Af en toe probeer ik het toch weer eens. Zou de hoofdredacteur mij toestaan memoires, een brievenuitgave, of misschien zelfs bio-fictie te bespreken? Maar zijn strenge antwoord is telkens weer: ‘Nee, dit is biografieportaal.nl, dus we beperken ons tot biografieën.’
Oké dan, in plaats van de memoires van de onbekende eerste manager van Bob Dylan, Terri Thal (plug: My Greenwich Village: Dave, Bob and Me, te verschijnen in oktober), heb ik me enthousiast gestort op de biografie van een andere vergeten vrouw, Eileen O’ Shaughnessy, de eerste echtgenote van George Orwell. Orwell kennen we natuurlijk allemaal wel. Wie heeft er niet Animal Farm moeten lezen, zijn allegorie over de Russische revolutie die uitmondt in een moorddadige dictatuur met een nieuwe heersende elite onder Stalin? En dankzij Orwells 1984 weten we dat Big Brother Is Watching Us. Het is daarom geen wonder dat er over Orwell tussen 1972 en 2004 zes belangrijke biografieën zijn verschenen, allemaal geschreven door mannen.
Beroemd Schrijver
Anna Funder is een Orwell fan. Ze heeft zijn romans en essays gelezen en herlezen. Ze is zo onder de indruk van zijn werk, dat ze meer wil weten over zijn leven en aan een biografie begint. En nog één, en nog één, tot ze ze alle zes heeft verslonden. Ze leert dat George Orwell als Eric Blair wordt geboren in India in 1903, en, zoals veel kinderen van Britse kolonialen, opgroeit in Groot-Brittannië. Hij weet al jong dat hij een beroemd schrijver wil worden, maar begint zijn loopbaan als politiebeambte in Burma. Hij heeft daar na een paar jaar genoeg van en keert terug naar Europa, waar hij probeert als schrijver in zijn onderhoud te voorzien. Dat lukt niet zo best en hij beunt daarom bij als, onder andere, docent. Hij wordt daarnaast financieel ondersteund door zijn tante Nellie en trouwe vrienden. Zijn eerste roman, Burmese Days, waarin hij zowel het imperialisme van de Britten als de weerspannigheid van de Birmanen hoont, wordt gepubliceerd in 1934. Een jaar later ontmoet hij zijn toekomstige vrouw, Eileen O’Shaughnessy.
Spaanse burgeroorlog
Zijn schrijverschap brengt hem in aanraking met alle lagen van de maatschappij en hij wordt daarom meer en meer politiek bewust. Wanneer in Spanje generaal Franco, ondersteund door de Nazi’s en andere fascistische groeperingen, de macht probeert te grijpen, vecht hij mee aan de zijde van de Republikeinen. Hij wordt in zijn keel geschoten wanneer hij, bijna 1.90 lang, rechtop in de loopgraven staat te declameren. Er zijn veel fracties binnen de Republikeinse zijde en Orwells onderafdeling, de International Labour Party (ILP) wordt door de Stalinistische communistische partij al gauw bestempeld als fascistisch – en dus als de vijand. Hij keert terug naar zijn vaderland. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt wil hij weer meevechten, maar wordt afgewezen omdat hij aan tuberculose lijdt – hetgeen hem overigens niet van kettingroken weerhoudt. Orwell begint in 1943 aan Animal Farm, maar zijn manuscript wordt door uitgevers geweigerd omdat niemand zijn vingers wil branden aan deze anti-Stalinistische satire: Stalin is immers nog bondgenoot tegen de nazi’s. Animal Farm komt uit in augustus 1945.
