Frans Derks: lange verhalen en korte broekjes

Oud-scheidsrechter Frans Derks (88) begrijpt het niet: die over-geïnstrueerde scheidsrechters van vandaag de dag. In zijn tijd ging het toch ook goed? En Derks had alleen zijn verbale vermogens, de kaarten liet hij gewoon in de kleedkamer liggen.
Volgens mij zit het als volgt: de jaren 70 zijn de tijd van de mondigheid, het afzetten tegen de heersende orde, de ontluikende zelfexpressie. Die tijden vragen ook op het voetbalveld om mondige scheidsrechters. Bij getapte voetbalvedetten als Cruijff, Neeskens en Van Hanegem moet je geen regels toepassen; daar moet je mee praten.

Na het jaar 2000 is die mondigheid omgeslagen in vedettengedrag: het team is een vehikel geworden voor de eigen ontplooiing als voetballer, met een transfer naar een topclub als ultieme beloning. Het telefoonscherm kwam in plaats van het gesprek, beeldcultuur zorgde voor sprakeloosheid. Dat vraagt van scheidsrechters niet langer om uitleg en begrip, maar om gele kaarten. Niet langer staat de ‘geest van de wedstrijd’ centraal, maar de bikkelharde beelden van de VAR.

Vroeger

Daar is natuurlijk niets goeds of slechts aan; het is puur een ontwikkeling. Maar zo eenduidig wordt het door de hoofdpersoon én biograaf van Frans, in de geest van de wedstrijd niet gezien. In de biografie van André Hoogeboom heerst onder het oppervlak toch de sfeer van “vroeger was alles beter” (een opvatting die Derks in het boek zelf ook huldigt in zijn kritiek op de huidige generatie scheidsrechters). Maar die vergelijking gaat welbeschouwd niet op: het huidige voetbal is complexer geworden, mondialer ook.

Heel anders dan de oude-jongens-krentenbrood-mentaliteit van weleer. Ook enigszins irritant: Hoogenboom steekt zijn bewondering voor Derks niet onder stoelen of banken:

“Hij (Derks, red.) draagt in het openbaar nog steeds zijn sjaal op een wijze die voor altijd aan hem verbonden zal blijven. Met een knoop die eigenlijk zijn naam verdient. De Frans Derks knoop. Omdat die knoop bij hem hoort: losjes en nonchalant.”

Nou, nou. De immer ijdele Derks krijgt alle ruimte om zijn eigen visie en anekdotes op te diepen. Van kritisch doorvragen is nauwelijks sprake.

Scrotum

Toegegeven: anekdotisch zit het wel snor met Frans. Van het aanpakken van een geïrriteerde Willem van Hanegem (“Ik fluit nog voordat je wat kunt doen, Willem”), het opzettelijk gaan zitten in de voorzittersstoel in de bestuurskamer van het Kasteel in Spangen, tot het eeuwige korte broekje waar geen kaarten in de zakken pasten. (“Dat schuurt maar tegen het scrotum”).
Het kon allemaal in die tijd: een kwartier voor tijd als scheidsrechter bij het stadion aankomen en dan eerst nog even onder de tribunes een sigaretje opsteken. En na de wedstrijd lekker doorzakken met spelers, bestuurders en supporters. Derks: ‘Ik heb weleens het licht uitgedaan in de bestuurskamer. Moet toch kunnen?’ Derks geniet van zijn status van beroemdheid en begint zich steeds nadrukkelijker buiten de lijnen te profileren: een carnavalshit hier, een politieke uitspraak daar. En ook nog een synagoge gered van de sloophamer in Breda én voorzitter van FC Dordrecht. Bij de KNVB in Zeist zien ze het met lede ogen aan en het kost hem Europese wedstrijden én een WK-deelname. Maar ook de rol van onbegrepen rebel laat Derks zich graag aanmeten.

23 jaar was hij actief in het betaalde voetbal. Zijn laatste eredivisiewedstrijd fluit Derks in 1978. Hij heeft dan twee keer rood getrokken en veertien maal geel. En nog steeds is de 88-jarige Derks niet van het veld te slaan: hij fluit nog ruim zestig wedstrijden per jaar. Voornamelijk voor het goede doel of vriendschappelijk, maar toch. Bij zijn optreden in De Wereld Draait Door van afgelopen januari maakte hij een enigszins verwarde indruk. En leek ook ergens een karikatuur van zichzelf. Frans Derks de beste scheidsrechter van Nederland? Dat niet, maar zeker wel de veelkleurigste.

Frans, in de geest van de wedstrijd
André Hoogeboom
Karakter uitgevers
ISBN 978 90 4521 824 3
Verschenen in maart 2019