Over Amerika’s beroemdste evangelist Billy Graham zijn zo veel onkritische biografieën verschenen dat niemand die deze Amerikaanse wereld van propaganda, dollars inzamelen, zendingsijver en opgesmukte reputaties kent, hoge verwachtingen zal hebben van een nieuwe biografie van zijn levenslange echtgenote, Ruth Bell Graham, zeker wanneer zo’n boek verschijnt bij een christelijke uitgever.
‘De vrouw achter de man’
Toch doet de biografe, Anne Blue Wills, moeite om werk te maken van een interessant concept voor biografen: de two-person career. Het werd al in de jaren 70 gemunt door twee Amerikaanse sociologen, Mary Taylor en Shirley Foster Hartley. Ze doelden daarmee op de loopbaan van mannen, al of niet bekend, berucht of beroemd, waaraan vrouwen een cruciale bijdrage leverden en dan niet of niet alleen door het huishouden en de opvoeding van de kinderen helemaal voor hun rekening te nemen. (1) Deze vrouwen van politici, militairen, hoogleraren, onderzoekers, religieuze leiders, ceo’s en kunstenaars zouden niet meer weggestopt mogen worden in wat anekdotes over de bekende retorische figuur van ‘de vrouw achter de man’ of ‘zijn muze’, zo niet de moeder die haar eigen gefrustreerde ambities succesvol uitleeft via een zoon.
Bovendien gaat het dus om een grote groep vrouwen van wie niet meteen duidelijk is of ze zielenpoten en slachtoffers van het patriarchaat zijn. Is dit type vrouwen wel van de soort voor wie feministen zich als hun woordvoerders mogen opwerpen? Want deze vrouwen hebben hun mannetje gestaan, hebben zich tegelijk met een man ontplooid: een echtgenoot, minnaar, collega, broer, vriend – nog afgezien daarvan dat sinds vrouwen ook de hoogste regionen van diverse elites bereiken, van Nobelprijswinnaars tot presidenten, het ook tijd lijkt te onderzoeken of er sprake is van een ‘man achter de vrouw’.
Ruth Bell Graham
In dat licht bezien is Ruth Bell Graham inderdaad een interessante casus. Ze schreef mee aan Billy Grahams bestsellers en publiceerde ook eigen werk. Dat waren onder meer puberaal aandoende simpele gedichtjes waaraan de biografe naar mijn smaak te veel aandacht schenkt, maar ook autobiografisch werk, bedoeld voor volgers van de evangelist, die op zeker moment niet alleen dingen over haar wilden horen maar ook wijsheden van haar. Ze ging mee op Billy’s kruistochten, ook in het buitenland. Ze vulde Billy’s (gebrekkige?) Bijbelkennis aan. Ze gaf interviews. Ze deed mee aan het poseren als harmonieus christelijk, kinderrijk koppel in een Amerika waar echtscheiding al lang de regel was geworden.
Het wachten is nog op een laatste geschrift van Ruth dat tot op heden blijkbaar te gevaarlijk is om te publiceren: How to Marry a Preacher and Remain Christian. Want die Billy was een ‘difficult man’, een bully, diemeende te weten wat God dacht over de plaats van de vrouw in het huwelijk. Ruth heeft God zelfs wel eens gevraagd haar te vergeven dat ze met hem was getrouwd en niet haar eigen ambitie had verwezenlijkt (missionaris worden in China, waar ze was opgegroeid als kind van zendelingen). Je als vrouw ‘aanpassen’ aan je man was haar devies, maar met mate. Knetterende ruzies waren toegestaan. Billy had in zijn ouderlijk huis helaas weinig ervaring opgedaan met ‘vrouwen met uitgesproken meningen’, noteerde Ruth. Knetterende ruzies bleven komen bij de Grahams tot Ruths laatste snik: zij wilde in de buurt van haar huis begraven worden en niet in een christelijk soort Disneyland in de stad Charlotte dat Billy aan het bouwen was om gelovige toeristen met geld te trekken.