Onzichtbaar
Maar waar is Eileen O’Shaughnessy gebleven in dit alles? Dat vroeg Funder zich ook af, zeker nadat ze Orwells dictum had gelezen dat er twee dingen zijn die je leert over vrouwen als je getrouwd bent: ‘One was their incorrigible dirtiness & untidiness. The other was their terrible, devouring sexuality.’ En dit terwijl Orwell zelf bordelen bezocht, vrouwen (ook in de context van zijn eigen tijd) aanrandde en er (ook tijdens zijn huwelijk) maîtresses op nahield. Funder gaat daarom actief op zoek naar Eileen in de biografieën. De schrijvers besteden nauwelijks aandacht aan Orwells misogynistische opmerking of doen deze af met ‘Not enough cleaning; too much sex.’ Funder vraagt zich dan af hoe Eileen haar huwelijk beschreven zou hebben. ‘My first guess: too much cleaning and not enough, or not good enough, sex. This is how I moved from the work to the life, and from the man to the wife.’
Funder vindt Eileen nauwelijks in de standaard biografieën. Ze besluit een roman over Eileens leven te schrijven wanneer na verschijning van de laatste biografie er zes brieven van Eileen boven water komen. Ze ziet er echter van af omdat dat toe-eigening zou zijn. Maar Eileen laat haar niet los en nu hebben we Wifedom: Mrs Orwell’s Invisible Life. Wifedom komt een paar jaar na Eileen: The Making of George Orwell (2020) van Sylvia Topp, die zich eveneens concentreert op Orwells vrouw. Funder maakt dankbaar gebruik van Topps onderzoek. Net als Topp is zij overtuigd dat Eileen Orwells (schrijvers-) leven redde. Ze is het echter oneens met Topps interpretatie dat zij haar echtgenoot ‘joyfully’ bijstond. Topp beweert dat Eileen en andere vrouwen van getalenteerde partners wisten dat ze ondergewaardeerd en genegeerd zouden worden, maar dat ze nooit wankelden in hun bereidheid om hun eigen persoonlijke talenten in te zetten voor het succes van hun partners. Funders zwarte schaap, daarentegen, is juist het patriarchaat, ‘a fiction in which all the main characters are male and the world is seen from their point of view. Women are supporting cast – or caste.’ Deze leugen wil ze ontmaskeren.
Lees maar, er staat niet wat er staat
Hoewel Funders theorieën over het patriarchaat in het begin van Wifedom wat prekerig overkomen is haar praktische uitwerking ervan doeltreffend. Ze doet dit door Orwells werk en de biografieën te analyseren door middel van close reading. Funder maakt duidelijk dat Eileen eveneens in Spanje was en zelfs de spil op het politieke hoofdkwartier van de ILP. Eileen was zeker zo moedig als Orwell en stond eveneens op de dodenlijst van de Communistische Partij. Ze verzorgde hem toen hij gewond raakte, redde zijn manuscript over de burgeroorlog, Homage to Catalonia, voorkwam dat hij gearresteerd werd, en waagde zich met gevaar voor eigen leven in het hol van de leeuw om visa te verkrijgen voor hun terugkeer. Maar Orwell noemt haar nergens bij haar naam in Homage to Catalonia, hoewel hij het wel af en toe over ‘my wife’ heeft. Funder poneert dat: ‘No character can come to life without a name. But from a wife, which is a job description, it can all be stolen.’
De mannelijke Orwell biografen bezien Eileen vanuit Orwells gezichtspunt en poetsen haar daarom evenzeer weg. Zij gaan er, bijvoorbeeld, vanuit dat Eileen het best vond dat Orwell allerlei verhoudingen had, een bewering die Funder fel bestrijdt. Beinvloed door hun tijd, als leden van het patriarchaat, beschrijven deze biografen Eileen als passief – en gebruiken daarom meestal de passieve vorm. Eileen is, bijvoorbeeld, lange tijd kostwinner, maar dat wordt afgedaan als ‘a job was offered,’ alsof ze niet actief op zoek naar een baan was gegaan en deze dankzij haar kwaliteiten had gevonden. Ondertussen typt ze Orwells manuscripten, doet ze het huishouden, en schept stront als hun septic tank het begeeft.
