De vrouwen rond Thomas Mann

De Duitse schrijver Thomas Mann, bedenker van De Buddenbrooks, De Toverberg en De dood in Venetië, is niet alleen bekend vanwege zijn werk maar ook vanwege de cultus die er om hem heen is ontstaan.

In 1929 kreeg Thomas Mann de Nobelprijs voor Literatuur, volgens de Zweedse jury vooral voor zijn roman De Buddenbrooks, een verhaal over het verval over vier generaties van een koopmansfamilie uit Lübeck. Met de kennis van nu weten we dat Mann deels de geschiedenis van zijn eigen familie schreef en herschreef….

Literatuurwetenschapper en lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde Margreet den Buurman schreef meerdere boeken over de familie Mann. Haar laatste werk is getiteld Vrouwen rond Thomas Mann.

Voor wie de geschiedenis van de familie Mann een beetje kent, is dat een logisch onderwerp om over te schrijven. Vrouwen speelden een belangrijke rol in het leven van de schrijver. Rust en stabiliteit, emotioneel en financieel; was dat het enige waar die vrouwen goed voor waren? Bij de eerste oppervlakkige beschouwing van de levensloop van Thomas Mann, zou je dat kunnen concluderen.

Eerst is er natuurlijk zijn moeder, Julia da Silva Bruhns. Mater familias en schrijver. Ze is geboren in Brazilië als dochter van een Duitse eigenaar van een suikerplantage en diens vrouw, dochter van een Portugese immigrant, met – zo kunnen haar twee schrijvende zoons Heinrich en Thomas in hun literaire werk niet nalaten te melden – Latijns Amerikaans bloed en temperament. Als zesjarige wordt ze door haar vader, na de dood van haar moeder, naar Duitsland gestuurd. Tot haar 14^e zit ze op kostschool en op haar 17^e trouwt ze met graanhandelaar en senator Johan Heinrich Mann.

De familie Mann brengt meer talenten voort, maar die zijn naar de achtergrond verdwenen. Oudere broer Heinrich baant voor Thomas de weg naar het schrijverschap. Heinrich is vooral bekend vanwege de duidelijke politieke stellingname in zijn geschriften, Thomas wordt bekend door het schrijven van romans.

Duidelijk is dat schrijfwerk bepaald geen onbekend gegeven is in de familie, aan beide kanten. Thomas weet al op de middelbare school dat hij van de pen wil leven, maar nadat zijn vader overlijdt, besluit de aangewezen voogd dat hij toch een echt beroep moet leren. Dus gaat Thomas aan het werk bij een verzekeringsmaatschappij. Dat hij zo bekend is geworden heeft hij aan zijn talent te danken maar zeker ook aan de vrouwen die hem bij dat schrijven wilden helpen. Niet inhoudelijk, dat konden volgens Thomas zelf alleen grote mannen als Goethe, Nietzsche en Wagner.

Een andere vrouw die het verschil heeft gemaakt in het leven van Thomas Mann is Ida Boy-Ed. Ze is de dochter van een krantenuitgever die al snel na haar huwelijk besluit niet bij haar man en zijn familie te willen wonen. Ze vertrekt in 1878 met zoon Karl naar Berlijn en is vastbesloten de kost te verdienen met schrijven. Dat lukt maar gedeeltelijk, twee jaar later moet ze weer terug naar Lübeck, terug naar haar echtgenoot die niet wil instemmen met een scheiding. Ondanks haar eigen gefnuikte ambities schrijft ze meer dan 70 romans en sponsort ze veel jonge kunstenaars, waaronder Thomas Mann.

Ondanks zijn homoseksuele gevoelens trouwt hij met Katia Pringsheim, telg van een van de rijkste families van Duitsland. Ze is de eerste vrouw die examen doet aan een gymnasium in München. En een van de eersten die mogen studeren. Ze wordt de vrouw die er voor zorgt dat meneer de schrijver zich zo ongestoord mogelijk kan wijden aan de schone kunst van het onder woorden brengen van het leven. Ze is redacteur, manager, vertaler en uitgever van haar mans werk. Waarschijnlijk hadden haar grootmoeder en moeder andere visioenen voor haar leven in hun hoofd.

