MBS – Mohammed bin Salman – Ben Hubbard. Thermidor zonder revolutie

Een biografie van Mohammed bin Salman, de kroonprins en feitelijke machthebber in Saoedi-Arabië, daar zal menig diplomaat op hebben gewacht. Maar wat een teleurstelling is dit boek dan. Auteur Ben Hubbard mag met ‘honderden’ Saoedi’s en andere getuigen hebben gesproken, over Mohammeds jeugd, huwelijk, entourage, familie en motivatie voor grote beslissingen komt de lezer weinig te weten – wat vooral bewijst hoe moeilijk en vaak onmogelijk het is voor journalisten in autocratisch bestuurde landen zonder rechtsstaat maar met censuur, internetsurveillance en terreur aan de feiten te geraken.

Hubbard is correspondent van de New York Times met standplaats Beiroet. Hij bezocht het land van Mohammed bin Salman, ‘MBS’, vele malen tussen 2013 en 2018. Hij vroeg zich af: hoe is het deze man ooit gelukt kroonprins te worden? Want als zesde zoon van de vijfentwintigste zoon van de grondlegger van Saoedi-Arabië, koning Abdelaziz, had hij eigenlijk geen schijn van kans om kroonprins te worden. ‘Het grootste deel van zijn leven liep hij verloren rond in een menigte rijkere prinsen met meer ervaring en zat op een zijtakje van de familieboom waarin leeftijd allesbeslissend was. Dus hoe heeft hij het voor elkaar gekregen?’ MBS is in augustus van dit jaar 35 jaar geworden maar al bijna vijf jaar de sterke man van Saoedi-Arabië. Overal hangt zijn portret en wie aan het hof met zijn vader wil praten, moet eerst langs de zoon.

De huidige koning van Saoedi-Arabië, Salman, de vader dus van Mohammed bin Salman (bin betekent ‘zoon van’), is geboren in 1935 en wordt eind dit jaar 85. Salmans vader verwekte ‘36 zonen en 27 dochters bij minstens achttien vrouwen’. De troonopvolging in Saoedi-Arabië leek vanaf de stichting van de staat in 1932 simpel geregeld: een overleden koning zou opgevolgd worden door zijn oudste zoon, maar daar werd geregeld van afgeweken. Koning Saud (1902-1969) bijvoorbeeld werd in 1964 tot aftreden gedwongen, een andere koning werd vermoord. Er kwam soms inspraak van familieleden aan te pas, mochten die een zoon of (half-)broer van de zoon ongeschikt achten. Een koning kon ook een ander type kroonprins aanwijzen. Prinsen konden bedanken voor de eer.

Sinds 1932 zijn alle koningen, op de eerste na, broers en halfbroers van elkaar geweest. Salman wordt naar alle waarschijnlijkheid de laatste koning van dit type naaste verwant, hoewel er nog een enkele jongere halfbroer in leven is, zoals Muqrin, een halfbroer van Salman die hij tot kroonprins benoemde maar die zich later vrijwillig zou hebben teruggetrokken. Belangrijk ter verklaring van de opkomst van zowel Salman als MBS is het lot van vier andere mannen die in de koninklijke pikorde bovenaan stonden, boven Salman, maar die relatief jong aan hartaanvallen en kanker overleden. Dat Salman uiteindelijk kroonprins en koning werd, is verder vermoedelijk te danken aan zijn lange staat van dienst – vijftig jaar – als gouverneur van de hoofdstad Riyadh en het vertrouwen dat hij daarom genoot van zijn voorganger, koning Abdullah. Zeker is het allemaal niet.

