And There Was Light: Abraham Lincoln and the American Struggle

Als je zelf een biografie hebt geschreven van Abraham Lincoln, Amerika’s belangrijkste president, de man die ervoor zorgde dat de Verenigde Staten als eenheid bleven bestaan, dan lees je een nieuw levensverhaal van de man toch anders. Om maar iets te noemen: keuzes doen ertoe. Jon Meacham begint zijn biografie van Abraham Lincoln met de tweede inauguratie, waarbij Lincoln een van die fenomenale redes uitsprak die deel geworden zijn van de Amerikaanse geschiedenis. Zelf begon ik mijn biografie met Lincolns ondertekening van de emancipatieverklaring, op 1 januari 1863. We hadden daarvoor onze redenen.

God en godsbesef

Meacham begint zo omdat hij geloof in de meest ruime zin wil benadrukken. In die beroemde rede, slechts duizend woorden maar met meer betekenis dan andere inaugurele redes, stelde Lincoln onder meer vast dat beide zijden in de burgeroorlog dezelfde Bijbel lazen, dezelfde God vereerden en elk claimde dat God aan zijn zijde stond. ‘De Almachtige heeft zijn eigen doelstellingen’, zei Lincoln als verklaring voor de heilloze oorlog. ‘De gebeden van beiden konden niet verhoord worden – de gebeden van geen van beiden zijn volledig verhoord’. Lincolns rede was doordesemd van God en godsbesef. Hij toonde een president die zich bewust was van zijn nietigheid, zijn hulpeloosheid. Een man die bijbelse referenties gebruikte in een land dat die kon begrijpen.

Emancipatie

Zelf begon ik met die ondertekening van de emancipatieverklaring omdat ik de mens en de politicus Lincoln voorop wilde zetten. Ik portretteerde een eenzame man, lijdend onder de dood van zijn zoontje vorig voorjaar, getekend door de massaslachtingen van een oorlog die werd gevoerd onder zijn verantwoordelijkheid en voortgestuwd door zijn besluiten. Iemand die een last torste die alleen gerechtvaardigd werd als je overtuigd was dat je moreel gezien het enig mogelijke deed. Op die dag nam Lincoln een beslissende stap. Weldoordacht en zonder omkijken maakte Lincoln van een oorlog om de Unie te behouden – zo was de burgeroorlog begonnen – een oorlog tegen de slavernij. Hij wist dat hij op glad ijs stond: de president kon alleen de vrijheid geven aan de slaven in de afgescheiden staten, precies waar hij op dat moment geen feitelijk gezag had. Ik zag een superbe politicus, een fascinerend karakter, vastbesloten om de bibberende hand waarmee hij zijn handtekening ging zetten te stabiliseren, zodat er geen enkele twijfel zichtbaar was.

Keuzes

Iedere schrijver maakt zo zijn keuzes en die maken de ene biografie anders dan de andere. Niet per se beter of slechter. Jon Meacham is de favoriete biograaf van de Bush- en Biden-families. Wie zijn andere boeken leest, onder meer biografieën van Andrew Jackson en George H.W. Bush, ziet een historicus die de goedheid van het Amerikaanse experiment (het exceptionalisme ervan) toetst aan de onvermijdelijk ambigue werkelijkheid van de Amerikaanse geschiedenis. Struikelend baant Amerika zich een pad. Zijn boek uit 2018, The Soul of America. The Battle for Our Better Angels, deed dat als een soort tegengif voor de Trump-jaren (‘the better angels of our nature’ kwam uit Lincolns eerste inaugurele rede). Het maakt van Meacham de go-to historicus in het Biden Witte Huis.

