Simone de Beauvoir. Worden wie je bent

In de inleiding van Simone de Beauvoir Een leven doet Kate Kirkpatrick het voorkomen alsof ze deze biografie op een heel andere manier heeft geschreven dan Deirdre Bair, de eerste biografe, het deed in 1990. Er zijn nieuwe documenten beschikbaar gekomen, oud-geliefden schreven over hun kant van het verhaal. Meer brieven zijn toegankelijk.

De eerste zestig bladzijden lees ik niks nieuws, wel heb ik voortdurend een déja vu gevoel. Pas op pagina 68 beleef ik een eerste aha-moment. De Beauvoir las in de jaren 20 Alfred Fouilee. Die stelde dat de mens ‘niet vrij geboren is, maar vrij wordt.’ Aha, daar komt dus die beroemde uitspraak van De Beauvoir vandaan!

Franse les

Ik was vijftien, zestien toen ik de boeken van De Beauvoir begon te lezen. Ik weet niet meer wat de titel van het eerste boek was. Het begon allemaal een paar jaar eerder, op het Drachtster Lyceum, in de Franse les van mevrouw Gaastra. Achter in haar klas hing een poster met een foto van Simone de Beauvoir met daarop een krachtige, voor mij onweerstaanbare uitspraak: ‘On ne nait pas femme, on le devient.’ Je bent niet als vrouw geboren, je wordt er een (gemaakt).

Frans vond ik een mooie taal, alleen jammer dat ik het moest leren van een pinnige oude dame zonder gevoel voor humor. We kregen op een gegeven moment een discussie over de correcte betekenis van die uitspraak. Nu ik me opnieuw in die taalkundige discussie verdiep, kom ik erachter dat ik met mijn interpretatie tot de ‘klaagfeministen’ behoor.

Ik wist wel wat het betekende, had er vanaf mijn vroegste jeugd mee geworsteld. Ook al kreeg ik van mijn ouders mee dat ik kon worden wat ik wilde en dat het belangrijkste in het leven was dat je jezelf werd. Het maakte niet uit waar je je brood mee verdiende. Ik zag al jong iets anders.

Vrouwen werden inderdaad tot een andere mensensoort gemaakt. Een soort dat heel veel dingen niet mocht en dat vooral noodzakelijke was om te zorgen dat ‘mankind’ de wereld in kon om spannende avonturen te beleven. Hield je je niet aan die ‘afspraken’ dan was je een teleurstelling. Toen ik zeven jaar oud was, maakte ik de nieuwe buurjongen wijs dat ik ‘een soortgenoot’ van hem was. Zo duidelijk voelde ik het verschil tussen de seksen.

Terug naar de Franse les. Mevrouw Gaastra wilde de klas wijs maken dat het allemaal wel mee viel, dat De Beauvoir met haar uitspraak eigenlijk alleen maar bedoelde dat er inderdaad verschil was tussen mannen en vrouwen. En dat je kon leren om een echte vrouw te worden. Het is nooit meer goed gekomen tussen ons.

Filosoof

‘Ik ben geen filosoof in de zin dat ik niet de schepper van een systeem ben. Maar ik ben wel filosoof in de zin dat ik veel filosofie heb gelezen, dat ik ben afgestudeerd als filosoof, dat ik filosofie heb gedoceerd, dat mijn denken doordrenkt is van filosofie.’ Dit schreef Simone de Beauvoir in haar boek De bloei van het leven.

Die discussie over waarom De Beauvoir juist wel of juist geen filosoof is, daarom heb ik soms een hekel aan filosofie. Net als aan literatuur of aan kunst. Het enige dat voor mij telt is of een boek, schilderij, beeld of voorstelling me laat denken of voelen over de waarde(n) van het leven.

Moet ik in de biografie van Kirkpatrick nu weer gaan lezen over of De Beauvoirs filosofische gedachten wel of niet ontstonden omdat ze het grootste deel van haar leven met Jean Paul Sartre deelde? Het moet niet, maar ik wil het wel. En ik ben heel blij dat ik het heb gedaan. Niet omdat ik veel nieuws ben tegengekomen, maar wel omdat ik me tijdens het lezen realiseerde hoeveel haar werk voor me betekent.

Hoe het lezen van haar gedachten me heeft gevormd. Zonder dat ik me daar voortdurend van bewust ben geweest. Het vormde me omdat het me woorden gaf voor de gevoelens van onvrede en frustratie die ik bij mijn moeder zag. Mijn moeder die in haar huwelijk met mijn vader alle ruimte leek te krijgen om te doen wat ze wilde.

Hoe ik door het lezen van het werk van de Beauvoir me bewust werd van alle verwachtingen waaraan mijn moeder moest voldoen. Verwachtingen van de kant van haar ouders, van mijn vader, van de omgeving waarin ze leefde. Ze had het goed voor elkaar, vier kinderen waar ze voor thuis wilde en kon blijven. Toch was ze ongelukkig, en door de boeken van De Beauvoir begon ik te begrijpen waarom. Niet door de theorieën die er werden uitgevent, nee vooral door de beschrijving van de dagelijkse realiteit.