Rechtenstudent

Hubbard weet over de jeugd van MBS bijna niets te vertellen. Hoe zit het met MBS als twintiger? Hij ging rechten studeren aan de Koning Saud Universiteit in eigen land en eindigde als vierde van zijn lichting. Hij zou medestudenten verteld hebben dat hij een soort Alexander de Grote wilde worden, probeerde in discussies altijd de boventoon te voeren, zeiden ze, en hij zette geregeld ongegeneerd uiteen wat hij allemaal wilde veranderen in het land. Zijn beeld van de buitenwereld zou vooral gevormd zijn, ‘zoals dat van andere jonge Saoedi’s van zijn generatie, door Hollywoodfilms, Amerikaanse en Japanse tekenfilms, en sociale media’. Hij zou een van de eerste Saoedi’s zijn geweest die ‘aan Facebook verslaafd raakte’. Na zijn studie heeft hij volgens Hubbards bronnen vals gespeeld op de Saoedische aandelenbeurs door aandelen te manipuleren. Ook zou hij vergeefs hebben geprobeerd een hoge pief te intimideren om een groot stuk land van iemand anders op zijn naam te zetten.

Deze informatie over MBS als twintiger is zo mager en ‘achteraf bijgeschaafd’ dat biograaf Hubbard zijn toevlucht neemt tot een opsomming van

‘alles wat MBS niet deed voordat hij opeens ten tonele verscheen in 2015. Hij runde nooit een opmerkelijk bedrijf. Hij deed nooit ervaring als militair op. Hij studeerde nooit aan een buitenlandse universiteit. Hij werd geen buitenlandse taal machtig… Hij was nooit voor langere tijd in de Verenigde Staten, Europa of elders in het westen.’

Kleine staatsgreep

Dat Mohammed in 2017, 32 jaar oud, kroonprins werd en niet de door Salman benoemde vicekroonprins Mohammed bin Nayef (‘MBN’, een neef van Salman en de ‘counterterrorism czar’ binnen Saoedi-Arabië) is volgens Hubbard te danken aan een kleine staatsgreep door MBS. Toen hij eenmaal de rechterhand van zijn vader was geworden als minister van defensie, olie, religieuze zaken en economie, zou MBS volgens Hubbards bronnen MBN gekidnapt hebben, de man in gevangenschap zijn medicijnen voor diabetes hebben onthouden, wie weet hebben mishandeld of bedreigd, hoe dan ook met succes hebben geëist dat hij afstand deed van zijn titel als troonopvolger. Dit schijnt een publiek geheim te zijn.

Aangezien zowel Muqrin als Mohammed bin Nayef bepaald geen kleine jongens waren, zou ik deze manier van kroonprins worden als onvervalst machtsmisbruik kwalificeren, wat zich nog eens op veel grotere schaal herhaalde toen MBS eind 2017 honderden prinsen en zakenlieden liet oppakken en opsluiten in het Ritz-Carlton hotel in Riyadh, op beschuldiging van ‘corruptie’ – een populaire methode in Arabische landen om van rivalen en critici af te komen. Die actie haalde de internationale pers, voorzien van surrealistische televisiebeelden van vele prinsen en zakenmensen in een vijfsterren-gevangenis, waardoor het medelijden bij kijkers wel bescheiden zal zijn geweest. De meesten (?) schenen het vege lijf te redden door afstand te doen van hun bezittingen en vermogen. Sommige zouden onder de kroonluchters gemarteld zijn, andere verdwenen en enkele gelukkigen verlieten het hotel met een enkelband.

‘Corruptie’

De actie volgde, aldus Hubbards zegslieden, op de constatering van MBS en zijn adviseurs in 2015 dat het toezicht op aanbestedingen van overheidscontracten in de periode van 2010-2014, een tijd van hoge olieprijzen, zoveel te wensen overliet dat het koninkrijk 80 tot 100 miljard dollar per jaar had ‘verloren’ aan al te riante contracten voor prinsen en andere zakenlui, zo’n kwart van de jaarlijkse begroting. Als dat was doorgegaan toen de olieprijzen fors inzakten en het koninkrijk moest gaan interen op zijn reserves, zou het koninkrijk ‘na een jaar of twee failliet zijn gegaan’. MBS ging bezuinigen en herstelde het toezicht op overheidscontracten, heet het, en bekende Saoedische prinsen en andere investeerders waren miljarden lichter na hun verblijf in het Ritz. Nuttig detail lijkt me dat vrienden van koning Salman buiten schot bleven en dat niemand durfde te vragen waar de honderden miljoenen vandaan kwamen die MBS aan de aanschaf van een jacht en kasteel besteedde, twee breed in de internationale pers uitgemeten aankopen. Want zijn vader Salman had dat soort spaarcenten nooit gehad.

