Aukje Holtrop weet me met haar biografie Henriëtte van Eyk, vrouw tussen vier mannen al snel voor het werk van Van Eyk te interesseren. Om te beginnen door Gabriël: de geschiedenis van een mager mannetje:
Op zijn eerste reis naar de aarde misbruikt de zonnestraal Gabriël zijn licht en warmte om een muizenfamilie aan een feestmaal te helpen. Zijn moeder, de zon, is woest en veroordeelt haar jongste zoon tot een verblijf op aarde. Onderweg komt hij een aardig meisje tegen en probeert haar later in het verhaal terug te vinden. Zijn zoektocht brengt hem van het ene avontuur in het andere. Zijn moeder heeft alleen oog voor alles wat er misgaat en verbiedt haar zoon naar haar terug te keren. Pas wanneer Gabriëls toestand uitzichtloos is en hij zichzelf op wil gaan offeren voor zijn medemensen, grijpt ze in.
De eerste versie van dit verhaal verscheen in 1932, vijf jaar later had Henriëtte een hele roman over het zonnestraalpersonage geschreven. Een roman die haar bekendheid en een literaire prijs, De C.W. van der Hoogtprijs, opleverde. Van Eyks schrijverschap groeide volgens Holtrop niet uit tot de potentie die het volgens recensenten en collega-schrijvers wel had. Het leven zelf en relaties met mannen gooiden roet in het eten.
Vader Van Eyk
De eerste man waarbij dat gebeurt is vader Dirk van Eyk. Van de ene op de andere dag wandelt hij uit Henriëttes leven, tot dan toe vol vrolijkheid en luxe. Ineens blijkt dat de rijkdom van de familie op drijfzand is gebouwd en wordt haar moeder door haar vader in de steek gelaten. Hij ging er met zijn schoonmoeder vandoor. Wat een voedingsbodem voor het ontwikkelen van gevoel voor moraal, voor wat echt is en niet, en voor wat wel of niet waard is om voor te vechten! Het is die traumatische ineenstorting van haar idyllische jeugd die de motor wordt van haar schrijverschap.
Niet bepaald zand in de machine zou je denken, maar in haar persoonlijke leven lijkt het logisch dat Henriëtte met de achterblijvers, haar moeder, haar broer en een tante, een front vormt om de slag tot behoud van waardigheid te winnen. Aukje Holtrop gist gelukkig niet hardop naar wat het effect van dit alles op Van Eyk en haar nabije omgeving is geweest. De beschrijving van het verdere verloop van haar leven spreekt echter boekdelen.
De Nève
Van Eyk trouwt met Edouard de Nève, pseudoniem van Jean Lenglet, een onverschrokken avonturier die voor niets en niemand aan de kant gaat. Henriëtte is bescheiden, stil en verlegen, maar laat zich graag op sleeptouw nemen door iemand die weet waar hij voor staat, zo lijkt het.
De Nève vocht aan het begin van de Eerste Wereldoorlog kort in het Vreemdelingenlegioen en versloeg voor de New York Herald Tribune van Gordon Bennett het begin van de Spaanse Burgeroorlog. En hij zat vervolgens bijna vanzelfsprekend tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet
Hij interviewde Ernest Hemingway, die hij goed kende uit de tijd dat hij getrouwd was met Ella Rees Williams alias Jean Rhys. De Nève mocht niet openbaar maken waar de twee het echt over hadden gehad, omdat Hemingway dat zelf wereldkundig wilde maken. Jammer dat Holtrop zoveel jaren later niet beschrijft waar dat gesprek dan toch over ging.
Achteraf blijkt dat De Nève jaloers was op het schrijftalent van Henriëtte en haar slecht behandelde. Hij was blijkbaar ook een bruut die deed en zei wat hij dacht. Roekeloos. Op een pacifistenconferentie roepen: “Leve de man die een geweer hanteren kan”. Of tegen generaal Von Ribbentrop zeggen dat hij harteloos vond wat de Duitsers de Joden aandeden. De Duitser kwam het huis in Amsterdam binnenstormen waar De Nève op dat moment met Van Eyk woonde. De latere minister van Buitenlandse Zaken onder Hitler vond dat De Nève harteloos was door in Daily Herald te schrijven dat hij Nederland bezocht om een joodse dokter te bezoeken voor zijn zieke kind. Von Ribbentrop verliet zelf het pand, geïntimideerd door zijn angstloze tegenstander. Spannende anekdotes, Jean Langlet alias De Nève zat er vol mee.