Oma Hedwig Dohm, feministisch schrijfster, geeft als radicaal na de Duitse revolutie van 1848, het goede voorbeeld aan de generaties vrouwen na haar. Ze trouwt Ernst Dohm, hoofdredacteur van het satirische tijdschrift Kladderatsch, en blijft schrijven terwijl de vijf kinderen om haar heen opgroeien.

Die Antifeministen, Ein Buch der Verteidigung is de titel van het essay waarmee ze internationale bekendheid vergaard. Omdat oma Dohm zich verzette tegen de standaardverdeling van rollen tussen man en vrouw, is volgens Margreet den Buurman het open huwelijk van Katia en Thomas bestand tegen Thomas stiekeme verlangens naar jonge mannen.

Haar dochter, ook Hedwig genoemd, is actrice en getrouwd met wiskundige en erfgenaam van een spoorweg- en mijnbouwimperium Alfred Pringsheim. Katias ouders weten op het laatste nippertje naar Zwitserland te ontkomen, terwijl de rest van de Mann familie naar de VS is uitgeweken vanwege de Tweede Wereldoorlog.

Dan is er Erika Mann, de oudste dochter van Thomas en Katia, die bekend wordt als oprichter van het antifascistische cabaret Die Pfeffermühle. Ze is ook schrijver en journalist. Ze heeft geruchtmakende relaties met bekende vrouwen en trouwt in 1935 met de homoseksuele dichter W.H Auden, zodat ze aanspraak kan maken op een Brits paspoort. Ze zal in Mijn vader de tovenaar uitgebreid schrijven over de relatie met haar vader. De meeste leden uit de Mann-clan zijn immers gewend hun zielenroerselen op papier te zetten. Erika Mann is de grootste criticus van haar vaders werk, maar staat hem tot het eind van zijn leven met raad en daad ter zijde.

Bij zijn verblijf en werk in de Verenigde Staten, tussen 1939 en 1952, wordt Thomas Mann ondersteund door Agnes E. Meyer, journalist, filantroop, mensenrechtenactivist en mecenas. Zij is de moeder van Katharine Graham, de eerste vrouw die hoofdredacteur van The Washington Post wordt, nadat haar echtgenoot overlijdt. Agnes Meyer is verliefd op Thomas Mann tot op het stalkerige af. Ze vertaalt zijn stukken in het Engels, zonder daar geld voor te vragen en betaalt voor de stukken, nog voor duidelijk is waar die geplaatst gaan worden.

Margreet den Buurman beschrijft nauwgezet hoe de vrouwen rondom Thomas Mann bijdroegen aan zijn succes. Ze doet dat met de overtuiging van de wetenschapper die de familie Mann uitgebreid heeft bestudeerd en geen enkele moeite lijkt te hebben met het leggen van verbanden. Maar niet alles is meteen even duidelijk in dit aangenaam leesbare boek. In het eerste hoofdstuk over moeder Mann, Julia da Silva, komt een Victor voor. Is dat Victor Mann? Als niet in de ‘Mannkunde’ ingevoerde lezer raak ik in verwarring. Ik weet niet dat Thomas een jongere broer had die Victor heet.

Wat ik lees is zeer interessant maar er is af en toe iets te weinig gelet op de ‘onkunde’ van de lezer. Maar dat is een detail, te verhelpen door als geïnteresseerde lezer zelf even uit te puzzelen wie wie ook alweer was. ‘Mannkunde’ zou vanwege de diverse ontwikkelingen rond deze Duitse familie een onderdeel moeten zijn van de geschiedenislessen over de twintigste eeuw. Wat dat betreft zijn de boeken van Margreet den Buurman een aanrader.

Vrouwen rond Thomas Mann
Margreet den Buurman
Uitgeverij Aspekt
ISBN 9789464241020
Verschenen in februari 2021

Bestelinformatie

Thomas en Heinrich Mann. Diplomaat schrijver contra schrijverschap als politiek wapen
Margreet den Buurman
Uitgeverij Aspekt
ISBN 9789463380959
Verschenen in februari 2019

Bestelinformatie