Sigrid Kaag: frontvrouw in de vuurlinie

Trouw-journalist Wilma Kieskamp haalde haar boek over D66-leider Sigrid Kaag terug van de drukker om de laatste ontwikkelingen in de MeToo-affaire rond D66-prominent Van Drimmelen erin te kunnen verwerken. De definitieve biografie is Sigrid Kaag – De schaduwpremier zeker niet, maar het geeft een interessant kijkje in de achtergrond en de drijfveren van de soms ongrijpbare D66-leider.

‘Zou u niet wachten tot ik dood ben?’ antwoordde oud D66-leider Jan Terlouw jaren terug op mijn verzoek om medewerking aan zijn biografie. Sommige biografen menen dat iemand jaren dood en begraven moet zijn om een biografie te verdienen. Dat schept de nodige afstand en niemand hoeft meer een blad voor de mond te nemen omwille van de gebiografeerde. Mij leek het frustrerend om de hoofdpersoon zelf niets meer te kunnen vragen. Terlouw stemde uiteindelijk toe en het boek kwam er.

De onderneming van Trouw-journalist Wilma Kieskamp is aanzienlijk hachelijker. Zij portretteert D66-leider Sigrid Kaag (1961) voordat ze goed en wel begonnen is als ‘schaduwpremier’. En anders dan haar verre voorganger Terlouw, wilde Kaag zelf niet aan het boek meewerken. Anderen gelukkig wel.

Natuurlijk heeft Kieskamp niet de pretentie het definitieve verhaal over Kaag te schrijven. Maar de partijleider ligt momenteel zo onder vuur door haar rol (of eigenlijk het gebrek daaraan) in de MeToo-kwestie rond partijprominent Frans van Drimmelen, dat de auteur zich genoodzaakt zag om het boek terug te halen van de drukker om de beruchte persconferentie van april nog mee te kunnen nemen. Tijdens dat optreden leek Kaag de controle als crisismanager kwijt te zijn.

Drie stappen vooruit

Het staat in schril contrast met Kaags indrukwekkende loopbaan, die ze tot op grote hoogte zelf regisseert en waarin ze altijd drie stappen vooruitdenkt. Dat begint al op de middelbare school in Zeist waar ze de rector vraagt haar aan te bevelen bij een buitenlandse universiteit. Studeren in het buitenland is in die jaren nog ongebruikelijk, zeker voor een meisje uit een eenvoudig lerarengezin. Een gezin dat wordt getroffen door rampspoed: haar broertje overlijdt op jonge leeftijd, haar vader kampt met depressie en haar moeder krijgt een hersentumor. Het maakt Kaag al jong zelfstandig.

Na haar studie werkt ze voor Shell waar ze leert denken in scenario’s. Ze wordt toegelaten tot het diplomatenklasje van Buitenlandse Zaken en tijdens een werkbezoek aan het Midden-Oosten ontmoet ze de Palestijnse tandarts Anis Al-Qaq. De vonk slaat over en ze trouwen. Dat ze haar werkgever hierover pas achteraf informeert, tekent haar. Besluiten neemt ze autonoom en ze loopt niet weg voor de consequenties. Op het ministerie gaan alle alarmbellen af want Al-Qaq is in beeld voor het toekomstige Palestijnse zelfbestuur. Het ministerie plaatst Kaag  over, waarna ze zelf ontslag neemt. Kieskamp ontzenuwt hiermee het hardnekkige gerucht dat ze is ontslagen, waardoor haar latere terugkeer als minister op dit ministerie een soort ‘genoegdoening’ zou zijn.

Mission impossible

Haar vertrek brengt haar carrière in een stroomversnelling. Ze bekleedt topfuncties bij de Verenigde Naties en krijgt een mission impossible: onderhandelen met Syrië over de vernietiging van de chemische wapens die het regime op dat moment tegen de eigen bevolking inzet. Kaag wordt geschikt geacht: ze is beheerst, vriendelijk en pragmatisch, maar ook doortastend. Ze spreekt de taal en kent door haar huwelijk met een Palestijn de Arabische cultuur. Dat ze een vrouw is, werkt letterlijk en figuurlijk ontwapenend. Tijdens de moeizame onderhandelingen leert ze om voor de camera haar frustratie in te slikken, iets wat haar later in de Haagse politiek moeilijker af zal gaan. Ze verenigt alle landen achter zich en maakt Assad duidelijk dat het mislukken van de onderhandelingen hem aangerekend zal worden. Ze krijgt haar zin en mag zijn chemische wapens vernietigen. Al blijkt achteraf dat het regime een aantal productiefaciliteiten achtergehouden heeft.

