Zestien jaar lang was Helmut Kohl aan de macht. In die periode ontpopte hij zich als de kanselier van de hereniging en groeide hij uit tot de architect van een verenigd Europa. Zijn verdiensten steken schril af tegen de lauwhartige wijze waarop het vaderland zijn éminence grise eert. Ongetwijfeld speelt daarin de Spendenaffäre een rol, die een jaar na het aftreden van Kohl als bondskanselier aan het licht kwam. De partijkas van de CDU was onder zijn leiding met zwart geld gespekt, en niet zo’n klein beetje ook. Het erevoorzitterschap van zijn partij werd hem ontnomen, voor de herdenking van de Duitse hereniging in 2000 kreeg hij geen uitnodiging. Ongetwijfeld staat de politieke erfenis van Helmut Kohl ter discussie, nu de invoering van de euro dreigt te ontaarden in een roekeloos experiment, waarvoor de komende generaties de rekening krijgen gepresenteerd. Maar het gebrek aan genegenheid heeft ook met de man zelf te maken. Hans-Peter Schwarz schreef een monumentaal boek over de getergde oud-bondskanselier: Helmut Kohl. Eine politische Biographie.
De oorlog was een morele graadmeter voor Helmut Kohl. Ludwigshafen, waar hij op 3 april 1930 geboren is, waar zijn politieke loopbaan begon en waar hij zijn oude dag slijt, kwam zwaar gehavend uit die oorlog, maar had ook veel te danken aan de wederopbouw van het Marshallhplan en de hulppakketten die door barmhartige particulieren uit Pasadena, Californie naar de voormalige vijand werden toegestuurd. De Vergangenheitsbewältigung van de Tweede Wereldoorlog stond in het teken van wederopbouw, orde en regelmaat, maar bovenal verzoening; de Duitsers hadden van de Eerste Wereldoorlog geleerd waartoe rancune, ressentiment en haat kunnen leiden. Het Derde Rijk, waarin Helmut Kohl als lid van de Hitlerjugend paradeerde, was op die sentimenten gefundeerd. Zijn vader had dat Rijk omarmd en zijn oudste zoon gedwongen tot de Wehrmacht toe te treden; de oude man heeft het zichzelf nooit vergeven dat Walter Kohl op 18 oktober 1944 is gesneuveld, op Nederlands grondgebied nota bene. ‘Nicht die Ränder wurden gesucht, sondern die Mitte – eine zentrale Metapher des politischen Begehrens im Denken Helmut Kohls.’ Hij was 15, toen de oorlog afgelopen was. Het was, wat Harry Mulisch ooit genoemd heeft, zijn ‘eeuwige leeftijd’. ‘Fast könnte man sagen, und das ist keineswegs kritisch gemeint, dass Helmut Kohl im Alter von 15 Jahren als voll ausgebildete Persönlichkeit aus dem Krieg hervorgegangen ist,’ leert ons Thomas Schmidt in zijn bespreking van de biografie voor Die Welt. Kohl voelde zich thuis bij de CDU, die in zijn geboortestad – vanouds een bolwerk van de SPD – onder de bezielende leiding van Konrad Adenauer werd opgericht. Zijn politieke handelen was van pragmatisme doordrenkt, hij moest het niet van de grote redevoeringen hebben, maar ontwikkelde zich tot, wat de Duitsers noemen, een Machthandwerker. Wat niet wegneemt dat Kohl een aantal idealen koesterde. Toen de historische kans op de Duitse hereniging zich voordeed, greep hij die met beide handen aan. Hij zag in een Verenigd Europa een waarborg op duurzame vrede. Kohl was een ‘doktrinärer Pragmatiker’. Het verzoeningsgebaar van François Mitterand en Helmut Kohl op het oorlogskerkhof van Douaumont in 1984, bij de herdenking van de gevallenen van Verdun, was tekenend: Mitterand wachtte totdat de Marseillaise werd ingezet voordat hij Kohl de hand reikte. Die was zichtbaar ontroerd, maar liet ook enigszins onwennig deze Franse grandeur over zich heen komen. Mitterand en Kohl bezegelden een vriendschap voor het leven.
De ontluisterende teloorgang van de oud-bondskanselier schetst Hans Peter-Schwarz in het slotdeel van zijn biografie en is getiteld: ‘Ende des Glückskindes’. In 2001 pleegde zijn echtgenote Hannelore, met wie Kohl 41 jaar getrouwd was, zelfmoord. Ze leed aan een ernstige vorm van lichtallergie, de laatste anderhalf jaar van haar leven bracht ze in een donkere kamer door, en volgens het perscommuniqué had de uitzichtloosheid van haar gezondheidstoestand haar tot deze daad gebracht. In 2011 publiceerde de oudste zoon van Helmut Kohl, Walter geheten, Leben oder gelebt werden. Schritte auf dem Weg zur Versöhnung. Daarin de onthulling dat het politieke schandaal van de Spendenaffäre wel degelijk de doodsteek was, die Hannelore Kohl deed besluiten een einde aan haar leven te maken. In 2008 werd Walter per telegram meegedeeld dat zijn vader hertrouwd was. Hij vroeg zijn vader of die het contact volledig wilde verbreken. Het antwoord was kort maar krachtig: ‘Ja.’ De meester van de verzoeningspolitiek kon zoveel grootmoedigheid niet opbrengen voor zijn eigen familie. Walter Kohl was geenszins verbaasd. ‘Zijn ware familie heet CDU, niet Kohl.’
Helmut Kohl. Eine politische Biographie
Hans-Peter Schwarz
Uitgeverij DVA München
ISBN 9783421044587
Verschenen 3 september 2012
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 34,99)
Leben oder gelebt werden. Schritte auf dem Weg zur Versöhnung
Walter Kohl
Uitgeverij Integral
ISBN 9783778792049
Verschenen februari 2011