Om in haar levensonderhoud te voorzien en om onafhankelijk te blijven schreef Henriëtte van Eyk ondertussen veel verhalen voor bladen en kranten. Op een wintersportvakantie, waarover ze een reclameverhaal schrijft, krijgt ze de kans om in Sankt Moritz te spreken met sir Henri Deterding, een van de grondleggers van Shell en op zijn zachtst gezegd ‘nazifreundlich’. Het verslag is nooit gepubliceerd, omdat Deterding een paar dagen na het interview plotseling overleed. Ook dat interview had ik wel integraal willen lezen.
Henriëtte speelde een grote rol in het kunstenaarsverzet. Vanuit haar huis werden ondergedoken kunstenaar en hun gezinnen van bonnen en geld voorzien. Of ze die taken vervulde uit overtuiging of simpelweg omdat het haar gevraagd werd? Was ze nou wel of niet standvastig? Was ze nou wel of niet het keurige meisje, later dame, dat alleen via grapjes kon laten merken dat ze het niet eens was met hoe de taken en de welvaart verdeeld waren? In de stukken die ik in andere bronnen over Van Eyk lees, staat dat ze met haar verhalen felle maatschappijkritiek verpakte. Welke kritiek dat precies was is me niet duidelijk geworden uit deze biografie.
Vestdijk
Henriëtte werd in literaire kringen meer serieus genomen dan tijdgenoot Setske de Haan alias Cissy van Marxveldt. Die verpakte in haar boeken over Joop ter Heul immers ook de nodige maatschappijkritiek. Ik vraag me af of die welwillendheid tegenover Van Eyk is vanwege haar auteurschap of vanwege haar relaties met De Nève en daarna met Simon Vestdijk.
Vestdijk, de auteur van Kind tussen vier vrouwen, zijn eerste afgewezen roman. Heeft Holtrop daaraan gedacht bij het vaststellen van de titel van deze biografie? De man die zei Henriëtte te adoreren, op het moment dat het hèm uitkwam. Veel van de informatie over de aard van hun relatie ken ik al uit de biografie van Vestdijk, geschreven door Wim Hazeu.
Wel wordt door de manier waarop Holtrop dat verhaal neerzet de schrijnende onmacht aan alle kanten helder. De driehoeksverhouding met Simons ‘huishoudster’ Ans Koster-Zijp, de relatie die niet zo mocht heten maar het wel was, is mooi beschreven. Open ook, zonder te veel aandacht voor wat de gebruikelijke ‘boze tongen der literaire wereld’ beweerden.
Het mooie van deze biografie is dat het niet alleen gaat over een mens en haar directe omgeving maar ook heel erg over menselijk gedrag. Over mensen die vreselijk sterk lijken en vanuit morele principes jarenlang het gevaar in de ogen staren en bewonderenswaardige dingen doen. Maar die op hetzelfde moment zichzelf of een ander tot de laatste bouwsteen naar beneden weten te halen, het blijft fascinerend. Vraag maar aan Gabriël, het zonnestraaltje.
Henriëtte Van Eyk. Vrouw tussen vier mannen
Aukje Holtrop
Uitgeverij De Bezige Bij
ISBN 9789403105307
Verschenen in februari 2018
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 34,99)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 9,99)
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 34,99)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 14,99)
Wat ik node mis in deze recensie: aandacht voor de ronduit schaamteloze afwezigheid van voetnoten (en andere bronvermeldingen) in deze biografie, die overigens sterk leunt op de memoires van Henriëtte van Eyk.
Holtrop heeft een vlotte pen, maar ik kreeg geregeld de indruk dat haar verhaal een hoop knip- en plakwerk is geworden van zaken die we allang wisten.