Het onwaarschijnlijke verhaal van de B-acteur die tussen 1981 en 1989 als president van de Verenigde Staten de rol van zijn leven speelde, wordt minder onwaarschijnlijk na het lezen van deze biografie. Een mooie verdienste van zijn biograaf.
Evil Empire
Reagan zal vooral de geschiedenis ingaan als de president die samen met Sovjetleider Michail Gorbatsjov de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjetunie beëindigde. Dat juist Reagan hierin slaagde is opmerkelijk, want de verbeten strijd tegen het communisme en tegen de invloedssfeer van ‘the evil empire’, zoals hij de Sovjetunie betitelde, was van meet af aan de belangrijkste -eigenlijke enige- pijler van zijn buitenlands beleid. Bij al zijn belangrijke besluiten hield hij dat doel scherp voor ogen. Bijvoorbeeld toen hij besloot tot een militaire interventie op Grenada in 1983, waar Reagan de hand van Cuba zag in de kort daarvoor gepleegde staatsgreep. Het motiveerde ook voor zijn steun aan de Contra’s die in Nicaragua streden tegen het linkse regime van de Sandinisten.
Die steun aan de Contra’s kwam hem overigens duur te staan. Toen het Congres de geldkraan dichtdraaide zonnen overijverige adviseurs van Reagan, die wisten hoe belangrijk dit voor hem was, op manieren om de steun toch te blijven financieren. Ze gebruikten hiervoor de opbrengsten van een andere geheime operatie: die van de levering van Amerikaanse wapens aan Iran via Israël. Door deze Iran-Contra-affaire kwam Reagan zwaar onder vuur te liggen, maar uiteindelijk kon niet bewezen worden dat Reagan wist en goedkeurde wat er speelde.
‘Het is goed Don’
De affaire is illustratief voor zowel de kracht als de zwakte van president Reagan. Zijn kracht was dat hij zich standvastig concentreerde op de hoofdlijn van zijn buitenlands beleid: de strijd tegen het communisme. Zijn zwakte was dat hij zich daardoor niet bezighield met soms belangrijke details en bovendien geen sterk manager was. Mede door zijn optimisme en vertrouwen, soms grenzend aan naïviteit, verzuimde hij stevig leiding te geven aan zijn staf en waar nodig in te grijpen. Het leidde ertoe dat onderlinge vetes tussen zijn kabinetsleden en staf lang in stand bleven en zij hun eigen koers konden varen, vaak zonder dat de president er weet van had. Het maakte hem in zekere zin ook afhankelijk van zijn staf, die soms verbijsterd was over dit gebrek aan sturing. Zo presenteerde stafchef Regan de president eens een plan met prioriteiten op binnenlands- en buitenlands gebied voor zijn tweede termijn; een eerste concept als aanleiding voor een gesprek met de president. Maar deze had geen vragen: ‘Het is goed, Don.’ Zijn biograaf: ‘Hij luisterde, stemde ermee in, speelde zijn rol en wachtte tot de volgende acte werd geschreven.’
Bij de verwikkelingen op het Witte Huis viel ook de rol van first lady Nancy Reagan op. Ze deed er alles aan om haar man te behoeden voor politieke schade. Ze kon slecht overweg met Reagans stafchef Don Regan en drong bij haar man aan op zijn vertrek, waarop de stafchef verzuchtte dat het wel leek of hij bij haar in dienst was in plaats van bij de president. Nancy liet zich bij haar adviezen niet zelden inspireren door astrologen die haar ook adviseerden over de juiste data voor topontmoetingen en andere belangrijke momenten.