Prince of War
Billy liet zich absoluut niets gelegen aan de overtuiging van zijn vrouw dat hij politici spiritueel moest bijstaan, niet met adviezen over oorlogsvoering in Vietnam, sancties van de Verenigde Naties, de aanpak van foute liberale Joden in de Amerikaanse media, afwijzing van de burgerrechtenbeweging, oorlog tegen Saddam Hussein (zijn zoveelste Antichrist) en nog tientallen andere kwesties. De hele Koude Oorlog door en daarna was Billy de vriend van vrijwel elke Amerikaanse president, Democraat of Republikein, en kwam hij al of niet met Ruth langs voor ontbijt of lunch.
De biografe ontdekt helaas niets ironisch in de titel van Billy Grahams eerste bestseller uit 1953, Peace with God, waarvoor Ruth later de belangrijkste researcher bleek te zijn. Peace? Want zoals de titel luidt van wellicht de onverzoenlijkste kritische biografie van Billy Graham, hij was een Prince of War, die het Amerikaanse imperialisme aanzag voor en verkocht als uitbreiding van een christelijk Rijk. Zag Ruth met haar uitgebannen verlangen naar een leven als zendeling in China of Tibet dat wezenlijk anders? Hier schiet de biografie schromelijk tekort. Het is één ding als een moeder haar kinderen aanwent haar ouders, hun opa en oma, altijd met hun Chinese koosnaampjes aan te spreken, Lao I en Lao Niang, maar het zou getuigen van een heel andere mentaliteit als ze blijkbaar geen moeite heeft met genocide op andere Aziaten, de Charlies in Noord-Vietnam, die haar fijnchristelijke echtgenoot best op de knieën wilde dwingen door het massaal bombarderen van hun dijken. (2)
Was Ruth echt kritisch over de relatie van Billy met Amerikaanse presidenten? Toen voormalig president Richard Nixon na zijn impeachment en aftreden als een paria in een ziekenhuis lag te zieltogen, huurde zij stiekem een vliegtuigje dat langs zijn ziekenhuisraam vloog met een spandoek met daarop de boodschap: Nixon, God Loves You & So Do We.
Congressional Medal of Honor
In de biografie wordt niet expliciet een soort keerpunt in Ruths leven behandeld waarop ze zich vierkant achter het Amerikaanse staatsbelang of iets dergelijks schaarde, terwijl er toch zo iets moet zijn geweest. In 1996 kreeg ze samen met haar man de Congressional Medal of Honor, een onderscheiding die je in de VS alleen krijgt als tweederde van het House of Representatives en 67 senatoren dat steunen. Toenmalig president Bill Clinton was aanwezig bij de ceremonie, alsmede vice-president Al Gore, Clintons uitdager senator Bob Dole en House Speaker Newt Gingrich. De heren, nog onbekend wellicht met het concept van de two-person career, hadden in hun toespraken wel moeite met Ruths rol uit de doeken te doen.
Ruth verdedigde in interviews het extravagante, dure leven van haar man, die met nooit minder dan eersteklas hotels en superdeluxe vakantiebestemmingen genoegen nam om bij te komen van zijn crusades, de man ook die zich tijdens depressieve buien liet opnemen in de beroemde Mayo Clinic en zich vaak verplaatste in privé-vliegtuigen van miljonairsvrienden. Gezegd moet worden dat het koppel enorme schenkingen deed aan goede doelen zoals ziekenhuizen. Terwijl haar man een heel conglomeraat van media, religieuze organisaties en bedrijven opbouwde en in en uit liep bij corporate America, stelde zij zich tevreden met een secretaresse, personeel om in het huishouden te helpen en steun van uitgevers. Ook liet ze zich niet deporteren uit het grote houten huis, de log cabin die ze zelf in het dorp Montreat had ontworpen en nostalgisch met allerlei junk en wel vijf open haarden had ingericht. Kampioen recyclen was ze. Het huis van de Grahams was van begin af aan een toeristische trekpleister – en op den duur een nuttig tegenbeeld voor Billy’s favoriete plekken om te relaxen?