Rollenspel

‘Moslimliefje, moslimhoer. Zo… wat neuk jij!’ Deze woorden aan het adres van Kaag zijn niet van een losgeslagen PVV-aanhanger, maar van de keurige D66-leider Alexander Pechtold. D66 heeft het goed gedaan bij de verkiezingen van 2017 en hij ziet in de internationale  powervrouw een droomkandidaat voor een ministerschap in de buitenlandhoek. Maar hij heeft ook aarzelingen: ziet ze Nederland niet als een ‘postzegel’? Past ze op het Binnenhof en wordt ze geen schietschijf voor aanhangers van populistische partijen? Zo’n elitaire vrouw van buiten Nederland die ons komt vertellen hoe het moet. 

Zelf ziet Kaag haar positie als outsider als een voordeel: ze kan Nederland een spiegel voorhouden. Ze wordt minister van ontwikkelingssamenwerking en buitenlandse handel. In die rol ergert ze zich als de Tweede Kamer met onrealistische plannen komt of zich richt op details. In plaats van ze dood te knuffelen, zoals veel van haar collega’s doen, laat ze haar ergernis openlijk blijken.

‘Wie zijn die mensen?’

Als Kaag na haar ministerschap lijsttrekker en partijleider wordt, wekt ze de indruk dat dit haar overkomen is. Dat staat volgens Wilma Kieskamp echter op ‘gespannen voet’ met haar eerdere zorgvuldig geplande carrièrestappen. Waarom zou een ministerschap haar eindstation zijn? Dat wordt bevestigd als ze eenmaal lijsttrekker is en openlijk het premierschap ambieert. Als lijsttrekker verzet ze zich tegen populisme en wil de tolerantie terug. Deze missie is deels persoonlijk geïnspireerd. Met haar multiculturele gezin voelt ze zich soms een vreemdeling in eigen land. Ze ontvangt talloze haatberichten en bedreigingen.

Publicitair maakt ze uitglijders. ‘Wie zijn die mensen,’ laat ze zich ontvallen over Forum voor Democratie-kiezers. Hiermee wekt ze in één zin de indruk wereldvreemd te zijn én neer te kijken op het FvD-electoraat. Haar D66-partijdenktank adviseert de oorzaak van het populisme (sociaal economisch onrecht) tegen te gaan in plaats van te pleiten voor abstracte waarden. Toch zet ze tijdens de campagne in op zo’n abstract doel: ‘nieuw leiderschap’. Hiermee legt ze de lat ook voor zichzelf hoog en in de kwestie rond Van Drimmelen krijgt ze hem als een boemerang terug.

Kieskamp beschouwt het verkiezingsdebat tussen Kaag en PvdA-leider Ploumen als een keerpunt in de moeizame campagne. Kiezers vinden het verfrissend dat de twee voorvrouwen elkaar laten uitspreken en hun politieke verschillen uitleggen in plaats van uitvechten. Kaag viert de hierop volgende verkiezingsoverwinning door op tafel te klimmen en haalt daarmee alle kranten. Vooropgezet spel? In de Arabische cultuur waar ze zo vertrouwd mee is, is het heel gebruikelijk legt Kieskamp uit.

‘Ik ben een ander mens’

Er volgt een slepende formatie. Tijdens de functie elders-affaire rond Pieter Omtzigt neemt ze afstand van Mark Rutte met de uitspraak ‘Hier scheiden onze wegen’. Maar omdat ze een motie van wantrouwen niet steunt, blijft ze tot onderhandelingen met hem veroordeeld. Toponderhandelaar Kaag, die zelfs met dictator Assad tot overeenstemming kwam, loopt op hem vast. Kieskamp wijt het aan hun stijlverschillen: De zakelijke Kaag legt de ideologische verschillen op tafel, Rutte negeert ze liever om zich in informele contacten te richten op praktische oplossingen. Haar uitspraak ‘Ik ben een ander mens’ (over Ruttes besluit om aan te blijven) blijkt in verschillende opzichten van toepassing. Ook als ze onder vuur ligt vanwege de mislukte evacuaties na de opmars van de Taliban in Afghanistan. Hoewel ze na een motie van afkeuring niet hoeft af te treden, doet ze dit wel vanwege het precedent dat ze zelf geschapen heeft. Ze oogst er respect mee.

Uiteindelijk komt het vierde kabinet-Rutte er toch. Kaag is de eerste die concessies doet in de onderhandelingen, maar haalt desondanks het meeste binnen. Als vicepremier en minister van Financiën zit ze bovendien op een sleutelpositie. Haar partij leidt ze meer op afstand en op hoofdlijnen dan haar voorganger Pechtold deed. Maar het zou maar zo kunnen dat hier na het echec rond Van Drimmelen verandering in komt.

Sigrid Kaag. De schaduwpremier
Wilma Kieskamp
Prometheus
ISBN 9789044649956
Verschenen in mei 2022

Bestelinformatie