Vanaf hun oprichting in augustus 2011 noemden de leden van Pussy Riot hun optredens performance art. Het ging om meer dan politiek protest alleen. De vrouwen, tussen de 20 en 33 jaar oud, waren opgegroeid met het werk van Karen Finley en de underground van Riot grrrl uit de jaren negentig, waarin punkrock en feminisme elkaar moeiteloos vonden. Ze luisterden naar de muziek van Bikini Kill en Cockney Rejects en lazen de boeken van Judith Butler en Kate Millet, maar waren ook vertrouwd met de geschriften van hun vaderlandse dissidenten, zoals Joseph Brodsky en Vladimir Boekosvki. Het internet ontsloot voor hen een verborgen wereld van vrijheidsdrang, recalcitrantie en creatief vermogen. Masha Gessen, de Russisch-Amerikaanse journaliste die met The man without a face een verontrustende biografie van Vladimir Poetin schreef, is een fan. In haar voorwoord van Words Will Break Cement. The Passion of Pussy Riot laat Gessen er geen misverstand over bestaan. Ze beschouwt Pussy Riot als kunst met de grote K. “Here is what I was trying to figure out: how a miracle happens. A great work of art—something that makes people pay attention, return to the work again and again, and reëxamine their assumptions, something that infuriates, hurts, and confronts—a great work of art is always a miracle.”
De performances waren door het optreden van de ordepolitie steevast van korte duur, maar leverden genoeg beeldmateriaal op om de YouTube-filmpjes te vullen waarmee de band de autoriteiten tartte. Pussy Riot trad op in het metrostation van Moskou, van oudsher een plek van samenkomst voor politiek protest. (In 1968 werd er gedemonstreerd tegen de Russische inval van Tsjecho-Slowakije). Twee maanden later durfden ze in de openbaarheid van het Rode Plein op te treden op te treden. “Time to learn to occupy squares / Power to the masses.” Daarna volgde de farce van de parlementsverkiezingen.
Op 21 februari 2012 ging het mis. Toen Nadezhda Tolokonnikova, Yekaterina Samutsevich en Maria Alyokhina de Christus-Verlosserkathedraal betraden troffen ze daar niet alleen hun eigen cameraman aan. Samutsevich werd uit de kerk verwijderd voordat het optreden goed en wel begonnen was; Morzh – nog steeds een anoniem lid van de band – was eerder afgehaakt. Ze voelde nattigheid en kon zich niet vinden in de verstoring van een liturgische dienst. Tolokonnikova wilde patriarch Kirill van Moskou juist ontmaskeren als een handlanger van de schurkenstaat. De geestelijk leider van de Russisch-Orthodoxe kerk vond het era van Poetin een “wonder van God.” Daar dacht Pussy Riot met zijn Punk Prayer beduidend anders over. Geïnspireerd door het Ave Maria van Rachmaninov zongen zij:
Virgin Mary, Mother of God, become a feminist
Become a feminist, become a feminist
The Church sings the praises of rotten dictators
Black limousines form the procession of the Cross
A missionary is coming to your school
Go to class and bring your money!
Patriarch Gundyayev believes in Putin
Bitch, better believe in God instead
Twee leden vluchtten naar het buitenland en Yekaterina Samutsevich werd tijdens een ouderwets showproces vrij gesproken, maar Nadezhda Tolokonnikova en Maria Alyokhina zaten hun gevangenisstraf van twee jaar werkkamp bijna volledig uit. Tolokonnikova durfde naar aanleiding van een hongerstaking tijdens haar detentie een open brief naar buiten te smokkelen. Daarin beschrijft ze het werkkamp als de goelag archipel van weleer: werkdagen van 17 uur, weinig slaap en een sanitair dat met honderden vrouwen gedeeld moest worden. Zo nu en dan gunde de kampleiding de vrouwen wat afleiding, zoals die van een missverkiezing onder de gedetineerden. Een verzetje waarvoor Tolokonnikova vriendelijk bedankt heeft. Alleen de komst van de Winterspelen stemde Poetin mild voor een vervroegde invrijheidsstelling. Voor de vrouwen had het niet gehoeven, zij hadden nog maar twee maanden te gaan. De geest van de rebellen is nog ongebroken. En het Kremlin heeft het nog steeds niet verleerd om van zijn tegenstanders helden te maken.
Words Will Break Cement
Masha Gessen
Riverhead Books
ISBN 9781594632198
Verschenen januari 2014
Nederlandse vertaling:
Het woord als wapen
Masha Gessen
Uitgeverij Ambo
ISBN 9789026327810
Verschenen februari 2014
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 14, 49)
Bestel hier de Nederlandse vertaling bij bol.com (€ 19,95)
