In zekere zin begon de twintigste eeuw op 28 juni 1914 in Sarajevo, toen Gavrilo Princip met drie pistoolschoten een einde maakte aan het leven van aartshertog Franz Ferdinand en zijn eega, gravin Sophie Chotek, en daarmee de Eerste Wereldoorlog ontketende. Tim Butcher, die in de jaren negentig voor The Daily Telegraph de oorlog in het voormalige Joegoslavië versloeg, schreef een biografie van Princip. Butcher trekt een rode draad van zijn persoonlijke belevenissen in Sarajevo naar Oblja, het boerendorpje in het westen van Bosnië, waar Princip in 1894 geboren werd. Hij ging op zoek naar de vormingsjaren van Princip die in weerwil van zijn daad een vrij schimmige figuur in de wereldgeschiedenis is gebleven. Toen Franz Ferdinand – de popgroep wel te verstaan – tijdens een optreden in Banja Luka het portret van Princip projecteerde, werd de plaatselijke jeugd warm noch koud van het statement. Wie was dat rare mannetje op de achterwand van het concertpodium?
Hij groeide op in het woeste berglandschap van de Dinarische Alpen, in de volksmond ook wel vukojebina geheten, “waar de wolven neuken.” Butcher bezocht Oblja en trof er nazaten van de familie Princip. De verhalen die hij uit hun mond optekende “are polished in the retelling, a chain strung with fact, memory and myth, reassuring for later generations in its completeness and circularity.” Hij roemt de gastvrijheid van het gehucht, gedrenkt in vijandschap voor alles wat van buiten komt. Het isolement en de armoede van de streek moeten bepalend zijn geweest voor Princip, een briljante leerling volgens zijn schoolrapporten. In 1912 vertrok hij naar Belgrado, om er te studeren. De zoon van de postbode ging een betere toekomst tegemoet, zo hoopte de thuisblijvers, en raakte in de ban van het nationalisme.
Maar dat nationalisme behelsde in zijn ogen meer dan de onafhankelijkheid van de Serven alleen. Princip wordt veelal als een representant van de Zwarte Hand gezien, de militante ondergrondse van de Servische nationalisten, maar hij behoorde in feite tot Jong Bosnië, een organisatie waarvan ook Kroaten en Bosniakken lid waren. Princip wenste alle Slavische volken van de Habsburge overheersing, die tijdens het Congres van Berlijn in 1878 bekokstooft werd, te bevrijden. In 1908 volgde de annexatie van Bosnië. Het ressentiment tegen dit landjepik werd gevoed door de bittere armoede waarin hij was opgegroeid. Tito, de architect van het multi-etnische Joegoslavië, roemde Princip als een nationale held.
Princip was negentien toen hij voor zijn daad in de boeien geslagen werd. Vanwege zijn leeftijd ontliep hij de doodstraf. Hij werd gedetineerd in het Habsburgse fort van Theresienstadt, dat in de volgende wereldoorlog de bestemming van concentratiekamp zou krijgen.
Dergelijke feiten, die keten van toevalligheden, deed Butcher besluiten om op zoek te gaan naar de beweegredenen van de gemankeerde student. In zekere zin begon de twintigste eeuw in Sarajevo. In zekere zin werd die er ook beëindigd.
The Trigger. Hunting the Assassin Who Brought the World to War
Tim Butcher
Random House UK
ISBN 9780701187941
Verschenen in mei 2014
