Schrijver Emmanuel de Bom (1868-1953) was een van de oprichters van het fameuze negentiende-eeuwse Vlaamse tijdschrift Van Nu en Straks (1893-1894; 1896-1901), waaraan ook bekendere auteurs als Herman Teirlinck, Cyriel Buysse, Karel van de Woestijne en Stijn Streuvels verbonden waren.
In Van Nu en Straks publiceerde De Bom in 1898 onder meer de roman Wrakken. Dit is het boek van de melancholie. Het verhaalt over de tot mislukken gedoemde driehoeksverhouding tussen de Deense matroos William Breede, musicus Richard Koenen en het gevallen meisje Ely, die alle drie een hevig verlangen koesteren om de loop van hun bestaan te veranderen. Elk van hen tracht te ontsnappen aan de als beklemmend ervaren omgeving: de eenzaamheid van de matroos op zijn schip, die van de musicus binnen een kleinburgerlijk milieu en de eenzaamheid van het sociaal verstoten meisje in de anonimiteit van de grote stad. Maar uiteindelijk blijken ze niet in staat hun koers om te buigen. De slotzin van het boek luidt dan ook: ‘Zij hadden het oneindig weemoedige gevoel, dat het leven hun te sterk was, dat alles in dit leven onvermijdelijk is, en dat zij moesten medegaan, zich laten drijven als hulpelooze wrakken.’ Door die bijna fatale machteloosheid van de karakters heeft deze kleine roman ook nog iets naturalistisch behouden.
Wrakken was evenwel geen roman die zijn eigen tijd weerspiegelde en als zodanig was het ook geen echte bijdrage aan de ontwikkeling van Van Nu en Straks. Overigens is het interessant dat de jonge Maurice Gilliams, in zijn voorwoord bij de editie die in 1938 verscheen en die het begin van de uitgeverij van Angèle Manteau markeerde, er op heeft gewezen dat Wrakken de eerste stadsroman is van de Vlaamse literatuur. Inderdaad maken de stadswandelingen, het café en het circus een belangrijk deel uit van de opvallende setting van deze roman, met name ook het Antwerpse Schipperskwartier tijdens het fin de siècle.
En dit was het dan wel zo’n beetje, wat betreft de strikt literaire carrière van Emmanuel de Bom. Want na deze veelbelovende start zou hij vooral carrière maken als promotor en chroniqueur van de Vlaamse literatuur en cultuur. Hij was bovendien lange jaren Hoofdbibliothecaris in de Stadsbibliotheek te Antwerpen. Zijn oeuvre is nu vooral voer voor literatuurhistorici, zoals ook de andere leden van de generatie van Van Nu en Straks nog steeds ruimschoots bestudeerd worden. Een mooi voorbeeld is de wetenschappelijke uitgave van de complete correspondentie rond het blad, die tegenwoordig digitaal te raadplegen is.
Wat in dat corpus brieven niet te vinden is, nu wordt het verhaal een beetje spannend, is een ondeugende correspondentie die Emmanuel de Bom tussen 1891-1895 voerde met zijn geheime (Duitse) minnares Clara Gaesch (1866-1895). Een animeermeisje in de ruimste betekenis van het woord. Die bovendien een buitenechtelijk kind had met haar ‘beschermer’ Robert Thomas. Haar jarenlange relatie met De Bom speelde juist in de periode dat Van Nu en Straks begon en blijkt model te hebben gestaan voor de driehoeksverhouding in Wrakken. Het is de verdienste van historicus en schrijver Jan Lampo dat hij het mapje met brieven, dat al sedert 1958 op een wat achteloze plaats bewaard werd in het Letterenhuis in Antwerpen, boven water heeft gehaald en er nu een mooi boek over gemaakt heeft.
Clara
Hoe dat zit? De Bom was uiterst gefascineerd door de geheimzinnige Clara, die seksueel en sociaal een enorme aantrekkingskracht op hem uitoefende. Maar hij heeft eigenlijk ook altijd geweten dat een huwelijk of een bestendige verbintenis met haar uitgesloten was. (Tegen Clara is hij daar nooit helemaal eerlijk over geweest.) Toch wilde hij steeds maar niet een einde maken aan de ‘verboden’ relatie, hoezeer zijn familie daar ook op aandrong en hoezeer de twee literaire vrienden die hij in vertrouwen had genomen, August Vermeylen en Leo Simons, hem daar ook bij voortduring op wezen. De dood van Clara heeft ervoor gezorgd dat hij zelf geen beslissing hoefde te forceren. Dat werd voor hem gedaan en hij heeft de episode, zoals gezegd, vervolgens verwerkt in zijn belangrijkste literaire publicatie.
Mane de Bom zou uiteindelijk in 1902 trouwen met Nora Aulit. Bepaald geen vrouw uit een spannend milieu. Handelde De Bom ‘als een hulpeloos wrak’? Het was in elk geval geen huwelijk waar een liefdevolle zegen op ruste en het stel kreeg ook geen kinderen. Er waren zelfs jaren van totale verwijdering. De Bom moet nog enige jaren soelaas buitenshuis hebben gevonden, maar aan het eind van zijn leven keerde hij toch terug bij zijn strenggelovige en volgens sommigen zelfs godsdienstwaanzinnige vrouw in Kalmthout. Het is in haar huis dat, na haar dood in 1958, de geheime briefwisseling met Clara Gaesch in een bureau van De Bom wordt teruggevonden.
Mooi beschrijft Jan Lampo aan het begin van zijn boek hoe in 1958 Ger Schmook, directeur van de Antwerpse Stadsbibliotheek en conservator van het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, samen met adjunct-conservator Emiel Willekens met de trein naar Kalmthout reist om de hand te leggen op de nalatenschap van De Bom. Over de brieven van en aan Clara Gaesch noteerde hij: ‘Voor lang moeten deze bescheiden en correspondentie dicht.’
Jan Lampo vond dat het nu lang genoeg geduurd heeft en verzorgde een becommentarieerde brievenuitgave. Hij citeert zeer ruim uit de correspondentie en voorziet die van de nodige context. Daardoor is een mooi lopend verhaal ontstaan van deze kleine maar fijne episode uit de Vlaamse literatuurgeschiedenis die een fraai licht werpt op het dagelijkse leven in het fin-de-siècle in Antwerpen.
Clara. De geheime liefde van Emmanuel de Bom
Jan Lampo
Uitgeverij Sterck & de Vreese
ISBN 978 90 5615 699 2
Verschenen in maart 2021.
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,90)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,90)
