Verlangen naar de verte: schrijverssporen in optima forma

‘(…) Footnotes became an attempt to understand [Enid Blyton],and the other writers, by looking at the places they had travelled through and written about.’

Ik ga op reis en ik neem mee… de teksten van mensen die vroeger die plaatsen bezochten. Vooral schrijvers maar ook artiesten en anderen. Het idee, althans de opzet, leek hem zo simpel. Reizende schrijvers volgen die schreven over Britse plaatsen, vertellen hoe het er nu uitziet en dit combineren met hun vroegere observaties. Hij is dol op oude reisgidsen en dit leek hem een bijzondere manier om literaire observaties samen te voegen tot iets soortgelijks: een te volgen spoor in notities. Maar de route bepalen bleek nog behoorlijk complex. Hij wilde in een ononderbroken lijn reizen. Eerst was de geplande focus de op schrift gestelde observaties in de tijd uiteenzetten door te starten met de oudste kroniek. Dat kon beter. De focus ging naar een soort levensverhaal – starten bij kinderboekenschrijfster Enid Blyton en eindigen bij de laatste reis per trein van het lichaam van de overleden Charles Dickens – maar ook dit bleek niet geheel haalbaar, al zitten er nog elementen van in het boek: ‘(…) we all know that the best journeys never go entirely to plan’. Maar de lichte chaos is een plezierige. En open staan siert de reiziger, en de lezer: de ongeplande momenten zijn soms de allermooiste.

Een nieuw avontuur

Dus we gaan op reis, door Groot-Brittannië, met een door oude reisgidsen begeesterde gids – soms citeert hij uit heerlijk obscure exemplaren – die nu een literair uitgangspunt kiest. Fragmenten, overal vandaan, vormen samen een reis. De schrijvers zijn de aangevers, hun voetsporen staan centraal. Wat schreven ze? Wat zagen ze? En wat ziet Peter Fiennes in onze moderne tijd (of, om het motto van dit boek, afkomstig van Margaret Atwood, te volgen; onze post-postmoderne tijd)? Het vertreksignaal klinkt. Het avontuur begint.

De toon is vrolijk op een licht ironische manier, speels met intellectuele toetsen, Fiennes is intelligent en grappig als reisgenoot. Hij start, zoals in het tweede plan de opzet was, in Swanage, waar Enid Blyton haar levenlang op vakantie ging, trouw aan de vertrouwdheid van een plek die ze adoreerde. Vanaf de eerste voet aan de grond. De kust is er prachtig. Er is een kasteelruïne, wat op een of andere manier passend is voor een begin waarin de schrijfster van De Vijf een rol speelt. Ik stel me voor dat ze er maar naar hoefde te kijken en weer een idee had voor een nieuw avontuur. Of een verhaal voor Noddy, het wezentje met de rinkelbelmuts. En inderdaad zijn er landschapconnecties. Het verslag van het bezoek aan Swanage en de rol die het in Blytons leven speelt, mondt uit in een spannende biografie in kort bestek. Fiennes is humoristisch, soms bewust oneerbiedig, maar verdedigt haar scherp tegen onterechte kritiek, deze scheidend van de in zijn ogen terechte. Voor hem was ze onderdeel van zijn persoonlijke ontwikkeling, en die van vele Engelse kinderen – en wereldwijd. Hij is gefascineerd. Zij was Fiennes’ grootste verrassing, een interessante persoonlijkheid die onverwacht en sterk aanwezig bleek – een mooi begin.

Verborgen verhalen

Door gaan we, de horizon tegemoet, naar andere plaatsen en andere schrijvers, met telkens het landschap als springplank voor verhalen over leven en werk, dit weer terugbuigend naar het landschap. We volgen Wilkie Collins, de man die met The Moonstone een nieuw genre op de kaart heeft gezet dat nu nog steeds floreert, naar Cornwall. In 1850 was Plymouth nog heel romantisch het eindpunt van de trein uit Londen, dus zelfs de grens tussen Devon en Cornwall moest je op een andere manier beslechten. Collins was er voor een te schrijven boek over ruig natuurschoon. Maar ook: om zijn schrijverschap tot een lijn in het zand te maken. Een reis als bevrijding. Verder gaan we. Andere plaatsen, andere auteurs, heel lang geleden, iets minder lang geleden, het landschap geeft de verborgen verhalen prijs. In Wales herleven Middeleeuwse taferelen. Fiennes’ pad voert zelfs naar de Highlands, waar een Schotse link met Samuel Johnson en zijn biograaf James Boswell blijkt te wachten onder koude wind en gouden bergflanken bij Loch Ness. Nog iets noordelijker voert het, en dan draaien we zuidwaarts – voor Fiennes huiswaarts – met een vloeiende lijn.

