Klaas Tammes heeft een handzaam en prettig leesbaar boek geschreven over de eigenzinnige VVD-politicus Willem Jacob Geertsema. Al op zijn middelbare school kreeg Geertsema de bijnaam Molly vanwege zijn mollige uiterlijk en onder deze roepnaam zou hij zijn leven lang bekend staan.
Lange loopbaan in het openbaar bestuur
Molly Geertsema (1918-1991) heeft op alle niveaus van het openbaar bestuur een rol gespeeld. In Leiden en Den Haag was hij lid van de gemeenteraad en in Warffum en Wassenaar burgemeester. Op landelijk niveau was hij lid van de Tweede Kamer en voorzitter van de fractie van de VVD. Als zodanig was hij ook politiek leider van die partij. Daarna werd hij minister van Binnenlandse Zaken en vicepremier. Ten slotte besloot hij zijn carrière als commissaris van de Koningin van Gelderland. De tijdlijn is soms wat moeilijk te volgen door de vele wisselingen van functies, die soms ook nog gecombineerd werden. Zelf pretendeerde Geertsema dat toevalligheden zijn leven hadden bepaald, maar hij was wel degelijk steeds met zijn carrière bezig.
Biografisch portret, geen allesomvattende biografie
De biograaf Klaas Tammes, zelf burgemeester van onder meer de gemeenten Lienden en Buren, beschikt over een vlotte pen. Zo schreef hij onder pseudoniem enkele thrillers die in de gemeentepolitiek spelen, maar ook biografieën van L.R.J. ridder Van Rappard en Hans Gruijters en een boek over de eerste tien vrouwelijke burgemeesters van Nederland.
De auteur heeft geen allesomvattende biografie van Geertsema willen schrijven, maar wel een biografisch portret van een functionaris in het openbaar bestuur. Hij heeft zich goed gedocumenteerd met boeken, krantenartikelen en archiefmateriaal, en ook heeft hij een 70-tal interviews met informanten gehouden, waardoor het boek rijk is aan anekdotes.
Het boek is opgezet als een gedocumenteerde studie met een omvangrijk bronnen- en notenapparaat. Het is echter niet overal zorgvuldig. Zo is soms niet duidelijk of de auteur, de gebiografeerde dan wel een andere informant aan het woord is en in een aantal gevallen is de bron van een belangrijk gegeven toch niet beschikbaar.
Willekeur in de omgang
Geertsema was een zeer eigenzinnige VVD-politicus. Hij werd vooral bekend door zijn links-liberale opvattingen en werd zelfs wel het liberale geweten van Nederland genoemd. Hij kwam op voor gelijke rechten van homoseksuelen, voor het recht op abortus en op euthanasie. Hij was voorstander van een beperking van het aantal leden van het Koninklijk Huis, wat hem als minister in een scherp conflict met koningin Juliana zou brengen.
Hoewel hij zich links in de VVD bevond, had hij de uitstraling van een wat excentrieke regent met een bekakt, hard en sonoor stemgeluid, altijd gekleed in een driedelig grijs kostuum. Hij was joviaal in de omgang, maar straalde geen echte warmte uit en gedroeg zich soms nogal egocentrisch. Hij toonde een sterke willekeur in de omgang met mensen, zo kon hij mensen die hij niet mocht respectloos en vijandig bejegenen. Dat gold in zijn tijd als commissaris voor burgemeesters, maar ook voor leden van zijn personeel, zoals zijn chauffeur en secretaresse. Een voorbeeld van zijn tegenstrijdigheden was dat hij liet blijken weinig op te hebben met vrouwen in de politiek, maar officieel voorstander was van het benoemen van meer vrouwelijke burgemeesters. Daarbij speelde zijn streven naar een progressief imago zeker een rol. Door zijn eigenzinnigheid, onder meer tot uiting komend door het doen van ongenuanceerde uitspraken, schoof hij in de loop van de tijd steeds verder op naar de rand van zijn partij, met nadelige gevolgen voor zijn politieke invloed.
Homoseksualiteit
De biograaf benadrukt de strijd van Geertsema voor gelijke rechten van homoseksuelen. Daarin ging hij zover dat hij demonstratief veel in homokringen verkeerde, om te laten zien dat het hem menens was met non-discriminatie. Toch gaf hij meermalen met nadruk aan zelf heteroseksueel te zijn. Hij moedigde homoseksuelen aan vooral voor hun geaardheid uit te komen en spoorde – overigens tevergeefs – Henk Krol aan als homoseksueel naar het burgemeestersambt te solliciteren.
De biograaf bestempelt een wat cryptische zinsnede in een briefje, dat Geertsema enkele jaren voor zijn overlijden schreef, en dat niet voor de openbaarheid bestemd was, als een late bekentenis voor diens homoseksuele geaardheid. Na deze constatering had Tammes toch wel expliciet moeten ingaan hoe het een leven lang verborgen houden van zijn homoseksuele geaardheid zich verhoudt tot de eerdere harde ontkenningen van Geertsema en tot de eerdere karakterisering door de auteur dat hij erg authentiek was en steeds voor zijn mening uitkwam.
Ontdekker van Wiegel?
De biograaf signaleert dat Geertsema zich er op liet voorstaan dat hij Hans Wiegel als aanstormend politiek talent had ontdekt. Dat is een wel zwaar aangezette uitspraak. Toen Geertsema minister werd zorgde hij ervoor dat Wiegels concurrenten een post als bewindsman kregen. Zo kon Wiegel hem opvolgen als fractievoorzitter en partijleider. Maar Wiegel had al enkele jaren een veel hechtere relatie met de invloedrijke VVD-prominent Harm van Riel, conservatieve tegenstander van de progressieve Geertsema. Wiegel kan dan ook eerder als een adept van Van Riel worden bestempeld, zoals Mark Verheijen in zijn biografie van Van Riel uit 2016 laat zien. Overigens is een en ander wel opmerkelijk omdat te voorzien was dat Wiegel in overeenstemming met Van Riel de VVD naar rechts zou trekken, een koers waar Geertsema niet gelukkig mee was.
Twee gezichten
Ten slotte is er een essentieel onderwerp waar de biograaf wel verschillende malen aan raakt, maar dat hij toch te weinig heeft uitgewerkt. Hoewel Geertsema een lange loopbaan in het openbaar bestuur heeft gehad, is zijn politieke invloed niet erg groot geweest. Daar was debet aan dat hij op een flink aantal punten twee gezichten toonde. Dat geldt onder meer voor zijn linkse standpunten versus zijn regenteske en soms conservatieve uitstraling, zijn al dan niet homoseksuele geaardheid, het joviale optreden versus de afstandelijke, soms zelfs vijandige bejegening van mensen. Waarschijnlijk zijn deze tegenstellingen nadelig geweest voor zijn politieke invloed.
Verlicht liberaal in driedelig grijs. Het leven van Molly Geertsema (1918-1991)
Klaas Tammes
Uitgeverij Prometheus
ISBN paperback 978 90 446 55285
Verschenen in maart 2024
Lees ook het interview van Joep Boerboom met Klaas Tammes over Molly Geertsema
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 27,50)Bestel als e-book bij bol.com (€ 16,99)
.){kind=link}