Nederland in 15 liefdeslessen

Je zou het bijna vergeten bij al het gekrakeel wie er nou wel of niet in de canon moet: it takes two to tango. Mirjam Janssen koos in Liefde in de Lage Landen. Een portret van Nederland in 15 huwelijken wel voor dat uitgangspunt. Het resultaat is een aangrijpende, buitengewoon goed geschreven vaderlandse geschiedenis.

Kent, eer ge mint

Aan de hand van vijftien biografietjes met een echtpaar in de hoofdrol krijgen we een spannende geschiedenis van Nederland voorgeschoteld. Van rokkenjager Willem de Zwijger en zijn uitgetreden non Charlotte de Bourbon tot de nieuwe Nederlanders Yasin Torunoğlu en Ayşen Taramiş. De belangrijkste facetten van vijf eeuwen minnegeschiedenis komen aan de orde. Janssen behandelt daarbij en passant de grote thema’s van de Nederlandse geschiedenis: de Opstand, het regentendom, de Oranjes, het koloniale verleden in de Oost en de West, tolerantie, homo- en vrouwenemancipatie, oorlog en verzet, wederopbouw, de jaren zestig en de multiculturele samenleving.

Liefde in de Lage Landen moet het niet hebben van oorspronkelijk onderzoek, Janssen baseert zich vooral op secundaire literatuur. Maar dat doet niets af aan de vitaliteit van haar relaas. De grote, veelal bekende verhalen komen aan bod, zoals dat van de sociaal gemankeerde Thorbecke die qua omgangsvormen en mensenkennis blind voer op het kompas van zijn echtgenote Adelheid Solger of de notoire vreemdganger Multatuli en zijn devote maar wanhopige Tine. Janssen heeft ook aandacht voor de juridische, meer vormelijke kant van de zaak. Alleen al op grond van het feit dat vrouwen tot 1956 voor de wet handelingsonbekwaam werden geacht – gelijk aan ‘zwakzinnigen’ en kinderen – zou je haast concluderen dat Nederland tot aan de uitvinding van de pil en de liberalisering van het echtscheidingsrecht in 1971 een bananenrepubliek was. Juist door het biografische perspectief weet Janssen dat beeld te nuanceren. Een stoet van sterke vrouwen passeert in Liefde in de Lage Landen de revue: verzetsstrijdster ‘tante Riek’ die voor haar man Piet de kogel opving, Wilhelmina van Pruissen die de geplaagde stadhouder Willem V leerde zijn rug te rechten, Suzanna van Baerle aan wie het mooiste rouwsonnet uit de Nederlandse literatuur is opgedragen.

‘k Verlang in ‘t eeuwig licht te zamen te zien zweven
mijn heil, mijn lief, mijn lijf, mijn god, mijn Ster en mij

klaagde Constantijn Huygens steen en been toen zijn Sterre stierf. Zij was zijn zielsmaat, ‘evenlijvelijck en evenzieligh’. Een era dat gedomineerd werd door het verstandshuwelijk kende wel degelijk zijn hartstochtelijke momenten, hoezeer Jacob Cats ook opriep het hoofd koel te houden (‘Kent, eer ge mint’). ‘Dat had ik niet verwacht,’ riep Willem V verrukt uit toen hij voor het eerst zijn Wilhelmina zag. Dat was trouwens op zijn huwelijksdag. Het kan verkeren.

Sleutelkinderen

Het hoofdstuk over haar eigen ouders is gedurfd. De levens van Otto Janssen en Mieke Claessens staan voor de toegenomen sociale mobiliteit na de oorlog, een academische carrière was niet langer alleen voor de happy few weggelegd. Otto, zoon van een alcoholische bloemist en een Duitse dienstmeid, ging in Nijmegen sociologie studeren. Mieke gaf haar studie op toen ze in 1963 zwanger raakte, maar legde zich uiteindelijk niet neer bij het pad van de gelukkige huisvrouw dat voor haar uitgestippeld was. Mirjam Janssen en haar broer waren ‘sleutelkinderen’, wat toentertijd nog lang geen maatschappelijk geaccepteerd fenomeen was. Sleutelkinderen waren verwaarloosde kinderen, van zogeheten egoïstische moeders die weigerden hun persoonlijke ontwikkeling op te offeren aan de idee fixe dat hun kroost van ellende weg zou kwijnen als ze ‘s middags hun eigen boterham moesten smeren.

Stilistisch is Liefde in de Lage Landen een juweeltje, het boek meandert van de mooie zinnen. ‘Als typische wereldverbeteraars hielden Jan en Mietje eigenlijk meer van de mensheid dan van mensen.’ (Over de neomalthusianen Jan Rutgers en Mietje Hoitsema). Ja, Liefde in de Lage Landen is een fijn boek. En misschien is het niet eens zo’n gek idee: een canon van 50 liefdesparen.

Liefde in de Lage Landen. Een portret van Nederland in 15 huwelijken
Mirjam Janssen
Spectrum
ISBN 9789000362851
Verschenen in juni 2020

Bestelinformatie