Het is een doorleefd verslag met een kritische blik, maar oprecht en warm geïnteresseerd, kijkend naar deze plaatsen toen en nu, de mensen die hij er tegenkomt incluis. Toeristen en locals. Droge humor geeft extra glans aan de schrijverslandschappen. Regelmatig schrijft Fiennes ter plekke, wat het geheel een bruisende authenticiteit geeft. Soms reist zijn vrouw Anna mee. En telkens zoekt hij de connectie tussen het zichtbare landschap en de vervlogen literaire sporen, met aandacht voor wat fascineert en illustreert.

Na een amusant hoofdstuk met gedachten over het ideale diner met historische schrijvers, grappig en tot in detail uitgewerkt (do try this at home!) komt het einde al te snel.

Mythische proporties

Dickens kwam hier en daar al voor in het reisverslag, maar hij krijgt nu imposant het laatste woord. ‘Larger than Life’ heet dit hoofdstuk: hij is de schrijver met de naam van mythische proporties. De tocht van zijn beroemde woning te Gad’s Hill naar Westminster Abbey, waar hij als belangrijk nationaal auteur werd begraven, is de laatste reis. Per paardenkoets en speciale trein, en dan weer per koets. Onze gids volgt, na een wandeling om het huis (nu een school), per reguliere trein naar de beroemde kerk. Afscheid! Fiennes kiest de klassieke lezing van de gebeurtenissen rond het overlijden van Dickens, hoewel hij ook mooie boeken die dat heel pertinent niet doen, in de bibliografie heeft staan. Hij laat dus ruimte. Geen enkele biografie is definitief. Ik wantrouw elke biografie waar dat op staat, dat betekent op zijn best slordige marketing, op zijn slechtst een rigide en stagnerend verhaal. Als de ideale biografie bestond? De ideale biografie is fluïde, als een abstract schilderij in veranderend zonlicht.

Klassieke sporen, nieuwe paden

Fiennes componeerde een spannend gelaagd reisverhaal met een scala aan biografieën als extra landschap, een extra uitzicht. Het is mooi de klassieke sporen van 1188 tot 1983 te ontwaren en te volgen in het heden. Er is ook aandacht voor milieuaspecten, onontkoombaar onderdeel van ons tijdsgewricht. Wat overheerst is Fiennes’ pure plezier in het volgen van wat hij ’this opinionated band of writers’ noemt, een plezier dat aanstekelijk werkt. Hij toont ook de mindere momenten, en ook dat is interessant. Ook hijzelf is ‘opinionated’ en daarmee een onderdeel van de ‘posse’. Gemopper en extase wisselen elkaar soms razendsnel af. Je reist met hem mee, door de literatuur, door de tijd en door het Britse landschap. En, zoals Peter Fiennes laat zien: het is een fascinerende combinatie. Met hem als gids, liggen de verhalen overal: tussen de heuvels, aan de kust, in een smoezelige hotelletje, in kastelen, op straat, op een bergtop, in de weidse natuur. Een prachtig samenhangende quilt van schrijversverhalen en levensverhalen geeft de natuur van Groot-Brittannië een onverwachte eenheid. En zo krijgt dit boek toch nog de eenvoud die Fiennes zelf had verwacht.

Het boek is biografisch een amuse-gueule, al is het met meer dan driehonderd pagina’s nog vrij substantieel. Voor elke schrijver die je bevalt of intrigeert is er achterin een (met enige humor gepresenteerd) overzicht van werk ter verkenning plus biografieën en andere interessante bronnen. Zo kan de kennismaking leiden tot nieuwe liefdes. Nieuwe paden ook, om het verlangen naar de verte te stillen. Of net niet. Een verte die blijft lonken, ook in dit fantastische boek. Een ware ode aan het reisverhaal.

Footnotes. A Journey Round Britain in the Company of Great Writers
Peter Fiennes
Uitgeverij Oneworld
ISBN 9781786076298
Verschenen in september 2019

Bestelinformatie