Dit is het geijkte verhaal. Maarten Luther, hoogleraar in de moraaltheologie aan de Universiteit van Wittenberg, zag in 1517 het licht. Hij was verontwaardigd over de misstanden in de Kerk, met name de aflatenpraktijk die ten behoeve van de bouw van de Sint-Pieterskerk door paus Julius II in 1505 op touw was gezet. Gelovigen werden opgeroepen met klinkende munt te boeten voor hun zonden: door het kopen van een aflaat zouden die hen kwijtgescholden worden. De aflaterij druisde in tegen de genadeleer die de augustijner monnik in zijn kloostercel ontwikkeld had. God was niet te koop, heilszekerheid behoort toe tot ‘het welbehagen Gods’ alleen. Luther hamerde eigenhandig 95 stellingenop de poort van de slotkapel in Wittenberg, waarin hij de misstanden aan de kaak stelde. De Reformatie was begonnen! De Kerk excommuniceerde de weerspannige monnik. In 1521 volgde op de Rijksdag van Worms ook de rijksban, toen Karel V Luther verzocht zijn stellingen te herroepen. De jonge keizer van het Heilige Roomse Rijk kreeg nul op het rekest. ‘Ich kann nicht anders, hier stehe ich, Gott helfe mir. Amen.‘ Luther kreeg van verschillende keurvorsten binnen het Heilige Roomse Rijk de nodige steun voor zijn Reformatie. In zjn kielzog trok een nieuw elan door gelovig Europa, de Protestanten verwierven steeds meer aanhang, zeker toen Calvijn zich op het strijdtoneel begaf. Rome zette met het Concilie van Trente een Contrareformatie in maar kon niet verkomen dat er tweespalt in het christendom was ontstaan.
In Martin Luther. Rebell in einer Zeit des Umbruchs. Eine Biographie plaatst Heinz Schilling nogal wat kanttekeningen bij deze officiële geschiedenis. Zo stelt hij Luther voor als een oprecht gelovige die, bijkans in weerwil van zichzelf, de afscheiding van de Roomse moederkerk in gang heeft gezet. Zijn volgelingen hebben daarin een veel groter aandeel gehad, met als meesterpion Philipp Melanchthon. Die bracht ook het heroïsche beeld van de ‘Thesenanschlag’ in de wereld. Toenterijd was dat een heel gebruikelijke praktijk om een academisch dispuut op gang te brengen. Schilling plaatst Luther in de context van zijn tijd, waarin Reformatie en Contrareformatie historische ontwikkelingen waren die gelijktijdig plaatsvonden, zelfs binnen de moederkerk, lang voordat Luther zijn stem tegen de misstanden verhief. Daarmee verklaart Schilling ook waarom een vrij lokale monnik uit kon groeien tot het boegbeeld van de Reformatie in Europa.
Hans Maier is in zijn recensie voor Die Welt zeer te spreken over de biografie. ‘Der Leser fühlt sich beim Lesen der 714 Seiten gut informiert und unaufdringlich geführt. An keiner Stelle erdrücken ihn die Fakten. Nirgends stört, wie manchmal in Biografien, ein belehrender Ton. Und da der Autor oft genug anekdotische Lichter über die Konturen der Geschichte spielen lässt, hat das Buch sogar – trotz des im Grunde tragischen Geschehens – unterhaltsame Qualitäten.‘
Martin Luther. Ein Rebel in einer Zeit des Aufbruchs
Heinz Schilling
Uitgeverij Beck C. H.
ISBN 9783406637414
Verschenen september 2012