Opgesloten moeder

Bij de wederwaardigheden binnen het koningshuis duikt enkele keren een hoogst merkwaardig detail op. Al jaren vóór zijn machtsgreep zou MBS zijn moeder Fahda bint Faleh Al-Hathleen met twee van haar zussen opgesloten hebben, die daarna niet meer in het openbaar te zien waren. Zegslieden van Hubbard beweren dat MBS wilde voorkomen dat zijn moeder zou proberen andere leden van haar familie te promoten bij koning Salman, al of niet met behulp van ‘zwarte magie’. Maar aangezien hij ook meldt dat Salman nogal stapel op haar was, lijkt mij dit ongeloofwaardig. Alsof dezelfde man die toen nog als koning de macht had om miljarden aan bonussen uit te delen aan ambtenaren en studenten, niet bij machte was zijn eigen vrouw bij zich te roepen, ook niet na de dood van zijn eerste vrouw, uit behoefte aan intiem gezelschap. Haat MBS zijn moeder of heeft zij een geheim dat MBS niet goed uitkomt? Terwijl gouvernantes, privé-onderwijzers en trouwe bedienden altijd applaudisseerden voor de ondeugende Mohammed, die door Hubbards weinige bronnen als een soort Pietje Bell wordt afgeschilderd, was zijn moeder nogal streng. ‘Mijn broers en ik dachten altijd, “waarom behandelt onze moeder ons op deze manier?” Ze zag nooit ook maar één van onze fouten door de vingers,’ moet MBS ooit verzucht hebben. Goed, het waarom mag de internationale royalty-pers verder uitzoeken maar het blijft toch uniek in de wereld voor zover ik weet dat de vrouw van een koning jaren verdwijnt. MBS gaf Saoedische vrouwen in 2018 eindelijk het recht auto te rijden maar zijn eigen moeder mag het huis dus niet uit.

Kashoggi

Wat Hubbard goed doet is de pr-strategie van MBS laten zien, met tal van voorbeelden. De kroonprins gebruikt in internationaal gezelschap ‘de juiste buzz words’ (hij spreekt inmiddels redelijk Engels), laat Saoedische vrouwen zonder hoofdbedekking op internationale conferenties het hostess-werk doen, herschrijft de geschiedenis van het intolerante fundamentalisme in zijn land – het wahhabisme – door te beweren dat ‘we vroeger niet zo waren’, hij verbaast bezoekers door op te merken dat ‘Israël niet onze vijand is’ want ‘Israëli’s doden geen Saoedi’s’. MBS was pas zestien toen de aanslag van 9/11 in 2001 op de Twin Towers in New York plaatsvond. Vijftien van de negentien betrokken terroristen toen waren van Saoedische komaf, volgens Amerikaanse inlichtingendiensten. MBS en andere toonaangevende Saoedi’s zoals MBN bleven benadrukken dat 9/11 een particulier initiatief was van ene Osama bin Laden, wat redelijk gewerkt heeft om het koningshuis uit de wind te houden, ook omdat Osama’s Al-Qaeda vele aanslagen pleegde in Saoedi-Arabië.

Niettemin zou MBS, kampioen eigen-landgenoten-begrijpen, door zijn matige ervaring in het westen te weinig begrip hebben voor gevoeligheden en principes van zijn bondgenoten daar, meent Hubbard. MBS lijkt de reacties op de moord op de Saoedische journalist Jamal Kashoggi in 2018 zwaar onderschat te hebben. Deze aimabele intellectueel, een lid van de Saoedische elite, die zichzelf niet eens ‘dissident’ wenste te noemen, werd niettemin gedood door personeel van MBS en verliet in stukken gezaagd het Saoedische consulaat in Istanboel. Drie jaar opbouw van goodwill en van MBS’ reputatie als revolutionair verdampten door de dood van die ene man. Internationale VIPs, bedrijven en instellingen cancelden hun medewerking aan zijn projecten zoals Virgin-eigenaar Richard Branson, taxiplatform Uber, de Bill and Melinda Gates Foundation, de Blackstone Group. Tweede Kamerleden protesteerden toen koningin Máxima in de wandelgangen van een G20-top in 2019 een gesprekje met MBS bleek te hebben gehad. Not done vonden zij.