Dat is niet per se een probleem, maar het maakt dat And There Was Light erg gericht is op de lezer van nu. Neem moreel leiderschap. De essentie van wat een president doet, is het maken van keuzes, het uitzetten van een marsroute en het politiek zoveel mogelijk van die doelstellingen verwerkelijken. In Lincolns geval niets minder dan het behoud van de Unie. Dat je daarvoor deals moet sluiten, jezelf moet wegcijferen, partijdige aanvallen moet weerstaan en pragmatisch moet zijn, is misschien iets dat die moderne lezer in een tijd van heilloze polarisatie en showboat-politici wel eens vergeet. Leiderschap is een morele zaak. De bereidheid je te vernederen. Lincoln was bereid ‘de teugels vast te houden’ van zijn generaal McClellan, als die maar eindelijk eens initiatief toonde. Hij was tot veel bereid als de Unie maar behouden bleef.

Meachams nadruk op bijbel en geloof is in dat opzicht ook hedendaags, dat wil zeggen, hij maakt duidelijk dat de voorstanders van slavernij, de plantagehouders maar ook de kleine blanke geesten die onder die slaveneconomie leden, zich beriepen op de bijbel. Dat white supremacy hen in de mond bestorven lag. En ja, anno 2022 lijkt het of Amerika eerder achteruit is gekacheld als een deel van de Republikeinse Partij, voor wie Lincoln nota bene de eerste president was, verkondigt dat Trump door God is gekozen met de missie om Amerika weer great (en blank) te maken.

Moreel besef heeft niet per se een bijbel nodig. Zoals Lincoln zelf zei: ‘Als slavenij niet verkeerd is, dan is niets verkeerd’. Elementair humanisme. Maar omdat hij pragmatisch was, moest Lincoln de mensen die slavernij onmiddellijk wilden afschaffen vaak teleurstellen. Vandaar dat hij emancipatie uitstelde tot het derde jaar van de oorlog. Tot die tijd moest hij behoud van de Unie tot inzet maken – simpelweg omdat noorderlingen voor afschaffing van de slavernij als reden voor oorlog niet bereid waren te vechten. Ook die moraliteit is interessant.

Het is zonder meer waar dat Lincoln zelf vaak op God terugviel, in de zomer van 1862 nam hij zich voor te doen ‘wat ook maar Gods wil zal blijken’ en besloot tot de emancipatieverklaring. Dat was het juiste besluit en het is waarschijnlijk dat Lincoln zich gesterkt voelde door de gedachte dat hij niet alleen politiek maar ook moreel correct handelde, zelfs ‘Gods wil’ deed. Een overwinning na een reeks nederlagen was nodig om de emancipatieverklaring na een nederlaag niet een wanhoopsdaad te doen lijken. Volgens minister van Marine Gideon Welles zou Lincoln een overwinning op het slagveld van Antietam als een indicatie van Gods wil zien. Was het dan Gods wil dat het Noorden in september 1862 in Antietam de overwinning haalde, ten koste van tienduizenden doden aan beide zijden? Hoe dan ook is het een verhaal dat goed past in de Amerikaanse geschiedschrijving, waarin de goddelijke inspiratie altijd aanwezig is. Hoe konden beide zijden in die gruwelijke oorlog zich op die God beroepen?

Meacham vestigt de aandacht op de ‘moedige beslissing’ van vicepresident John Breckinridge, een van de Democratische presidentskandidaten die in november 1860 had verloren, om eerlijk en getrouw de kiesmannen te tellen. Breckenridge zou pas eind 1861, toen Kentucky de Unie verliet, naar het Zuiden vertrekken en de verwijzing naar Mike Pence is mij wat al te opzichtig. Ook zoiets: in de zomer van 1864 was Lincoln lang niet zeker van herverkiezing, maar Meacham benadrukt dat Lincoln publiekelijk beloofde de uitslag te respecteren, al zou een overwinning van George McClellan alles afbreken was hij tot stand had gebracht.

Teveel God rondom Amerika

Je moet een goede reden hebben – nieuw inzicht, nieuwe feiten, nieuw archiefmateriaal of een bijzondere interpretatie – of misschien een bijzondere verteller zijn voor een nieuwe biografie in een drukbevolkt veld. Meachams Lincoln voegt niets toe aan eerdere biografieën en verliest zich, naar mijn mening, in teveel God rondom Amerika en rondom Lincoln. Dat de bijbel deel was van Lincolns gereedschapskist, net als Shakespeare, staat buiten kijf. In de blokhut waarin Lincoln opgroeide was het een van de weinige boeken. Net als de fabels van Aesopus.

