Erwin Olaf in retrospectief

Alles aan de biografie van Erwin Olaf Springveld (1959-2023) is monumentaal. De omvang, het overzicht van zijn oeuvre, en de tekst van Mischa Cohen. Bovendien geeft Hard werken, hard feesten een indringend tijdsbeeld waarin zijn leven en werk zich heeft afgespeeld. Woede was zijn drijfveer, een zekere verstilling –je zou het mildheid kunnen noemen – vond plaats na het klimmen der jaren, al bleef de activist in hem altijd op zijn hoede. Nooit meer terug in de kast, was het devies. Hoe grimmig de buitenwereld ook mocht veranderen ten aanzien van de queer-gemeenschap.  

Mischa Cohen schetst het portret van een buitenbeentje dat opgroeit in een doorzonwoning in Hoevelaken. Springveld wordt vanwege zijn afwijkend gedrag door zijn leeftijdsgenootjes gepest, heeft onder de televisiehelden meer oog voor Robin dan voor Batman en speelde graag toneel –in eigen bewoordingen: ‘Een Nel van hier tot Tokio’. Hij leert van zich af te bijten. De ‘vileine nichtenhumor’ die hij later in het leven hanteert, vindt daar zijn oorsprong: ‘Je wordt, denk ik, een keffend hondje omdat je ooit gebeten bent.’   

Outsiders

Olaf, want zo noemde hij zich sinds een publicatie van een fotoreportage in een Frans gaymagazine, was een kind van zijn tijd, behorend tot de No Future-generatie van de jaren tachtig, die vreesde voor de Bom en vluchtte in het hedonisme van de casual seks en de kick van de coke. Olaf hield van de ‘barok van het nachtleven’, vooral die van de Roxy aan het Singel in Amsterdam, maar was seksueel timide. Groepsseks was niet aan hem besteed. ‘Dan schiet ik in de rol van gastheer en ga ik rondlopen met de stukjes kaas en de plakjes ossenworst. Zit je lekker? Alles oké?’ Hij overleefde het Aidstijdperk, maar verloor dierbare vrienden als dragqueen Hellun Zelluf. Leermeester Robert Mapplethorpe behoorde eveneens tot de slachtoffers.

In zijn werk committeerde hij zich onomwonden tot de outsiders. Zijn modellen zijn bij voorkeur pin-ups op leeftijd, dwergen en voluptueuze vrouwen. Veel zwaarden, hoorndragers en helmen ook. Hij werkt met kinderen met het syndroom van Down. De seks is rauw en expliciet. Het komt hem op de nodige kritiek te staan. Rolf Bos van de Volkskrant zag vooral ‘piemeltjes bungelen’. De modellen deden Bos aan ‘uitgeklede schoorsteenvegertjes’ denken.

Amerika

Die extremen verdwijnen zo rond de millenniumwisseling, Olaf was ‘klaar met die expressieve agressie’. De eerste symptomen van zijn progressieve en erfelijke longemfyseem hadden zich toen al geopenbaard. Olaf ontdekte de kracht van de still als fotogeniek moment. Zijn samenwerking met decorbouwer Erwin Vos resulteerde in sober, stilistisch werk, waarin de Amerikaanse droom als metafoor voor verloren gegane illusies wordt gebruikt.

Het is het Amerika van de jaren vijftig en zestig dat in projecten als Hope en Grief bezongen wordt. Dat de vier vrijheden van Franklin Delano Roosevelt – die van meningsuiting en geloofsovertuiging, en de vrijwaring van gebrek en vrees – verwerkelijkt meende te hebben. Wellicht een Amerika dat nooit bestaan heeft, maar waarvan de utopie voorgoed aan diggelen werd geschoten in Dallas, Texas op 22 november 1963. Even na half twee maakte Walter Cronkite op CBS News wereldkundig dat John F. Kennedy de aanslag op zijn leven niet had overleefd. Dat is het tijdstip op de klokken die in Grief zijn afgebeeld. Ik vond dat werk hartverscheurend mooi toen ik het voor het eerst zag. Je begreep meteen dat het ook over 9/11 ging, en over de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh.      

De werklust van Olaf is verbijsterend. Voor zijn project Im Wald, zonder meer een reflectie op zijn eigen dood, moest hij met zuurstofflessen het Zwarte Woud in. In september 2023 onderging hij in het UMC in Groningen de langverwachte longtransplantatie, zijn ticket naar tien jaar extra leven. Hij had eindelijk weer lucht. Enkele dagen na de ingreep hield zijn hart zomaar op met kloppen.

Dialoog

Cohen wilde in zijn biografie ruimschoots aandacht besteden aan de activist Erwin Olaf Springveld. Tot het einde van zijn leven heeft hij zich verzet tegen iedere vorm van homodiscriminatie en schroomde daarbij niet om man en paard te noemen. De multiculturele samenleving had Amsterdam als gay capital van de wereld zonder meer veranderd. Met Wilders en consorten wilde hij niets te maken hebben. De dialoog was noodzakelijk, desnoods op het scherpst van de snede. Geen deportatie, maar educatie.      

Mischa Cohen heeft een fantastische biografie geschreven: een retrospectief in de ware zin van het woord. De tekst is sober, documentair bijna, maar hij veroorlooft zich literaire stijlmiddelen als de flash forward die een mooi verbond aangaat met Muzen, een van de laatste projecten van Olaf, waarin hij zijn modellen uit de jaren zeventig, tachtig en negentig enkele decennia later nogmaals fotografeert. Olaf deed dat speciaal voor dit boek. Het is niet onopgemerkt gebleven.

Erwin Olaf Springveld. Hard werken, hard feesten
Mischa Cohen
De Arbeiderspers
ISBN 9789029541916 
Verschenen in oktober 2024

Bestelinformatie