Schrijver Auke Zeldenrust: ,,De Joodse Bruiloft is ook een verhaal van hoop’’

Het begon allemaal met een toevallige ontmoeting in juni 2016 bij de voormalige synagoge aan de Sacramentsstraat in Leeuwarden. Journalist en schrijver Auke Zeldenrust was er vanwege de onthulling van een gerestaureerde sabbatspaal en raakte in gesprek met een echtpaar uit Amsterdam. De vrouw, Yvette Broers, vertelde dat haar ouders Barend Broers en Mimi Dwinger in 1939 in diezelfde synagoge waren getrouwd en dat daar een film van was. Nieuwsgierig geworden tipte Zeldenrust het Fries Verzetsmuseum en het Fries Film Archief en bracht ze met de Amsterdammers in contact. Nu is er een boek dat het verhaal vertelt van Barend en Mimi, die het aandurfden om in 1942 de deur van hun woning in de Beethovenstraat achter zich dicht te trekken en te vluchten, dwars door bezet Europa, op weg naar de vrijheid.

Samen met Syds Wiersma, coördinator van het Fries Film Archief, haalde Zeldenrust de film uit Amsterdam. Het bleek te gaan om unieke beelden van de bruiloft van Barend en Mimi op 18 april 1939 in de synagoge van Leeuwarden. De 8 mm Kodak film van zeven minuten lengte was van uitzonderlijke kwaliteit, omdat de tape nooit was afgedraaid. De film was opgeborgen in een grote hutkoffer met nog veel meer documenten, brieven en verslagen. Die bleef tijdens het leven van Barend en Mimi gesloten, ook voor de drie kinderen André, Yvette en Marion.

Zeldenrust kreeg tijdens zijn bezoek in Amsterdam al die documenten te zien en wist meteen dat dit belangwekkend materiaal was. Wellicht zou het de basis kunnen vormen voor een boek. Het historische en letterkundig centrum Tresoar in Leeuwarden liet alle documenten en foto’s die in de koffer lagen scannen. Daarna las Zeldenrust alle stukken door. De rode lijn diende zich al lezend aan. Hij was ervan overtuigd dat de vlucht van Barend en Mimi in het boek centraal moest komen te staan. ,,Dit verhaal moest geschreven worden. Dat stond voor mij als een paal boven water. Een familiegeschiedenis, die zich afspeelt vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog en die in mijn boek eindigt in 1946. Dat wilde ik ook. Ik heb bewust geen foto’s van de familie van na de oorlog bekeken. Het beeld van Barend en Mimi in de jaren zestig zou me alleen maar afleiden.’’

Voor het verhaal was het ook van belang om te achterhalen wat er met de bruiloftsgasten was gebeurd, die op het filmpje nog zo vrolijk aanwezig waren op het huwelijk van de twee hoofdrolspelers van het verhaal. Van de naaste familieleden was de levensloop bekend. Een groot deel van de andere bruiloftsgasten wachtte eenzelfde lot. Toch zijn van de meeste mensen de namen niet meer te achterhalen maar door de film hebben ze nu een gezicht gekregen.

Spannend avontuur

Alle dagen zocht Zeldenrust een rustige ruimte op in Tresoar om er te werken aan zijn boek. Daarnaast deed hij onderzoek, onder meer in het Stadsarchief in Amsterdam, bij het NIOD, het Historisch Centrum Leeuwarden, waar heel veel materiaal te vinden was, kamp Vught, kamp Amersfoort en niet te vergeten kamp Westerbork maar ook in Israël. ,, In de koffer zat een verhaal waar een duidelijke lijn in zat maar de research moest gedegen zijn, de feiten moesten kloppen. Het was een spannend avontuur temeer omdat ik van te voren niet wist of er veel hiaten zouden zijn. Als ik te vaak had moeten schrijven, vermoedelijk is het zus of zo gegaan, was dat de leesbaarheid niet ten goede gekomen.’’

Eerder schreef Zeldenrust over verslaafden, daklozen en het dagelijks leven in de gevangenis. Dat zijn ook onderwerpen waarbij enig engagement aanwezig moet zijn. ,,Ze hebben met dramatiek te maken, maar ook met de rafelrandjes van de maatschappij, de donkere kanten, ook die van de mens.’’ De interesse voor de Tweede Wereldoorlog was er al veel langer. ,,Mijn vader had het er vaak over. Als kind vond ik dat fascinerende verhalen en die fascinatie is nooit verdwenen. Een dergelijk verhaal kan je volgens mij ook alleen maar schrijven als je affiniteit met het onderwerp hebt.’’

Tijdens het schrijven van het boek kwam Zeldenrust soms neerslachtig thuis. ,,Al die ellende werd me soms wel eens teveel. Toch gaat dit boek niet alleen over de Shoah. Daar zijn al veertien miljoen boeken over geschreven. Barend en Mimi vluchtten niet alleen, ze bleven niet stilzitten maar kwamen in verzet. Barend sloot zich aan bij de Engelandvaarders en de Prinses Irene Brigade. Mimi en Barend hadden het zichzelf gemakkelijk kunnen maken door naar Zwitserland te vluchten waar ze veilig hadden kunnen blijven tot de oorlog afgelopen was. Daar kozen ze niet voor. Ze wilden de zaak van de geallieerden dienen. Daarom is het niet alleen een boek over de zwarte kant van de holocaust maar ook met tekenen van hoop.’’