Naar mijn gevoel hangt Meacham te veel op deze aankleding van het morele aspect van Lincolns denken en doen. Ik kan me ook niet aan de indruk onttrekken dat hij wat al te hard probeert Lincoln te verdedigen tegen onzinnige hedendaagse critici die het racisme van zijn tijd, godbetert de tijd van slavernij, ook Lincoln aanwrijven. Het zou vreemd zijn als iemand als Lincoln, al zag hij van jongs af aan slavernij met afschuw, niet opinies over ras erop nahield die nu niet meer kunnen. Nee, hij dacht niet dat zwart en blank gelijk of gelijkwaardig waren. Maar zoals hij keer op keer zei, iedere burger heeft het recht de vruchten van zijn arbeid zelf te genieten. Een zotte schoolboard in San Francisco wilde de naam van een middelbare school veranderen. In hun ogen was Lincoln een racist.

De Lincoln-biografie

Er is een weelde aan biografieën over Abraham Lincoln. Een niet gering aantal ervan heb ik gelezen. De beste in termen van volledigheid, inzicht, en toch nog goed geschreven, is de tweedelige set Abraham Lincoln: A Life door Michael Burlingame. Het is (ongelooflijk genoeg) een samenvatting in 1600 pagina’s van Burlingames ultieme archiefonderzoek dat nog veel omvangrijker is en voor de echte liefhebber per hoofdstuk on line valt te lezen (gratis). Geweldig materiaal maar niet direct de beste introductie voor een nieuwkomer. De beste eendelige biografie is Lincoln van David Herbert Donald, al lijdt die in een wereld (tegenwoordig) van ‘verhalenvertellers’ aan droogheid. Team of Rivals van Doris Kearns Goodwin zet Lincoln midden tussen de drie belangrijkste leden van zijn regering, maar mist daardoor de armoedige jeugd en de groei van Lincoln als persoonlijkheid en biedt ook iets te weinig context voor de aanloop naar de burgeroorlog.

Voor niet-Amerikanen zijn dit soort biografieën vaak moeilijk te verteren. Veel aspecten van de Amerikaanse geschiedenis die voor de gemiddelde burger van de VS vanzelfsprekend zijn, staan ons minder goed op het netvlies. In Meachams boek viel me op dat hij nogal veel citaten levert van mensen die zelfs de gemiddelde Amerikaan niet kent. Dit besef van de Amerikaansheid van Amerikaanse historici was de reden waarom ik in 2015 zelf een biografie van Lincoln schreef, Lincoln: de grondlegger van het moderne Amerika (Omniboek), die ik beleefd aanbeveel voor eenieder die is geïnteresseerd in Amerikaanse geschiedenis en in de belangrijkste president.

Welk boek u ook ter hand neemt, ik kan iedereen aanbevelen om een boek over Abraham Lincoln te lezen en daarin ook de geschiedenis van Amerika tot en met de burgeroorlog tot zich te nemen. Het is mijn stellige overtuiging dat die geschiedenis de sleutel is voor wat Amerika is geworden in de twintigste eeuw. Uw beste ingang daartoe is helaas niet het boek van Meacham.

And There Was Light is een biografie van Lincoln ‘for our times’, zogezegd. Goed geschreven, soms wat uit balans en soms zichtbaar opgepept met details uit de kranten van die tijd en soms juist niet (ik vermoed dat Meacham behoorlijk wat onderzoeksassistenten had). Misschien ben ik te hard in mijn oordeel, maar de biografie als actueel politiek oppeppertje van land dat vaak eerder van God los lijkt, spreekt me niet echt aan. Dit is een goede biografie maar wel een heel Amerikaanse biografie, voor Amerikanen.

And There Was Light: Abraham Lincoln and the American Struggle
Jon Maecham
Random House USA
ISBN hardcover 9780553393965
ISBN ebook 9780553393972
Verschenen in oktober 2022

Bestelinformatie