naar Oxford uitgeweken. Toen Stephen twee weken oud was, verhuisde hij naar Londen, vanwege het werk van zijn vader die geneeskundige was. Scheikunde met wis- en natuurkunde studeerde Hawking in Oxford. Zijn talent voor de exacte vakken werd al snel duidelijk, hij won een Natuurkundeprijs in zijn tweede jaar. Maar zoals vaker met briljante geesten, zijn voorbeeld Albert Einstein verging het net zo, bleven de schoolresultaten vaak achter.

In het derde jaar op Oxford, voorjaar 1963, krijgt Hawking de diagnose ALS. Het besef dat hij niet meer lang te leven heeft, doet een enorm vuur in hem ontbranden. Hij trouwt met Jane Wilde, krijgt 3 kinderen met haar en zal 26 jaar met haar getrouwd zijn. En zijn studie krijgt vleugels.

Mlodimow beschrijft in dit gedenkschrift wat hij in de loop der jaren van en over Stephen Hawking heeft geleerd. Met veel humor en met veel begrip voor het beperkte begripsvermogen van de gemiddelde lezer als het op de exacte wetenschap aankomt.

De grappen die gelukkig ook in het universitaire heelal en vooral onder Britse academici gemaakt worden, zijn door het hele boek verwerkt. Wanneer Hawking een lezing slaapverwekkend vond, reed hij rondjes met zijn rolstoel, zijn omzichtig opererende gastheren en -dames in verwarring brengend.

Mlodinow is zelf ook geen onverdienstelijk natuurkundige, hij werd bekend vanwege zijn werk aan de ‘kwantumtheorie van het licht’ en nog iets met ‘the large N-expansion’ maar dat is ingewikkeld. Te ingewikkeld om in een paar zinnen uit te leggen. Ik kan het in ieder geval niet.

Mlodinow wel. Hij legt overtuigend uit dat en hoe Hawkins verder borduurde op het werk van Einstein toen hij de ‘Hawkingstraling’ bedacht en berekende dat zwarte gaten energie uitstoten. Hij stelt dat Hawking net zo geniaal lijkt als Einstein maar dat Einstein echt de fundamenten van de natuurkunde heeft gewijzigd. Iets dat niet van Hawking gezegd kan worden.

Terwijl Mlodinow beeldend beschrijft hoe rampzalig zijn eerste ontmoeting met de man in de rolstoel wasl, laat hij tegelijkertijd zien hoe Cambridge er aan de binnenkant uitziet. En hoe Stephen Hawking werd bewaakt door Judith, de vrouw die bepaalde wie er wel en niet in de buurt van de geniale wetenschapper mocht komen. De enige keer dat het haar niet lukte dat te bepalen, was tijdens het bezoek van Hawking aan Nelson Mandela. Die had namelijk zijn eigen Judith, genaamd Zelda. En die wilde niet dat Judith in de buurt van Mandela kwam. Deze grappige tongue in cheek anekdotes maken het lezen van dit boek heel aangenaam.

Je voelt de paniek als je leest over de paniek van Mlodinow, wanneer de altijd aanwezige verpleger van Hawking even naar de wc gaat. Als er iets is, roep dan gewoon Judith had ze gezegd. Het is zomer en er is geen airconditioning in het oude kantoorgebouw. Ze werken aan de teksten voor een boek en zweetdruppels vallen van het voorhoofd van Hawking naar beneden. Mlodinow wil het leed verlichten en veegt met een doekje de druppels weg. Het hoofd van Hawking valt voorover, Mlodinow pakt het voorzichtig vast en probeert het rechtop te houden. Tevergeefs, er gaat een alarm af. Hij ziet de koppen al in de krant: Mlodinow betrapt op het toetakelen van Stephen Hawking. Medelijden dat zou oplossen als een zwart gat, schrijft hij, maakte dat hij zo nodig moest ingrijpen.

Hubble

Mlodinow weet de wetenschap dichtbij de lezer te brengen. Door de sluier van gewichtigheid op te lichten ontdoet hij die wereld van het ingewikkelde en rationele aura. Ik ken natuurlijk de Hubble telescoop. Maar het feit dat Edwin Hubble, die in 1929 ontdekte dat het heelal uitdijt en evolueert, ooit begon als leraar Spaans en basketbalcoach, wist ik niet. Of dat de natuurkundige Bekenstein werd uitgelachen om zijn gedachten over de orde of chaos in zware gaten. Ook door Stephen Hawking. Maar die bewees daarna wel Bekensteins gelijk. Zoals hij tijdens zijn loopbaan meerdere keren terugkwam op theorieën die hij eerst niet belangrijk of geloofwaardig vond. Om dan wel hun geldigheid te bewijzen. Misschien maakte hem dat wel de meest bijzondere wetenschapper.

Exacte vakken zijn vaak helemaal niet zo exact, leert Mlodinow ons. Alleen wiskunde misschien…

“Afgezien van de allereenvoudigste onderzoeken in de theoretische natuurkunde veranderen we, nemen we aan en benaderen we, en dan betogen we waarom ons vereenvoudigde model en de conclusies die we er uit hebben getrokken, toch geldig zijn. Soms zijn ze dat, soms ook niet. De onenigheid daarover is onderdeel van het (soms verhitte) debat tussen professionele natuurkundigen. Dat is een stuk rommeliger dan het stereotype beeld van wetenschap. Maar het feit dat onze vliegtuigen vliegen, onze lasers schijnen en onze computers rekenen suggereert dat veel van ons geknoei uiteindelijk wel werkt.”

Vroeger dachten natuurkundigen dat een zwart gat een hol was waarin alle materie verdween. Na wat Stephen Hawking erover te zeggen had, geloven bijna alle natuurkundigen dat “als je in een zwart gat springt, je massa-energie zal worden teruggegeven aan ons heelal in een vorm die, hoewel verstoord, de informatie bevat over hoe jij was. “

Stephen Hawking. Een verhaal over vriendschap en zwarte gaten
Leonard Mlodinow
Veen Media New Scientist
ISBN 9789085716969
Verschenen in september 2020

Bestelinformatie