Sartre

Kirkpatrick laat overtuigend zien dat de Beauvoirs filosofie niet van Sartre kwam, maar al vorm kreeg voor ze hem kende. Ook al is haar proefschrift niet bewaard gebleven om dat te verifiëren. Kirkpatrich vergelijkt memoires met dagboeken en daaruit blijkt dat De Beauvoir, net als later Susan Sontag, aan een imago bouwde. En dat betekende dat zij bewust dingen wegliet die niet in het gewilde plaatje pasten.

Herinneringen van een welopgevoed meisje wordt veel aangehaald. Bij ieder citaat en bij iedere boekentitel schuift er een laatje van herkenning open in mijn hoofd. Een zachte dood; gelezen. De druk der omstandigheden, Uitgenodigd, De gebroken vrouw, De Mandarijnen; allemaal gelezen.

De tweede sexe? Nee, volgens mij is dat het enige van haar boeken waar ik niet doorheen gekomen ben. Volgens De Beauvoir moest filosofie worden geleefd – dat vond ze op haar 19e al en dat vond ze nog steeds op haar 50ste. ‘Simone de Beauvoir leefde als een soort seismograaf, met de pen op het papier, ’ schreef Ruud Welten in zijn recensie van deze biografie voor De Groene Amsterdammer. Beter kan ik het niet verwoorden.

En voor de rest luister ik graag naar de ‘grande dame’ van de filosofie:

‘De geschiedenis van mijn leven is zelf min of meer problematisch. Ik hoef mensen ook geen oplossingen aan te reiken en de mensen hebben ook niet het recht om oplossingen van mij te verwachten. In dit opzicht zit dat wat men mijn beroemdheid noemt- kortom de aandacht van de mensen- me wel eens dwars. Er zit een veeleisendheid in, die ik een beetje dom vind, omdat het me gevangen houdt en me inmetselt in een soort feministisch blok beton.’

Veel negatiefs is er niet te zeggen over deze volledige biografie. Alleen dit. De laatste zin in het boek is: ‘Maar als er iets te leren valt uit het leven van Simone de Beauvoir, is het dit: niemand wordt zichzelf alleen.’ Lieve hemel, was er geen redacteur die deze open deur met grote kracht dicht gooide? Is dit echt het statement waarmee je een biografie over deze vrouw wil afsluiten?

Feministen

Het was dan ook erg goed om te lezen hoe andere vrouwen tegen de filosofische nalatenschap van De Beauvoir aan kijken. Uitgeverij Ten Have publiceerde voorafgaand aan de uitgave van deze biografie de bundel Waarom ik van Simone de Beauvoir houd.
Daaruit blijkt dat ik in goed gezelschap verkeer met mijn respect en bewondering voor de Franse filosofe. Zestien vrouwen, schrijvers, columnisten en filosofen, schreven op wat zij met of tegen De Beauvoir hebben. De vorm, iedereen schreef een brief aan Simone de Beauvoir, zorgt ervoor dat het boekje van begin tot eind smullen is. Persoonlijke, politieke gedachten en argumenten, gericht aan iemand die zich helaas niet meer kan verweren, laten zien hoeveel De Beauvoir nog steeds betekent. Een paar vrouwen zetten terecht grote vraagtekens bij het elitaire, witte gehalte van het gedachtengoed van de filosofe. Sommigen volgden letterlijk de voetstappen van de filosofe en een paar waren zelfs zo stoer in Parijs bij De Beauvoir aan te bellen.

Een voorbeeld was ze. Een vrouw die er voor koos om voor zichzelf te werken en te leven. Daarmee heeft ze niet altijd keuzes gemaakt die voor alle partijen goed uitpakten. Er zijn veel jonge mensen door De Beauvoir gekwetst, vooral jonge studentes die alles deden om maar in de buurt van het koppel Sartre/De Beauvoir te kunnen zijn. Ze werden vermalen in de filosofische, voor de een rationele voor de ander emotionele, droogtrommel van het naoorlogse intellectuele milieu van Parijs. Terwijl De Beauvoir uitzocht wat voor mens ze wilde zijn en in welke relatie ze tot andere mensen wilde staan, maakte ze keuzes. Ook daarin is ze een voorbeeld. Doen wat je wilt, ook al loop je daarmee de kans fouten te maken.

Simone de Beauvoir Een leven
Kate Kirkpatrick
Uitgeverij Ten Have
ISBN 9789025907693
Verschenen in maart 2020

Bestelinformatie

Waarom ik van Simone de Beauvoir houd
Regine Dugardyn (redactie)
Uitgeverij Ten Have
ISBN 9789025907730
Verschenen in februari 2020

Bestelinformatie