Tijdens de drie termijnen van zijn presidentschap bracht Franklin Delano Roosevelt tenminste enige bestaanszekerheid in het leven van zijn fellow Americans. Hij introduceerde het minimumloon, waarborgde vakbondsrechten en bestreed de economische crisis met de New Deal. De democratische rechtsstaat wist met verve de Great Depression van de jaren dertig het hoofd te bieden. Roovelt ging op kruistocht tegen de totalitaire regimes van Europa die de oplossing van de crisis in Lebensraum en volkerenmoord zochten. ‘At a time when despair and alienation were prostrating other peoples under the heel of dictatorship, that was no small accomplishment,’ schrijft David M. Kennedy in Freedrom From Fear, zijn standaardwerk over het era van Franklin D. Roosevelt.
Ira Katznelson presenteert in Fear Itself. The New Deal and the Origings of Our Time een ander beeld van FDR. Roosevelt was in sterke mate afhankelijk van zijn allianties met voluit ondemocratische partners in het politieke krachtenveld. Dat gold voor zijn verbond met Jozef Stalin en zijn bereidheid Oost-Europa te verpatsen voor een verenigd front tegen nazi-Duitsland. Maar ook in zijn binnenlandse politiek legde hij een grote bereidheid aan de dag compromissen te sluiten met het kwaad. Voor zijn New Deal had hij in het Congres de steun nodig van het gesegregeerde Zuiden. Roosevelt deed tijdens zijn presidentschap hoegenaamd niets voor de burgerrechtenbeweging in zijn land. Hij stond toe dat de rassenscheiding voor de openbare werken die onder zijn New Deal tot stand kwamen, zoals de modelcommunes in Tennessee, onverkort gehandhaafd bleef. Zuidelijke democraten blokkeerden nationale wetgeving tegen het lynchen van hun zwarte broeders en zusters. Roosevelt stond erbij en keek ernaar.
Een ander revisionistisch portret van Roosevelt komt naar voren in FDR and the Jews van Richard Breitman en Allan J. Lichtman. Sinds Daniel S. Wymans in 1984 zijn Abandonment of the Jews publiceerde, worden de geallieerden erop afgerekend: wat hebben zij gedaan om de Europese joden van de ondergang te redden? Waarom zijn de spoorlijnen naar Auschwitz niet gebombardeerd? Waar bleven de precisiebombardementen op de gaskamers van de vernietigingskampen? Breitman en Lichtman kiezen voor een tussenpositie in dit morele mijnenveld. De lankmoedige houding van de Verenigde Staten om in de jaren dertig joodse vluchtelingen op te nemen plaatsen zij in de historische context van de Great Depression. Het Congres hield er strikte immigratiequota op na die ook het Europese jodendom troffen. Tijdens de oorlog belegde Roosevelt zegge en schrijve één ontmoeting met joodse leiders ‘to discuss what we call the Holocaust’. De Endlösung van het joodse vraagstuk door het nazi-regime stond allesbehalve hoog op zijn politieke agenda. Roosevelt kon de joden het beste helpen, was zijn standaardrepliek, door zo snel mogelijk de oorlog te winnen. Daar staat het een en ander tegenover. Roosevelt was de enige wereldleider die na de Kristallnacht zijn ambassadeur in Duitsland terugriep. Hij zette de Britten onder druk om Palestina voor joodse vluchtelingen open te houden. Zijn War Refugee Board, opgericht in 1943, redde duizenden joden van de ondergang, niet in het minst door het werk van Raoul Wallenberg.
Amerikaanse presidenten, zo betogen de auteurs, slaan in de regel sowieso een modderfiguur bij een volkerenmoord. Wat deed Woodrow Wilson tegen de slachting van de Armeniërs door de Turken in 1915? Kon men Jimmy Carter op enige daadkracht betrappen tegen het terreurbewind van Pol Pot en zijn Rode Khmer? Waar was Bill Clinton in Bosnië en Rwanda? En wat heeft Barack Obama uitgericht tegen de massamoord in Dafur? ‘Historically speeking, Roosevelt comes off rather well,’ concludeert David Oshinsky in zijn review voor The New York Times. Uiteindelijk geldt dat, alle revisionisten ten spijt, voor zijn hele presidentschap. ‘For all its compromises, the New Deal gave millions of Americans a sense of belonging – a sense of rights – they’d never had before.’ Dat gold voor blank en zwart.
Fear Itself. The New Deal and the Origins of Our Time
Ira Katznelson
Uitgeverij WW Norton & Co
ISBN 9780871404503
Verschenen maart 2013