Star Wars en Reaganomics
De onderhandelingen met Gorbatsjov over wapenvermindering worden uitvoerig beschreven. Zeker in het begin verliepen deze helemaal niet zo voorspoedig. Het grootste struikelblok werd opgeworpen door Reagan zelf. Deze hield halsstarrig vast aan zijn Strategic Defense Initiative (SDI), de ontwikkeling van een ruimteschild tegen vijandige kernwapens. Gorbatsjov begreep dat zo’n schild de VS een groot militair voordeel zou bieden, vreesde voor verplaatsing van de wapenwedloop naar de ruimte en drong er op aan dat de VS zich tien jaar lang zou beperken tot laboratoriumonderzoek. Reagans verzet tegen deze voorwaarde was puur politiek, het onderzoek stond nog in de kinderschoenen en niets wees erop dat de VS al binnen tien jaar ‘Star Wars’ buiten het laboratorium zou kunnen testen. Uiteindelijk koos Gorbatsjov, mede door de penibele economische situatie in zijn land, eieren voor zijn geld en werd er een akkoord over verregaande wapenvermindering gesloten. Het miljarden verslindende SDI-programma werd een flop en werd door Reagans opvolger beëindigd.
Op binnenlands terrein was Reagans doel even eenduidig als bij zijn buitenlands beleid: lagere belastingen en een kleinere overheid. In dat eerste slaagde hij, het tweede bleek lastiger. Doordat Reagan de uitgaven voor defensie fors verhoogde en uiteindelijk ook niet echt durfde te snijden in andere overheidsuitgaven, liep het begrotingstekort snel op. Tegenstander van deze ‘Reaganomics’ spraken van ‘Voodoo economics’. Het resultaat was herstel van de economie maar ook een verdubbeling van de staatsschuld.
Van B-acteur tot president
Reagan was een B-acteur die president werd, maar hier zaten nog wel een paar stappen tussen die deze carrièremove minder onwaarschijnlijk maakten. Als acteur werd Reagan al snel actief bij de vakbond en merkte dat hij hier meer talent voor had dan voor acteren. Na zijn vertrek uit Hollywood maakte hij voor General Electric een televisieprogramma en trok als boegbeeld van het bedrijf het land door en ondervond zo welke effecten overheidsregels op bedrijven hebben. Ook het gouverneurschap in Californië bleek een goede voorbereiding op het Witte Huis. Voor een dagelijks radiopraatje, na zijn vertrek als gouverneur, moest hij zich verdiepen in talloze politieke onderwerpen. In al deze functies perfectioneerde hij zijn talent een boodschap kernachtig te verwoorden en zijn publiek voor zich in te nemen. Zijn optimisme en vertrouwen in Amerika en de Amerikanen werkte aanstekelijk en haast als een self fulfilling prophecy.
Reagan blijft als persoon wat vlak in deze biografie. Het is de vraag of dat zijn biograaf is aan te rekenen. Reagan was een onverbeterlijke optimist die zelden achterom keek, niet deed aan zelfreflectie en zelden ergens mee worstelde. Hij werd vooral gedreven door zijn zucht naar aandacht. Volgens zijn biograaf zocht hij een steeds groter podium: het filmdoek, de tv, Californië, de VS en tenslotte, in zijn onderhandelingen met Gorbatsjov, de wereld.
Hoewel hij zeer populair was bij zijn kiezers constateert de biografie aan het eind van het boek: ‘Hij was geen warme persoonlijkheid maar hij leek het, en dat is in de politiek belangrijker.’ Zijn kinderen konden hier over meepraten, blijkt uit een pijnlijke herinnering van zijn zoon Michael. Toen Reagan bij Michaels diploma-uitreiking de geslaagden een hand gaf, stelde hij zich voor aan zijn eigen zoon. Hij had hem niet herkend. Zijn oudste kinderen, waaronder Michael, kregen geen rol in Reagans verkiezingscampagne omdat ze hem te oud zouden doen lijken. De enige van wie hij echt onvoorwaardelijk hield was zijn onlangs overleden echtgenote Nancy, is het beeld dat blijft hangen.
Joep Boerboom publiceerde onlangs een biografie van Jan Terlouw.
Reagan. De biografie
H.W. Brands
Spectrum
ISBN 9789000349722
Verschenen februari 2016
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 44,99)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 4,99)
