The Amazing family: de biografie van de familie Mann

Gelukkige families lijken op elkaar; elke ongelukkige familie is op zijn eigen wijze ongelukkig (Leo Tolstoi). Een passender motto is niet denkbaar voor de leden van de familie Mann van wie in dit boek overtuigend wordt aangetoond dat ze allen – in ieder geval voor een groot deel van hun leven – zeer ongelukkig waren.

Klaus, Erica, Golo, Michael, Elisabeth, Monika… Zes kinderen die vanaf hun geboorte gedoemd waren om te leven onder de slagschaduw van hun vader: de grote Thomas Mann. Een vader die zoveel ruimte nodig had dat er in dat gezin eigenlijk geen plaats was voor iemand anders. Katia, zijn vrouw, stelde – zoals zoveel vrouwen uit haar tijd – haar eigen leven volkomen in dienst van van haar man en zijn genie. Haar taak was om hem af te schermen van de boze buitenwereld, die het schrijven in de weg zat. Tot die boze buitenwereld hoorden ook zijn kinderen.

Katja Mann 1919 — Katja Mann en haar zes kinderen in 1919

Maar die kinderen wilden níet net als hun moeder hun hele leven in dienst stellen van de vader, van de Tovenaar, zoals zij hem noemden. Ze bewonderden hem zeer en ze hadden groot ontzag voor zijn talent, maar ze snakten er ook naar, de een wat meer dan de ander, om onder die schaduw uit te kruipen en een leven voor zichzelf op te eisen. En eigenlijk wisten ze wel dat dat een onbegonnen taak was. Door zich tegen hun vader af te zetten, gaven ze hun vader nou juist de betekenis die ze wilden ontkennen.

Deze paradoxale houding zie je in de levens van de kinderen telkens terugkeren. Klaus heeft, als oudste zoon, misschien wel de meeste last van zijn vader. Samen met Erica, de oudste dochter, zijn zij de meest veelbelovende kinderen Mann, en zij worden door hun vader ook als zodanig erkend. De zoon wil schrijver worden, wat misschien wel de meest ongelukkige keuze is voor een carrière van de zoon van Thomas Mann. En hoewel hij zeker niet ongetalenteerd is, worstelt hij niet alleen met zijn naam, maar ook met zijn homoseksualiteit, zijn verslavingen en zijn ijdele dromen over een grootser leven dan dat van zijn vader. Erica blijft het dichtst bij haar vader. Ze schrijft en acteert, reist de wereld door als journalist en worstelt – net als haar broer Klaus – met haar homoseksualiteit, haar talent en haar politiek engagement. Michael vecht tegen een wereld die zijn muzikale talenten niet wil erkennen en hoewel hij onafhankelijk wil zijn van zijn vader, leeft hij een groot deel van zijn leven op diens kosten. Elisabeth wordt heen en weer getrokken tussen het redden van de wereld en haar romantische verlangen naar een liefde. Monika wordt door niemand serieus genomen en door de hele familie, tot op hoge leeftijd, als een last ervaren. Alleen Golo lukt het om zich op eigen kracht een plek in de wereld te veroveren. Ook hij is homoseksueel maar heeft in ieder geval een aantal betekenisvolle relaties. Hij schrijft diverse zeer succesvolle boeken over de geschiedenis van Duitsland en verkrijgt aanzien in de academische wereld.

Als de kinderen nog betrekkelijk jong zijn, verovert Hitler de macht in Duitsland en – na een aanvankelijk wat zwalkende houding van Thomas – gaat de familie in ‘exil’. Eerst naar Zwitserland en later naar de Verenigde Staten, waar ze een groot deel van hun leven zullen wonen. Gelukkig zijn ze nergens. De kinderen zijn een reislustig gezelschap, ook in de oorlog, en ze reizen van hot naar her. Soms om elkaar te ontmoeten, soms om elkaar te ontlopen. Want ruzie maken ze vaak en heftig en ze nemen geen blad voor de mond. Over en weer roddelen ze dat het een lieve aard is. Familiebijeenkomsten monden vaak uit in drama’s en in vetes. Nee, aardig zijn ze niet voor elkaar, en ook niet voor de rest van de wereld. Menig vriend en menige kennis krijgt er flink van langs. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de Amerikaanse vriendin en mecenas van Thomas Mann, Agnes Meyer, die ervoor zorgt dat hij een hartelijk welkom wordt geboden in Amerika, die voortdurend geld mag storten en dure cadeaus mag geven aan zowel de vader als de kinderen, maar die – als puntje bij paaltje komt – door diezelfde familie belachelijk wordt gemaakt. Als ze eens een keertje weigert om geld te geven, bijvoorbeeld als Klaus weer een van zijn megalomane ideeën door haar wil laten financieren, krijgt ze het flink te verduren.

Door en door verwend. Overgevoelig en oversentimenteel. Decadent. Autoritair. Koppig. Egoïstisch. Dat zou je van alle kinderen kunnen zeggen. Maar ook: talentvol. Uitdagend. Nieuwsgierig. Anti-autoritair. Inspirerend. Anti-burgerlijk. Hadden ze een andere vader gehad dan was het misschien nog wel goed gekomen met ze. Maar hadden ze een andere vader gehad dan had het hun natuurlijk aan de eigenschappen ontbroken die hen zo bijzonder maakten.

Lahme heeft het zichzelf niet makkelijk gemaakt door over deze mensen een groepsbiografie te schrijven. Aan een van de leden van deze familie had je je handen al vol gehad. Is hij geslaagd in zijn doel? Zeker. Het boek leest als een spannende ‘page turner’ en je krijgt veel achtergrondinformatie over de tijd waarin zij leefden. Natuurlijk moet je wennen aan het feit dat hij – noodgedwongen – minder diep ingaat op de afzonderlijke leden. Maar je krijgt daarvoor in de plaats een goed beeld van de manier waarop deze bijzondere familie met elkaar omging en met de plek die ze innamen – en nog steeds innemen – in de literatuur en de geschiedenis van Duitsland.

Gelukkige families lijken op elkaar; elke ongelukkige familie is op zijn eigen wijze ongelukkig. Toch bekroop mij bij het lezen van deze biografie een soort déjà vu. In zeker zin lijkt deze familie op de familie Wittgenstein en de biografie van Waugh & Waugh over deze Oostenrijkse familie vertoont zeker overeenkomsten. Een allesoverheersende vader en diepongelukkige kinderen die hun hele leven niets anders doen dan hem te bewijzen zijn aandacht waardig zijn…