Ziek
Niet alleen Orwell is ziek, ook Eileen is er slecht aan toe. Ze heeft bijna altijd buikpijn en weegt op een gegeven moment nog maar 45 kilo. Ze zakt op straat in elkaar, maar Orwell zorgt niet voor haar en ‘no biographer even raises the possibility that he might have.’ Hij wil dolgraag een kind. Omdat hij steriel is, besluiten ze tot adoptie en ontfermen zich over baby Richard. Even zijn ze gedrieën gelukkiger dan ooit. Dan reist Orwell af naar Europa en Eileen ‘has to drag herself, bleeding, in pain and alone, into court to appear before the judge.’ Ondanks hun slechte gezondheid wordt Richard hen officieel toegewezen.
Orwell vermaakt zich in Europa. Hij ontmoet zijn held Hemingway. ‘Orwell sees a bed with two cases on it, and the famous writer, barrel-chested and handsome, standing behind it, packing. “I’m Eric Blair,” he says. “Well what the fucking hell do you want?” Hemingway bellows at the skinny Brit with his uniform hanging off him. “I’m George Orwell,” he says, more diffidently. “Why the fucking hell didn’t you say so?” Hemingway pushes the cases to the top of the bed and bends down, feeling under it. He pulls out a bottle of Scotch. “Have a drink. Have a double. Straight or with water, there’s no soda.”’
Eileen blijkt baarmoederkanker te hebben, maar weet niet hoe ze haar rondzwervende echtgenoot kan bereiken. Ze besluit tot een hysterectomie, maakt haar testament, en schrijft hem een laatste bericht. Funder citeert rijkelijk uit deze tragische brief, waarin Eileen zich verontschuldigt omdat haar operatie wel veertig pond gaat kosten. Zij heeft de afgelopen jaren meer geld ingebracht dan Orwell, maar het is alsof ze zijn goedkeuring nodig heeft om het uit te geven. Zelfverloochening is een vrouwelijke deugd in het patriarchaat. Eileen sterft in maart 1945 op de operatietafel.
De laatste jaren
Funder beschrijft dan Orwells laatste jaren, die hij met Richard, diens verzorgers en, vaak, vrienden, voornamelijk doorbrengt in een geïsoleerd huis op het afgelegen eiland Jura. Hij zoekt naar een vervanger voor Eileen en vraagt vriendinnen met hem te trouwen, maar zij wijzen hem af, omdat ze beseffen dat hij een moeder voor Richard zoekt, een huishoudster, een typiste. ‘The nature of wifedom is suddenly laid bare,’ schrijft Funder, ‘it’s a job vacancy.’ Nadat hij 1984 af heeft, gunt Orwell, doodziek, zich de rust van een sanatorium. Hij doet zijn jongere vriendin Sonia voor een tweede keer een aanzoek en deze keer stemt ze toe. Ze wil best zijn literaire weduwe worden, maar Richard wil ze niet. (Hij groeit gelukkig op bij Orwellls jongere zus.) Orwell sterft in 1950.
Coda
‘I retrieved Eileen from behind the Cerberus, from under the ignoring, minimising and passive-voicing,’ stelt Funder. Hoewel ik haar nadruk op het patriarchaat aanvankelijk wat zwaar aangezet vond, vind ik dat na lezing van Wifedom helemaal niet meer. Funder moest immers tegen zes mannelijke en één vrouwelijke biograaf opboksen om haar punt te maken. Bovendien doet ze het op een gedurfde manier. Wifedom is namelijk een mengeling van genres. Het is, gedeeltelijk, een traditionele biografie. Maar het is ook bio-fictie, want Funder verzint de fysieke omgeving en gedachten van Eileen als ze haar brieven schrijft. Én het zijn haar memoires, want Funder doet verslag van haar eigen strubbelingen als echtgenote en moeder in een patriarchale samenleving. Wifedom is een geraffineerde prestatie, gedurfd in zowel inhoud en vorm, persoonlijk en vol passie. En, zonder dat ik dit wist toen ik aan Wifedom begon, heb ik nu toch een recensie geschreven over memoires, brieven, en zelfs bio-fictie.
Wifedom: Mrs Orwell’s Invisible Life
Anna Funder
Knopf
ISBN hardcover 9780593320686
Verschenen in augustus 2023
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 25,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 14,99)