De kracht zit in het persoonlijke

De hutkoffer vol oorlogsgeheimen ging eindelijk open. Het voor Barend en Mimi ondraaglijke verleden staat nu op schrift. ,,De kinderen voelden dat ze er niet onderuit konden om de inhoud te openbaren, omdat ze vinden dat we moeten leren van onze geschiedenis.’’ Zeldenrust heeft begrip voor de beslissing van Barend en Mimi om de koffer ongeopend te laten. ,,Na de oorlog wilde men het verleden achter zich laten en naar de toekomst kijken, men wilde door. En hoe zou je deze geschiedenis aan je kinderen moeten vertellen, zonder ze te veel te belasten? Het verleden was voor Barend en Mimi niet te dragen, daarom droegen ze het met zich mee in een koffer waarvan het deksel gesloten bleef.’’ Zeldenrust neemt aan dat Barend en Mimi toch gewild hebben dat iemand ooit kennis van de inhoud zou nemen. ,,Als ze niks meer met het verleden te maken hadden willen hebben, dan hadden ze koffer ook weg kunnen gooien of vernietigen.’’

De kinderen lazen in het boek voor het eerst de geschiedenis van hun ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog. ,,Die verantwoordelijkheid heb ik tijdens het schrijven ook gevoeld. Uiteraard moest alles kloppen wat ik schreef. De feiten spreken voor zich en komen hard binnen. Een van de kinderen liet me weten dat ze het boek geregeld even had moeten wegleggen. Ik vertel het verhaal dat hun ouders hen nooit verteld hebben. In een sobere stijl, heel sec geschreven omdat ik vind dat het verhaal sterk genoeg is en geen extra’s nodig heeft.’’

De uitgever was na het lezen van één hoofdstuk snel overtuigd. Er is al veel over de Tweede Wereldoorlog geschreven, maar dit boek nog niet. Zeldenrust: ,, Qua thema en taal is het universeel. De kracht zit in het persoonlijke. Al die kleine geschiedenissen van de verschillende familieleden vormen één groot verhaal, waarin alle facetten van de oorlog voorkomen. De onderduik, de Engelandvaarders, de Prinses Irene Brigade, de vernietigingskampen, de vlucht, kamp Vught om er maar een paar te noemen.’’

De missie is volbracht. Vooral de laatste fase was heel intens, al voegt Zeldenrust er gelijk aan toe, dat het schrijven hem ook veel energie heeft gegeven. ,,Vanaf het begin wilde ik het boek presenteren op 18 april, de trouwdatum van Barend en Mimi. Dat betekende dat ik het in een half jaar tijd moest schrijven. Die periode had ik ook vrijaf genomen van mijn werk. Ik heb heel veel steun gehad van mijn redacteur. Die legde de lat hoog en dat is ook mijn instelling. Mede daardoor is het helemaal míjn boek geworden.’’

Symbolische plek

De eerste reacties zijn positief. ,,Ik ontvang heel veel mail naar aanleiding van het boek. Een van de lezers mailde me: In één ruk uitgelezen. Het was indringend en indrukwekkend, door de kalmte in de vertelling raakte ik steeds stiller. Een zoon van een echtpaar bij wie een tante van Barend en Mimi in de onderduik zat en die bij de officiële presentatie op 18 april in de synagoge aanwezig was, zei: Een diepe buiging voor de toonzetting van het boek. Ik heb het in één adem uitgelezen.’’ Dat stemt me vooral heel dankbaar.’’

Op de dag waarop dit interview plaatsvindt, verzorgt Zeldenrust ‘s avonds een presentatie in boekhandel Van Rossum in de Beethovenstraat in Amsterdam. Een symbolische plek omdat Mimi en Barend er woonden, tot de dag in 1942 waarop ze besloten Nederland te verlaten.

Op 9 augustus is er weer zo’n klopjacht in Amsterdam-Zuid. De Duitsers zetten ondermeer de Beethovenstraat af. Op de tweede verdieping van nummer 93 vinden ze niemand meer. De bewoners hebben het appartement halsoverkop verlaten. Barend en Mimi hebben alleen het hoogstnoodzakelijke meegenomen. Financiële armslag is belangrijker onderweg, zo weten de vluchtelingen. Mimi’s moeder heeft daarom in de jassen geld en sieraden ingenaaid. Op de woningkaart noteren ambtenaren die de verhuizingen in Amsterdam bijhouden, bij Beethovenstraat 93: vow, Vertrokken Onbekend Waarheen.

Het boek De joodse bruiloft. Een koffer vol oorlogsgeheimen is opgedragen aan alle familieleden en vrienden op hun bruiloft die de Shoah niet overleefden.

Omrop Fryslân maakte een vierdelige documentaire over het bijzondere verhaal van Barend Broers en Mimi Dwinger

De gehele trouwfilm van Barend en Mimi is te bekijken via: