Anna van Suchtelen schreef een ongewone biografie over haar tragische en geniale grootmoeder, die Marie Curie en Albert Einstein ontmoette.
‘Ik wil haar niet als legende, ik wil dat ze mens wordt. Daarom ga ik op reis, haar achterna.’ Zo begint Anna van Suchtelen de biografie over haar grootmoeder, Helenka Drecka. Over oma Helenka – haar koosnaampje – doen allerlei verhalen en anekdotes de rondte in de familie. Maar hoe was ze echt?
Van Suchtelen schreef Helenka’s leven op een – voor een biografie – ongebruikelijk literaire manier op; bijna filmisch. We lezen wat Helenka denkt, waar ze spijt van heeft, waar ze van droomt. Als ze haar latere man Teddy moet missen schrijft ze bijvoorbeeld:
“Met Teddy’s vertrek treedt er een leegte in. Dit is nieuw. En het is niet de bedoeling. Ze heeft zich zo voorgenomen zich niet te binden. Ze kan zich met Teddy in haar hoofd niet goed concentreren, dat is ook nieuw voor haar. Ze ziet maar één oplossing: maximaal gebruikmaken van de uren die er in een dag zitten. Zoveel mogelijk vakken volgen. Harder werken dan ooit, dat zal de chaos in haar hoofd temmen.”
Als dit een biografie was over, zeg, Marie Curie, zou ik daar behoorlijk kritisch over zijn. Hoe weet je dat het allemaal zo is gegaan, dat ze dat zo dacht, waarom houd je je niet bij de feiten? Maar omdat Van Suchtelen over haar eigen oma schrijft – liefdevol, zonder zijig of aanbidderig te worden – voelt het niet geforceerd. Het moet haar bovendien hebben geholpen dat Helenka haar hele leven een dagboek bijhield, en dat de auteur kon bogen op de anekdotes uit de familie.
Internationaal leven
Helenka was geniaal, maar haar intellect kwam door gezondheidsproblemen nooit helemaal uit de verf. Jarenlang verbleef ze in een sanatorium, hopende dat de tbc eindelijk zou genezen. Onderdrukking en oorlog verscheurden haar land en familie, vooroordelen verwijderden haar van haar broertje Miecio, en later van de rest van het gezin. Ze kwam uit Kyiv en Zhytyń, ging in Warschau naar school, studeerde – als een van de enkele vrouwen – in Zürich, ontmoette Marie Curie, volgde lessen bij Einstein, verhuisde naar Stockholm, ging naar het sanatorium in Görbersdorf, later aan de Nederlandse kust, haar laatste woonplaats is Amsterdam.
Eigenlijk – en dat klinkt misschien vreemd – doet het er niet zo veel toe over wie deze biografie gaat. Ik bedoel maar te zeggen: Helenka kon iedereens oma zijn, ze leefde een internationaal leven, gekenmerkt door groot geluk en tragedie. Van Suchtelen schrijft het zo op dat je denkt aan alle andere genieën die geen Curie of Einstein konden worden, door ziekte of oorlog of andere alledaagse gebeurtenissen.
Radiumjurk
Of misschien klopt dat niet helemaal – het doet er wél toe. Helenka was bijzonder. Ze raakte al vroeg geïnteresseerd in het laboratorium bij de suikerrietplantage van haar vader, suikeringenieur. Nadat de Nobelprijs in 1903 naar Marie Curie, Pierre Curie en Henri Becquerel was gegaan, ging Helenka naar een schoolfeest gekleed in een ‘radiumjurk’, van een stralende stof. Ze was koppig, protesteerde mee voor onderwijs in het Pools, hun moedertaal. Vanwege de Russische onderdrukking moest haar school in het geheim de Poolse literatuur en cultuur onderwijzen. Als de inspecteur langskwam borgen ze gauw hun boeken weg en begon de docente voor te dragen uit een Russisch sprookje. Als kind wilde Helenka aanvankelijk toneelspeler worden; ze werd even gelukkig van muziek en cultuur als van scheikunde, speelde piano, liet in het huis in Stockholm, en later in Amsterdam, een Egyptische kamer inrichten.
Wie verdient een biografie? Alleen mensen die ‘geslaagd’ of ‘succesvol’ zijn? Van Suchtelens biografie bewijst het tegendeel. Helenka wordt geen legende, ze blijft mens, en een leven hoeft niet afgerond of ‘geslaagd’ te zijn om inspirerend te werken. Van Suchtelen schrijft spannend, liefdevol; elke zin loopt. Een geluk voor lezers dat ze deze prachtige biografie over haar oma schreef.
Helenka. Pionier tussen wetenschappers en vrijheidsstrijders
Anna van Suchtelen
Cossee
ISBN 9789464520965
Verschenen in september 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 14,99)
Een prachtige biografie van een bijzondere vrouw. Wie over de A1 bij Naarden rijdt, kan bij de Witte Toren aan haar denken: Helenka heeft het procédé bedacht waarmee je zeeppoeder kon maken – daar was toen een toren voor nodig -, haar man heeft die in de jaren dertig laten bouwen.