De toekomst

Hubbard is niet briljant als het gaat om complexe economische gebeurtenissen, zoals de beursgang onder leiding van MBS (en zijn internationale consultants) van een miniem deel van de aandelen van het Saoedische staatsoliebedrijf Aramco (het grootste bedrijf ter wereld). Voor de economie van de toekomst onder MBS kan de lezer beter financiële bladen lezen.

Als het om de ziel van Saoedische jongeren en dus de toekomst van hun land gaat, komt Hubbard aanzetten met soms waardeloze citaten zoals ‘We just want to eat burgers and go on foreign holidays’. Tja, bij welke friettent stond hij toen dit werd gezegd door een van zijn ‘honderden’ bronnen? Hubbard gaat helemaal mee in de gedachtegang van MBS dat Saoedische jongeren naar het buitenland willen reizen en daar werken of studeren omdat ze zich in eigen land ‘doodvervelen’ (zoals MBS zelf die wilde feesten over de grens organiseerde voor zijn eigen vrienden). Hij is niet kritisch over de oprichting door MBS van een General Entertainment Authority die iets van duizenden bioscopen, festivals en ander moois voor de jeugd moest opzetten om ze in eigen land te houden. Wat is ervan terechtgekomen – en van al die nieuwe overheidsinstellingen die hij van de ene op de andere dag in het leven riep en waarvan hij de baas werd? Hubbard weet het niet maar weet wel te melden dat veel van zijn contacten hem uit zelfbescherming tegenwoordig bij voorkeur sms-jes sturen, die na dertig minuten of dertig seconden automatisch gewist worden. Andere willen helemaal niet meer met buitenlandse journalisten praten, na diverse arrestatiegolven en zeker sinds critici zelfs uit het buitenland ‘teruggehaald’ worden om in eigen land voor hun meningen bestraft te worden.

Na een amper begonnen revolutie lijkt dus nu al de tijd van de Thermidor aangebroken: het contrarevolutionaire stadium na de revolutionaire excessen. Opnieuw is, wat een Arabische lente leek, vastgelopen op, ja wat? MBS of taaie oude familiegewoonten of beide? MBS is zijn jeugdig-revolutionaire glans kwijt maar nog niet al zijn vrienden en bondgenoten. Misschien wordt het weer wat met zijn plannen zoals de bouw van de futuristische metropool NEOM aan de Rode Zee (prijskaartje 500 miljard dollar), als door een wonder de olieprijs weer gaat stijgen.

In het boek wordt Observer-journalist Aaron Gell geciteerd over Trumps schoonzoon Jared Kushner, een grote vriend van MBS. Kushner wist vaak niet wat hij deed maar hij kwam ermee weg omdat hij rijk en machtig was, aldus Gell.

‘Het is niet zo’n moeilijke truc. Als het lijkt alsof je helemaal op je plaats bent en je houdt je mond dicht, dan zullen mensen soms je geld verwarren met je intelligentie. Dan neigen ze ertoe deugden op je te projecteren die je echt niet hebt. Uiteindelijk zou je zelf kunnen gaan geloven dat wat zij zien de waarheid is.’

Het zou zomaar ook op MBS van toepassing kunnen zijn.

MBS. The Rise to Power of Mohammed Bin Salman
Ben Hubbard
HarperCollins Publishers
ISBN hardcover 9780008340551
ISBN paperback 9780593238134 
ISN ebook 9781984823847
Verschenen in maart 2020

Bestelinformatie