Conservatief maar niet reactionair
Ruth verklaarde blij te zijn dat ze door haar huwelijk niet meer zelf de kost hoefde te verdienen. Voor het geval dat lezers niet weten dat dit soort opluchting heel normaal was in de jaren 50, schrijft de biografe:
‘… having children during the postwar resurgence of nineteenth-century gender norms implied the acceptance of stay-at-home motherhood… the country tried to reinstate prewar divisions of female and male labor, space, and roles… Even though broader educational and employment opportunities opened to women during the Second World War and following, popular opinion… held that a “normal” white woman would choose to marry and have children rather than seek paid employment outside the home. A white mother working for pay evidenced economic “trauma.”’
Wel opvallend is dat Ruth, goed op de hoogte van de Amerikaanse women’s liberation movement (Women’s Lib), niet deelnam aan de vele initiatieven om deze te bestrijden of belachelijk en verdacht te maken. Ze was ‘conservatief maar niet reactionair’, zoals de biografe dit hoofdstuk van haar leven samenvat. Dezelfde sfeer hangt rond de houding van het echtpaar tegenover de zwarte burgerrechtenbeweging (ze waren beiden opgegroeid in het racistische zuiden van de VS, inclusief een geloof in white supremacy en white privilege): liever geen sociale hervormingen maar wij gaan die beweging niet actief bestrijden (ook al zag Billy overal communistische infiltranten die erop uit waren ‘de American way of life te ondermijnen’). Dat lijkt mij een relatief onschadelijk standpunt in de jaren 60 en 70, toen zwarte activisten nog vermoord werden, zoals de zwarte dominee Martin Luther King.
Groot gat
Ruth volgde de oorlog in Vietnam op de voet, schrijft de biografe, alsof het in die jaren in de VS mogelijk was om dat niet te doen, zeker omdat haar man geen gelegenheid voorbij liet gaan om publiekelijk en ook in zijn contacten met het Witte Huis voor voortzetting van de oorlog te pleiten. De biografe mijdt dit lastige feit maar vergeet niet te melden dat Ruth een gedicht publiceerde om haar medeleven te tonen met de families van honderden militairen die Missing In Action waren. Eén gedicht. Wat deed Ruth nog meer? In het verhaal over de two-person career van de Grahams valt hier wel een erg groot gat.
Heeft dat te maken met het feit dat de biografe geen toegang kreeg tot Ruths persoonlijke archief? Met omertà in het gezin? (want Ruths kinderen hebben ook autobiografische boeken geschreven). Was Wills’ groepje student researchers niet doortastend genoeg? Uiteindelijk kan deze biografie door dit soort grote omissies geen geslaagde beschrijving van een two-person career genoemd worden. De overheersende indruk is die van een vrouw die zelfbewust en eigengereid was en vanaf het begin van haar huwelijk op zoek was naar eigen projecten om niet te bezwijken onder de carrière van haar bazige echtgenoot. Maar hem opgeven, terwijl hij tientallen miljoenen zondaars met het evangelie wist te bereiken, dat nooit.
(1) Het beroep van dominee (pastor) is door deze sociologen zelfs betiteld als ‘klassiek voorbeeld’ van een two-person career. Al sinds de 18e eeuw worden er in de VS handleidingen geschreven voor de echtgenotes. Amerika telt nu zo’n 140 miljoen protestanten en 13 miljoen aanhangers van christelijke minderheidsgroepen (bij de 70 miljoen rooms-katholieken mogen priesters nog steeds niet trouwen). Voor die 153 miljoen christenen zijn tienduizenden dominees nodig om de kudde bij de les te houden. De website datausa.io telde in 2020 rond de 444.000 Amerikanen met een baan bij religieuze organisaties, van televisie-evangelisten, bisschoppen en hoogleraren tot gezinstherapeuten, verpleegsters en parochie-hoveniers.
(2) The Free Press, March 12, 2002, “When Billy Graham Planned to Kill One Million People,” Alexander Cockburn
An Odd Cross to Bear. A Biography of Ruth Bell Graham
Anne Blue Willis
William B Eerdmans Publishing Co
ISBN hardcover 9780802875815
ISBN ebook 9781467462631
Verschenen in oktober 2022
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 23,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 24,99) Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 25,99)
